Þjóðviljinn - 19.04.1991, Blaðsíða 13

KOSNINGAR - '91
Bréf til háskólamanna
Ágætu félagar í BHMR!
Ég var að fá í hendurnar fréttabréf sarntaka okkar,
l.tbl.8.árg. Þar er okkur sagt hvernig við eigum að kjósa í nk.
alþingiskosningum. Deilt er á núverandi ríkisstjórn og orðrétt
segir: „Félagsmenn BHMR: Veljum nýjan viðsemjanda á kjör-
dag!“
Það er langt síðan ég hef séð
slíka misnotkun á stéttasamtök-
um, sem fjöldi manna með marg-
breytilegustu stjómmálskoðanir
greiðir há gjöld til. Einstakir for-
ystumenn geta að sjálfsögðu verið
með hvaða yfirlýsingar sem þeim
þóknast á eigin ábyrgð en stétta-
samtök verða að halda sér utan
við flokkspólitísk átök eigi þau að
vera marktækt afl í hagsmunabar-
áttu í framtíðinni.
Með vinnubrögðum af þessari
gerð er einfaldlega verið að vega
að BHMR sem samtökum. Raun-
ar virðist forysta samtakanna fjar-
lægast stöðugt þjóðfélagslegan
raunveruleika og lokast i staðinn
inni í biturleik og heift vegna
undangenginna átaka. Sennilega
er kominn tími til að sumir há-
skólamenn fari í staðinn að
skyggnast af raunsæi um samfé-
lagið vítt og breitt; fari að sjá eitt-
hvað meira en íyrri kjarabaráttu,
sem augsýnilega hefur siglt í
strand.
Viðtal Morgunblaðsins við
Pál Halldórsson, formann
BHMR, 17.apríl, virðist staðfesta
þessa skilgreiningu mína. Páll er
þar að útskýra stuðning sinn við
Kvennalistann í kosningunum og
segir síðan: „Eg er ekki að tala
gegn Sjálfstæðisflokknum heldur
er ég að tala sérstaklega til kjós-
enda Alþýðubandalagsins“. Síðar
ítrekar þessi róttæki vinstri maður
og félagshyggjusinni „að það
væri talsverður straumur til Sjálf-
stæðsflokksins og honum dytti
ekki í hug að reyna að beita sér
gegn honum“. Athyglisvert er að í
viðtalinu minnist Páll ekki á aðra
stjómarflokka en Alþýðubanda-
lagið.
Það sjá auðvitað allir að hér er
um að ræða glórulaust hatur. En
Palli er ekki einn í heiminum og
ég beini hér sérstaklega máli
mínu til þeirra háskólamanna sem
hingað til hafa fylgt sömu steínu
og hann í kjaramálum en vilja
ennþá rökræða hlutina.
Eg tel að mjög margir há-
skólamenn í opinberri þjónustu
búi við fremur léleg launakjör. En
sama máli gildir um allan þorra
opinberra starfsmanna, ekki síst
félagsmenn BSRB, og raunar má
sama segja um stóran hluta fé-
lagsmanna ASI.
En margir háskólamenn búa
við góð kjör í samanburði við
aðra launamenn í landinu. Há-
skólamenn eru engan veginn einn
samstæður hópur í launamálum
og gildir það bæði um starfsmenn
Gísli Gunnarsson skrifar
hins opinbera og einkageirans.
Við skulum aðeins riQa upp
nokkur atriði í launaþróun undan-
gengins áratugs. Mikil kjararým-
un átti sér stað hjá öllum þorra
launamanna á árunum 1983-84.
En heildarlaunagreiðslur ein-
stakra einkafyrirtækja minnkuðu
ekki verulega á þessum árum, því
að það sem sparaðist í greiðslum
til almennra launamanna rann í
vasa forstjóranna, fjármálastjór-
anna og annarra vildarvina eig-
endanna. Meirihluti þessarra vild-
arvina voru háskólamenn.
Launahlutföllin sem sköpuð-
ust 1983-84 hafa í stórum dráttum
haldist; ef eitthvað er hefur launa-
mismunur aukist í einkageiranum
síðan þá.
Það er við þessar aðstæður
sem BHMR krefst þess að launa-
kjör háskólamanna í opinberri
þjónustu verði miðuð við launa-
kjör háskólamanna sem vinna hjá
einkageiranum. Þessi viðmiðun
felur í sér mikið tæknilegt vanda-
mál: Stærstu hópar háskólamanna
í opinberri þjónustu eiga sér enga
viðmiðunarhópa í einkageiranum
og eru kennarar hér gott dæmi.
Viðmiðunaraðferðin verður því
þessi: Athuguð eru kjör sambæri-
legra starfshópa hjá opinberum
aðilum og einkafyrirtækjum,
segjum t.d. viðskiptafræðinga og
verkfræðinga. Þessu næst er
menntun hinna ýmsu hópa há-
skólamenntaðra ríkisstarfsmanna
athuguð og gengið út frá þvi að
menntun ákveði þar launahlutfoll-
in. Niðurstaðan verður því þessi:
Laun viðskiptaffæðings hjá
einkafyrirtæki skulu ákveða laun
viðskiptaffæðings hjá því opin-
bera sem síðan ákveði laun kenn-
ara með B.A. próf og kennslurétt-
indi. (Þeirri spumingu er síðan
aldrei svarað hvers vegna við-
skiptafræðingurinn fæst til að
starfa hjá því opinbera; kennarinn
á hins vegar oftast engan annan
kost vilji hann nýta menntun
sína).
Það hljóta að vera ýmsir erfið-
leikar á ffamkvæmd slíkrar launa-
stefnu af tveimur ástæðum. I
fyrsta lagi er erfitt að fá aðra til að
samþykkja eða virða rökrænar
forsendur fýrir stefnunni. 1 öðru
lagi eru á því miklar líkur að
framkvæmd launastefnunnar hafi
í for með sér aukinn launamun al-
mennt.
Þetta tvennt gerir því „mark-
aðslaunastefhuna" að fremur
óraunhæfúm möguleika í kjarab-
aráttunni eins og sakir standa,
ekki síst þegar launaeftirlitið í
Garðastræti er eins virkt og dæm-
in sanna. Við þessar aðstæður er
ekki raunhæft að gera ráð fyrir því
að viðsemjendur breyti verulega
um stefhu þótt t.d verði skipt um
rikisstjóm.
Væm aðrar leiðir ef til vill
heppilegri í kjarabaráttu háskóla-
manna eins og sakir standa? Mér
dettur t.d. í hug samstöðu með
láglaunahópum. Sumir háskóla-
menn búa við mjög lág laun þegar
tekið hefur verið tillit til óendur-
greiddra námslána og/eða lélegrar
húsnæðisaðstöðu. Þetta á einkum
við marga unga háskólamenn sem
hafa nýlokið námi. Það er full-
komlega raunhæft að semja um
bætt kjör þessa hóps innan ramma
núverandi þjóðarsáttar.
Kröfur Alþýðubandalagsins
um húsnæðisbætur og auknar
bamabætur ættu því að fá ský-
lausan stuðning ffá stéttasamtök-
um háskólamanna ef meining
þeirra er að ná raunverulegum ár-
angri í kjarabaráttunni miðað við
ríkjandi aðstæður. En eitthvað til-
lit til rikjandi aðstæðna og ein-
hveija heildarsýn um samfélagið
þurfa gjaman góð stéttasamtök að
hafa.
Gísli Gunnarsson er dósent í
sagnfræði við Háskóla íslands.
Loksins, loksins...
Kári Amórsson skrifar
„Loksins, Ioksins“ var haft eftir Kristjáni Albertssyni þegar
Halldór Laxness hafði skrifað Vefarann mikla. Svipað verður
manni á tungu þegar maður hugsar til skólamála í ráðherratíð
Svavars Gestssonar. Loksins kom ráðherra sem hafði einurð í
sér og vilja til að taka af alvöru á skólamálum og marka stefnu
sem horfði til frambúðar.
Frá því lögin um grunnskóla
vom sett 1974 hefur rikt hirðu-
leysi um skólamál á íslandi og
umræða og ffamkvæmdir verið
með lágkúrulegum hætti. Skóla-
málin hafa verið afgangsmál þótt
svo þau eigi mikilvægis síns
vegna að vera meginmál hvers
þjóðfélags. Engin stefna hefúr
verið ríkjandi og happa og glappa
aðferðir viðhafðar við töku
ákvarðana.
Svavar tók þá skynsamlegu
ákvörðun að ráða til sín sérstakan
fagráðunaut í skólamálum. Hann
var sem sé þeirrar skoðunar að
Hann var sem sé
þeirrar skoðunar að
skólamál skyldu
hafa forgang í ráðu-
neytinu og frá þeirri
stefnu horfið að þau
væru þar hornrekur
skólamál skyldu hafa forgang í
ráðuneytinu og frá þeirri stefnu
horfið að þau væru þar homrekur.
Öðrum ráðherrum hafði ekki
komið í hug að ráða sér slíka fag-
menn heldur var þeirra sjónarmið
að ráða flokkspólitíska menn,
ekki fagpólitiska, þótt svo þeir
ættu nóg af slíkum mönnum inn-
an sinna flokka. Sem fagráðunaut
réði Svavar til sín Gerði Óskars-
dóttur. Auðséð var að hann hafði
vandað sitt val og fengið til starf-
ans konu sem hafði víðtæka
reynslu frá öllum stigum skólans
og auk þess mjög góða menntun.
Gerður þekkti einnig vel hið fé-
lagslega kerfi kennarasamtaka á
lslandi, sem er kostur þegar
leggja þarf mat á mögulegar
framkvæmdir. Svavar hófst handa
um að endurskipuleggja starfstil-
högun i ráðuneytinu. Það var ekki
gert með þeim hætti að reka fólk,
eða endurskipulagning hefði það
markmið eitt að koma inn pólit-
ískum samheijum. Endurskipu-
lagningin fólst i því að auka skil-
virkni, móta stefnu, setja sér
ákveðin markmið. Þau markmið
voru grundvölluð af fagmennsku
og víðsýni.
Þessi vinna er aðeins byrjunin
á því mikla verki að gera skólann
þannig úr garði að hann geti þjón-
að nemendum og gert þá hæfari til
að takast á við þau verkefni sem
þeirra bíða sem fullorðinna
þegna, gera skólanum kleift að
þjóna því samfélagi sem hann er
hluti af. Það er með ólíkindum
hvað bömum hefúr verið boðið
upp á varðandi skólagöngu og
foreldramir látið viðgangast.
Einkum á þetta við um þéttbýlið.
Þar fara bömin í skólann næstum
því á öllum tímum dagsins. Eng-
inn fúllorðinn myndi láta bjóða
sér slíkt. Foreldmm er raunar sú
vorkunn að þeir hafa ekki getað
hent reiður á neinni stefnu í skóla-
málum. T.d. jafn stórt sveitarfélag
og Reykjavík hefur enga stefnu í
þessum málum.
En með verkum Svavars
Gestssonar og hans starfsfólks í
ráðuneytinu hefur umræðan um
skólamál verið sett á hærra plan.
Sett hefur verið fram stefnumörk-
un til næstu aldamóta sem menn
geta velt fyrir sér og tekist á við.
Þá fyrst skapast möguleikar fyrir
lærða sem leika að mynda sér
haldbæra skoðun á þessum mála-
flokki.
Gefin hefur verið út aðalnám-
skrá grunnskóla og samþykkt ný
lög fyrir hann. Um þau lög náðist
mjög víðtæk samstaða á Alþingi
sem er auðvitað afar mikilvægt
fyrir svo stóran málafiokk. Um-
ræður um skólamál á hinu háa Al-
þingi er annars kapítuli út af fyrir
sig sem vert væri að taka til með-
Með nýjum lögum er
stefnt að því að
einsetja skólann.
Það er gífurlegt
hagsmunamál
ferðar þótt það verði ekki gert hér.
Með nýjum lögum er stefnt að því
að einsetja skólann. Það er gífur-
legt hagsmunamál. Nýlega hefur
verið sýnt ffarn á að lenging
skóladagsins, og þess vegna einn-
ig skólaársins, er þjóðhagslega
mjög hagkvæmt og ætti það ekki
að draga úr áhuga fyrir þeirri
framkvæmd.
Um mörg ár hefúr Alþingi
með fjárlagasamþykktum sínum
skert þann nauma tíma sem nem-
endum var ætlaður samkvæmt
eldri lögum. Þrátt fyrir efnahags-
legar þrengingar hefúr Svavari
Gestssyni tekist að auka stunda-
fjölda nemenda. I nýju grunn-
skólalögunum eru sett ákvæði um
lágmarks tímafjölda. Þegar það
ákvæði laganna er að fúllu komið
til framkvæmda eflir þijú ár, verð-
ur ekki hægt að skerða stunda-
fjöldann eins og marg oft var gert
samkvæmt eldri lögum. Þetta er
reyndar lýsandi fyrir vinnubrögð
Svavars að þora að setja ákvæði,
sem menn verða að standa við en
geta ekki skotið sér undan með ei-
lífum undanþágum.
Eg tel mig mæla fyrir stóran
hluta skólafólks, hvar sem það er í
fiokki statt að enginn ráðherra
menntamála nú í seinni tíð hafi
náð jafn miklum árangri á jafn
skömmum tíma. En þetta er bara
byijunin. Þessi vinnubrögð þarf
að tryggja áffam. Það skiptir öllu
máli fyrir framtíð Islendinga sem
sjálfstæðrar þjóðar að skólamálin
hafi forgang. Þar er fjöregg þjóð-
arinnar. Það væri mikið gæfuspor
fyrir, ef auðnast mætti að halda
áfram því ágæta starfi sem Svavar
Gestsson hefúr hafið í skólamál-
um. Þessum málaflokki er þörf á
ötulum stuðningsmanni á Al-
þingi, manni sem þorir, vill og
getur. Eg er ekki fiokksbróðir
Svavars Gestssonar en hvet, engu
að síður, alla skólamenn til að
stuðla að glæsilegri kosningu
hans og sýna þannig í verki að
þeir kunni að meta það sem hann
hefúr þegar gert.
Höfundur er skólastjóri Foss-
vogsskóla í Reykjavík.
Föstudagur 19. apríl 1991 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA13