Þjóðviljinn - 19.04.1991, Qupperneq 9

„Stefna Sjálfstæðisflokksins í Evrópumálunum lýsir engu
nema tvískinnungi, markmið kennar eru gersamlega
óraunhæf, enda sett fram til þess eins aö dylja þá undan-
sláttarstefnu sem þegar hefur verið mótuð“, segir Tryggvi
m.a í grein sinni.
Undanfarin misseri hafa Evrópumálin verið
á floti í íslenskum stjómmálum, líkt og borgar-
ísjaki, því aðeins hluti þeirra hefur komið upp á
yfirborðið í almennri umræðu. Þetta hefur verið
sérstaklega áberandi hvað varðar eindreginn
vilja ákveðinna afla innan tveggja stjómmála-
flokka til þess að ísland gangi í EB. Þessi öfl
hafa unnið skipulega að því að undirbúa jarð-
veginn fyrir aðild að EB, þau hafa mótað stefnu
sinna flokka í Evrópumálunum en jafhan gætt
þess vandlega að kveða opinberlega ekki of fast
að orði. Þannig hefur stefiia flokkanna ekki end-
urspeglað þá umræðu sem raunvemlega á sér
stað innan þeirra og ákvarðanaferlið í raun ver-
ið komið miklu lengra en í veðri hefur vakað.
Þessi þróun hefur átt sér stað í skjóli samninga-
viðræðna um Evrópskt efnahagssvæði og undir
eftirfarandi viðkvæði: „Við athugum fyrst hvað
samningar í samfloti með öðrum EFTA-þjóðum
hafa upp á að bjóða, fyrr er spumingin um aðild
að EB alls ekki á dagskrá."
Alkunna er að mikill bamingur hefur verið í
EES-viðræðunum, og mikið áhorfsmál hvort sá
samningur muni nokkum tímann komast á
koppinn. Þetta virðist nú, meðal annars, hafa
valdið því að á síðustu dögum hefur komið allt
annað hljóð í strokkinn hjá því liði sem vill inn-
göngu i EB.
Nú gerist það að Sjálfstæðisflokkurinn, sem
hýst hefur stærstan hluta af „inngönguliðinu",
heldur landsiund þar sem samþykkt er stefha
flokksins. Þar á meðal er stefha flokksins í sjáv-
setja með öðrum hætti, svo sem af sérstöku
stjómlagaþingi eða samkvæmt sérstöku um-
boði.
Orð sem formaður Sjálfstæðisflokksins lét
falla á ísafirði á dögunum um þjóðaratkvæða-
greiðslu sem „eðlilegan" afgreiðslumáta á aðild
að EB minna í þessu sambandi á eftirfarandi:
I fyrsta lagi að ákvarðanir um aðild verði
hugsanlega teknar án þess að nýtt Alþingi með
endumýjað umboð kæmi að þeim ákvörðunum,
í öðm lagi að forystumenn Sjálfstæðisflokksins
eru famir að hugsa fyrir því hvemig samningar
um aðild verði innbyrtir. Sé litið til þeirrar þró-
unar í utanríksviðskiptum þjóðarinnar, sem hef-
ur verið aðalröksemd inngönguliðsins fyrir að-
ild, og það haft í huga að við lok þess kjörtíma-
bils sem nú fer í hönd hefur innri markaður EB
verið virkur í rúmlega tvö ár, er alls ekki fráleitt
að ætla að inngönguliðið í Sjálfstæðisflokknum
hafi reynt að fá fram endanlega niðurstöðu um
aðildarmálið, fái það aðstöðu til þess.
Reynsla Færeyinga
og Norðmanna
Nýverið gerðu Færeyingar samninga um
viðskipti við EB. Reyndar er hæpið að nefna
það samningagerð sem þar átti sér stað, réttara
sagt vom Færeyingar neyddir til að ganga að af-
arkostum EB.
Ástæðan fyrir afleitri aðstöðu Færeyinga
felst í því, fyrst og fermst, að nær öll viðskipti
séu svona oíurbjartsýnir á möguleika íslenskra
stjómvalda til að breyta stjómskipun Evrópu-
bandalagsins og umbylta sjávarútvegsstefnu
þess.
Hvaö felst í aöild aö EB?
Þau markmið sem sett em firam í klausum
eins og þeim sem em hér að ofan em að mínu
viti algerlega ósamrýmanleg. Til þess að í aðild
að EB felist ekki missir yfirráða yfir fiskimiðum
og orkulindum, að hluta eða alveg, þarf nefni-
lega eftirfarandi að koma til:
* Meginregla fiskveiðistefnu EB um fijáls-
an aðgang allra aðildarrikjanna að öllum fiski-
miðum innan lögsögu EB, gildi ekki fyrir ís-
land.
* Meginregla fiskveiðistefhu EB um að
ffamkvæmdastjómin í Briissel ákveði aflamark
(kvóta) hvers aðildarrikis gildi ekki fyrir ísland.
* Grundvallariög EB nái ekki fullnustu
hvað varði rétt til atvinnurekstrar og fjármagns-
hreyfmga, þ.e. heimildir til kaupa á fyrirtækjum
sem eiga fiskveiði- eða orkunýtingarréttindi.
* Gmndvallarlög EB nái ekki fullnustu
hvað varðar tæknilegar viðskiptahindranir, þ.e.
að veitingar náma- og orkuvinnsluleyfa verði
bundnar íslenskum aðilum. Þetta á sérstaklega
við með hliðsjón af réttaróvissu sem ríkir um
eignarhald á miklu af nýtanlegri orku landsins.
Fmmkvæði iðnaðarráðherra nú, við að eyða
þeini óvissu sýnist geta staðið í samhengi við
EB, því í raun væri verið að tala um að selja að-
gang að ákveðnum hafsvæðum. Ef þessi hug-
mynd er sett ffam í þeim tilgangi einum að
„redda“ íslenskum fiski undan hamrinum
myndu áhrif hennar líka vera þau ein að draga
stórlega úr áhuga sem EB kynni að hafa á aðild-
arsambanci.
Hagsmunir okkar í sjávarútvegi og orku-
vinnslu em stærstu hagsmunir þjóðarbúsins og
skipta þannig sköpum í allri pólitískri umræðu.
Það er því hrikalegt að sjá nú, svo skömmu fyr-
ir kosningar, aðild Islands að Evrópubandalag-
inu setta á dagskrá með þessum hætti af for-
manni Sjálfstæðisflokksins. Flokurinn biður um
óútfyllt umboð í sjávarútvegsmálum, með það
fyrir augum að hafa helst óbundnar hendur í
þeirri rikisstjóm sem hann segist ætla að mynda
eftir kosningar. Með yfirráðum yfir sjávarút-
vegsráðuneytinu vilja Sjálfstæðismenn svo geta
fullkomnað vald sitt á ráðstöfun sjávarútvegs-
hagsmuna okkar, eftir þvi hvemig vindar blása
ffá Evrópu. Jafnffamt virðist hann boða að til
þess geti komið á kjörtímabilinu að ffá aðildar-
málinu sé gengið, án þess að kosið sé sérstak-
lega um það.
Stefna Sjálfstæðisflokksins í Evrópumálun-
um lýsir engu nema tvískinnungi, markmið
hennar em gersamlega óraunhæf, enda sett ffam
til þess eins að dylja þá undansláttarstefhu sem
þegar hefur verið mótuð.
Af ofangreindum ástæðum er það nú
skyndilega orðið afar brýnt í islenskum stjóm-
araútvegsmálum og hefiir hún verðskuidað orð-
ið ffæg að endemum, reyndar verið eitt aðalum-
ræðuefni kosningabaráttunnar. „Hvers vegna
hefúr Sjálfstæðisflokkurinn enga stefnu í sjáv-
arútvegsmálum?“ hefur ítrekað verið spurt.
Einhveijir hafa viljað skýra þennan fingur-
bijót íhaldsins í kosningabaráttunni sem svo að
flokkurinn væri einfaldlega of margklofinn til
að geta komið sér saman um eina stefnu. Síð-
ustu yfirlýsingar formanns Sjálfstæðisflokksins
upplýsa hins vegar raunvemlegan bakgmnn
landsfundarályktunarinnar þannig að ekki verð-
ur um villst: Stefha Sjálfstæðisflokksins í sjáv-
arútvegsmálum verður ekki mótuð öðmvísi en
samhliða niðurstöðu EB-aðildar. Og til þess
verks gefa sjálfstæðismenn sér, samkvæmt fyrr-
greindum yfirlýsingum formannsins tvö ár,
m.ö.o. ffam yfir áramót 1992-1993. Stefhuleysi
íhaldsins í sjávarútvegsmálum er samkvæmt
þessu ekkert annað en krafa um óútfyllt umboð
til handa flokknum að geta ráðstafað sjávarút-
vegshagsmunum þjóðarinnar að vild í rikis-
stjóm eftir kosningar, fái hann aðstöðu til þess
að ráða þar málum.
Hvernig ætlar Sjálfstæöisflokkur-
inn aö standa aöild?
Nú hefur legið fyrir aðild að samningum
um EES myndi kalla á lagabreytingar í hundr-
uðavís; a.m.k. 1900 lagaboðum ffá Alþingi yrði
að breyta eða fella niður svo „aðlögun" íslands
geti farið ffam. Hins vegar er ekki jafnljóst á
hvaða lagasetningu bein aðild að EB myndi
kalla. Hugsanlegt er þó að aðild myndi útheimta
stjómarskrárbreytingar, jafnvel setningu nýrrar
stjómarskrár. Um slíka lagasetningu færi eins
og um önnur ffumvörp til stjómunarskipunar-
laga, eðlilegast er að þegar ffumvarpið hefði
fengið þinglega meðferð og verið samþykkt,
yrði þing strax rofið og efnt til kosninga. Ný
stjómafskrá tæki þá fyrst gildi þegar nýtt þing
mgð nýtt umboð hefði samþykkt stjómarskrána
í sömu mynd og hið fyrra.
Einnig mun tallð að nýja stjómarskrá megi
þeirra áttu sér orðið stað við EB. Með því að
einblína á Evrópumarkaðinn og vanrækja aðra
markaði eiga Færeyingar nú engra kosta völ.
Framganga embættismanna EB, sem stóðu að
samningunum, sýnir einnig að flest þau atriði
sem einkenna þjóðarhag, bæði okkar og Færey-
inga, eru vegin og léttvæg fiuidin af EB.
í Noregi klauf umræðan um aðild að EB
þjóðina í tvær andstæðar fylkingar á sinum
tíma. Þótt þjóðarahagur Noregs sé mun fjöl-
breyttari en okkar Islendinga og viðskiptaleg
sérstaða þeirra innan Evrópu þar af leiðandi
minni en okkar, em hagsmunir Norðmanna svo
ólíkir innbyrðis að ókleift hefur reynst að sætta
þá. í vetur hefur þessi umræða aftur náð sér upp
og hefur m.a. valdið því að stjóm borgaraflokk-
anna missti umboð sitt og hrökklaðist ffá. Var
þó þar aðeins verið að tala um gmndvallaraf-
stöðuna í viðræðunum um EES, en sú afstaða
Norðmanna er sem kunnugt er svipuð þeirri af-
stöðu sem við höfum haft.
Aöild hefur veriö sett á dagskrá
Ofangreind atriði valda því öll að aðild ís-
lands að EB hefur allt í einu verið sett á dagskrá
í íslenskum stjómmálum - og það nú, fáeinum
dögum fyrir kosningar. Það þurfti þó ekki að
koma neinum á óvart. Yfirlýsingar Sjálfstæðis-
flokks og Alþýðuflokks um afstöðuna til aðild-
ar að EB hafa lengi sýnt tvískinnung sem upp-
lýsir að hugur hefúr ekki fylgt máli um að aðild
væri fyrirsjáanlega ekki á dagskrá. Þar á ég við
þann kjama sem felst í klausum sem finna má í
stefhumótunarplöggum beggja flokka fyrir
þessar alþingiskosningar, og hljóða eitthvað á
þessa leið: „að skoða beri aðild að EB með opn-
um huga, fordómalaust til að athuga hvað í því
felist fyrir okkur íslendinga“. Og svo áfram í
þessum dúr: „Óskomð yfirráð íslendinga yfir
fiskimiðunum og orkulindum landsins era þó
skilyrði fyrir aðild að EB“.
Ekki verður betur séð en að í þessum kjama
sé fólgin stórfelld mótsögn, sem er betur skýrð
með tvískinnungi ffemur en að þessir flokkar
að hann telji aðildarmálið komið á dagskrá.
Það væri einstakt þrekvirki ef íslenskum
stjómvöldum tækist að ná öllum þessum mark-
miðum í gegnum viðræður, raunar hlýtur það að
teljast útilokað, ekki síst vegna þess að einstök
umsóknarríki hafa ekki geta samið um breyting-
ar á reglum bandalagsins í viðræðum um inn-
göngu í það. Þar er að verki hin svokallaða
„acquis communautaire“-regla en hún felur í sér
að umsækjendur um aðild verða að samþykkja
það fyrirkomulag sem fyrir er í bandalaginu
sem grundvöll umsóknar sinnar um aðild.
Bjargar veiöileyfasala eöa
séreign á kvóta einhverju?
Framkomnar hugmyndir um breytta fisk-
veiðistefnu okkar virðast ekki heldur megna að
breyta neinu hér um. Sala veiðileyfa eða sala á
kvóta, tíðkast ekki innan EB og Islendingar
myndu aðeins geta ráðskast á þann hátt með það
aflamark sem ffamkvæmdastjómin í Briissel út-
hlutaði Islendingum sérstaklega.
Hér er ekki heldur á því að byggja að sam-
kvæmt núgildandi reglum um kvótaúthlutun
myndi stærstur hluti afla af Islandsmiðum koma
í okkar hlut, því að á næstu árum kemur fisk-
veiðistefna EB til endurskoðunar, sem líkur
benda til að verði róttæk og gagnger. Aðalatriði
málsins er yfirráðin yfir auðlindinni. Ef þau yf-
irráð færast einhvem tímann yfir til Briissel, era
ekki til neinar tryggingar fyrir því að hlutur Is-
lands verði ekki fyrir borð borinn í framtíðinni.
Áhættan sem felst í þessum þætti inngöngu-
stefnunnar er því bersýnilega algjörlega óverj-
andi.
Séreignarfyrirkomulag á fiskistofnunum er
hugmynd sem nýlega hefur skotið upp kollin-
um, og myndi i framkvæmd þýða kúvendingu á
núverandi fyrirkomulagi sem byggist, hug-
myndalega að minnsta kosti, á því að fiskistofn-
amir séu sameign þjóðarinnar. I hinni nýju hug-
mynd hefúr verið byggt á samlíkingu við veiði-
félög um ár og vötn, en vandséð er hvemig þetta
fyrirkomulag gæti eftir aðild samrýmst lögum
málum, og atriði sem kosningar framundan
hljóta að snúast um, að hugsanleg aðild Islans
að EB sé skýrt og greinilega tekin út af dagskrá
af kjósendum. Aðild getur ekki verið tímabær
vegna þeirrar gríðarlegu áhættu sem þá væri
tekin. Um hana ríkir engin samstaða og ekki er
unnt að henda reiður á neinum þeim ávinningi
sem gæti réttlætt að samningaferli sé sett af
stað, samningaferli sem seinna kynni að vera
ómögulegt að stöðva. I sambandi við möguleg-
an ávinning má t.d. nefna að árið 1989 námu
tollagreiðslur okkar til EB upphæð sem svarar
til um 2% af ríkisútgjöldum. Hærri eru nú
„tollamúramir" ekki.
Það sem hér á undan er sagt hefur einskorð-
ast við þær efhahags- og viðskiptalegu rök-
semdir sem að mínu mati kollvarpa því að um
aðild að EB geti verið að ræða án þess að það
þýði missi yfirráða yfir auðlindum okkar og
stórfellda hættu á þvi að íslendingar lendi í
sömu sporam og Færeyingar, þ.e. missi lífs-
björgina úr landinu. Menningarlegar og félags-
legar röksemdir hefði einnig mátt leiða að sömu
niðurstöðu. Það væri efni i aðra grein sem ekki
verður skrifuð fyrir þessar kosningar.
Þeir aðilar sem nú setja aðildarmálið á dag-
skrá leggja íslenska hagsmuni í stórhættu pólit-
ískt innanlands og viðskiptalega erlendis. Lítið
vit sýnist vera í því við núverandi aðstæður að
leggja öll eggin í sömu körfu með því að beina
viðskiptum nær eingöngu til Evrópu. Enn
minna vit er i því að fyllast einfeldningslegri
bjartsýni á möguleika okkar til að hafa áhrif til
breytinga á grundvallarreglum EB í þeim mála-
flokkum sem okkur skipta mestu. En allra
minnst vit er í því að stunda fjárhættuspil með
islenska lífshagsmuni rétt eins og þeir séu spila-
peningar á spilaborði.
Tryggvi
Þórhallsson er
háskólanemi
'P
Föstudagur 19. apríl 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 9