Þjóðviljinn - 25.05.1991, Síða 3

Að gefnu hlefni
Litið á
kosningaúrslitin
Ekki er vafi á því að kosningaúr-
siitin 1991 verða mönnum löng-
um í minni; ekki síst útkoma
Alþýðubandalagsins sem kom
mörgum ef ekki öllum á óvart.
Það sem hafði mest áhrif á út-
komu Alþýðubandalagsins var að mínu
mati þetta:
Samstillt
kosningabarátta
1. Óvenjusamstillt kosningabarátta allan
tímann frá því að hún hófst og þar til yfir
lauk. Þetta geta
menn séð best með
því að bera saman
málflutning fram-
bjóðenda Alþýðu-
bandalagsins í öll-
um kjördæmaþátt-
unum, með því að
bera saman skrif
kosningablaðanna
og með því að fara
yfir greinar sem
birtust eftir fram-
bjóðendur flokks-
ins í kosningabar-
áttunni. Þau mál-
efni sem hér skipta
mestu eru:
Lífskjarajöfn-
un þar sem kom
fram með skýrum
hætti og afdráttar-
lausum hvernig
flokkurinn vildi
jafna lífskjörin
með því að leggja
skatta á hátekjur
og fjármagnstekjur
og með því að nota
þá fjármuni til
þess að greiða
húsaleigubætur og
tekjutengdar
bamabætur í fyrsta
lagi, og með því að breyta skattleysismörk-
um í öðru lagi.
Sjálfstæðismálin þar sem Evrópubanda-
lagsumræðan varð þess valdandi að fjöldi
ungra kjósenda kom nú til flokksins af því
að þessi hópur fólks treysti Alþýðubanda-
laginu betur en Framsóknarfiokknum til að
halda fast á rétti Islands i þeim efnum.
Umhverfismálin sem höfðu mikil áhrif í
kosningunum og kom það Alþýðubandalag-
inu fremur til góða en öðrum flokkum, til
dæmis Græningjum, sem þrátt fyrir góðan
málflutning og áheyrilegan náðu ekki að
skila trúverðugri mynd til kjósenda.
Stj órnarþáttakan
skilaði fylgi
2. í annan stað hafði stjómarþátttaka
fiokksins jákvæð áhrif í kosningabaráttunni.
Kom þar margt til en einkum þetta:
Verðbólgan var komin niður í 5% og það
var fyrst og fremst árangur Alþýðubanda-
lagsins sem kom inn í ríkisstjómina haustið
1988 eftir öngþveitisstjórn Sjálfstæðis-
flokksins, Alþýðufiokksins og Framsóknar-
flokksins.
Flokkurinn skilaði beinum árangri í sam-
ræmi við sína stefnu í
öllum ráðuneytunum fjórum mennta-
málaráðuneyti, landbúnaðarráðuneyti, sam-
gönguráðuneyti og fjármálaráðuneyti. Það
skipti til dæmis vafalaust miklu máli að
gerður var búvömsamningur sem er í fyrsta
sinn sem tekið er heildstætt á vandamálum
landbúnaðarins og hann losaður út úr gamla
sjálfvirka framsóknarkerfmu. Þessi stað-
reynd hafði áhrif miklu víðar en í dreifbýli;
hafði til dæmis mikil áhrif í þéttbýlinu á
vinnustaðafundum þar sem unnt var að
benda á búvörusamninginn til sanninda-
merkis um það að flokkurinn hefði náð bein-
um og ábyrgum árangri. Hliðstæð dæmi má
nefha úr öðrum ráðuneytum flokksins. Það
var að vísu ekki fyrr en síðustu sólarhring-
ana fyrir kosningamar sem þessi málflutn-
ingur og þessar staðreyndir allar fóru að
skila sér í beinu fylgi. Það sést til dæmis af
því að hér í Reykjavík fékk flokkurinn mun
hærra hlutfall í kjörfundaratkvæðum en ut-
ankjörfundaratkvæðum. Hér í stærsta kjör-
dæmi landsins vantaði aðeins herslumuninn
á að þriðji maðurinn yrði kjörinn. Og sterk
staða flokksins i Reykjavík hefur jákvæð
áhrif fyrir flokkinn um allt land. I næstu
kosningum verður að tryggja að Alþýðu-
bandalagið í Reykjavík nái á nýjan leik for-
ystuhlutverki gegn Sjálfstæðisflokknum.
Reynslan sýnir nú að þar er ekki öðmm að
treysta.
Urslitin í einstökum
kjördæmum
Útkoma Alþýðubandalagsins var í raun-
inni góð í öllum kjördæmunum og sums
staðar framúrskarandi. Má þar nefna Suður-
land undir forystu Margrétar Frímannsdótt-
ur, Norðurland vestra undir forystu Ragnars
Amalds, Norðurland eystra undir forystu
Steingrims J. Sigfússonar og siðast en ekki
síst Vesturland undir forystu nýliðans Jó-
hanns Arsælssonar. Útkoman í Reykjavík
varð betri en flestir höfðu hugboð um.
Reyndar skal fullyrt hér að flestir ef ekki
nær allir hafi spáð Alþýðubandalaginu í
Reykjavík hruni í kosningunum í vor þegar
ræddar voru kosningahorfur um áramótin.
Útkoma Alþýðubandalagsins á Reykjanesi
var einnig góð ekki síst með tilliti til þess að
þar var rekinn óvenju illvígur kosningaáróð-
ur gegn Alþýðubandalaginu og formanni
þess og með tilliti til þess að vafalaust hefur
Rannveig Guðmundssdóttir skilað Alþýðu-
flokknum miklu viðbótarfylgi í Kópavogi en
hún hafði einmitt á sér félagslegan vinstri-
svip. Það skilaði Alþýðuflokknum árangri í
Kópavogi þrátt fyrir Jón Sigurðsson sem var
i rauninni dragþítur á heildarútkomu Al-
þýðuflokksins í kjördæminu sem setti sér
það mark að fá íjóra menn en fékk þijá. Út-
koma Alþýðubandalagsins á Austurlandi
skýrist fyrst og fremst af innanflokksátökum
sem höfðu lagt leið sína þangað austur í að-
draganda kosninganna og var það í rauninni
eina kjördæmið þar sem merkjanleg átök
voru í aðdraganda kosninganna um skipan
framboðslista. Útkoman á Vestfjörðum var
loks sérstaklega ánægjuleg. Þar var mjög á
brattann að sækja fyrir Kristin H. Gunnars-
son og félaga. Fjölmargir menn að sunnan
voru orðaðir við ffamboð á Vestfjörðum áð-
ur en Kristinn tók ákvörðun sína um fram-
boð í annað sinn. Það gerði stöðu hans sem
ffambjóðanda erfiðari framan af, en niður-
staðan varð engu að síður sú að Alþýðu-
bandalagið hefur nú þingmann á Vestfjörð-
um í fyrsta sinn frá 1978 er Kjartan Ólafsson
hafði þar forystu fyrir frækilegu sigurliði
flokksins.
39 atkvæði sem
skiptu miklu máli
Nýju kosningalögin voru nú ffamkvæmd
í annað sinn og ég hygg að menn séu nú
sáttari við þau en var í kosningunum 1989.
Kostulegt er þó að bera saman tölur og velta
þeim fyrir sér þar sem kemur fram með
mjög skýrum hætti að það er landsútkoma
hvers flokks sem ræður því hvemig síðustu
þingsætin úthlutast í hveiju kjördæmi. Eitt
besta dæmið til að sýna þetta ur siðustu
kosningum er sem hér segir:
1. Hefði Alþýðuflokkurinn fengið 39 at-
kvæðum meira á Norðurlandi vestra var 1.
maður Alþýðuflokksins þar kjördæmiskos-
inn en ekki kosinn samkvæmt landsúrslitum.
2. Þessi 39 atkvæði hefðu þá breytt því
að Framsóknarmaðurinn Jóhannes Geir
Kristjánsson var fallinn, 3. maður B-listans á
Norðurlandi eystra. Framsókn átti fyrir
manninum og þar kom inn þriðja breytingin:
3. Þar með var Ásta Ragnheiður Jóhann-
esdóttir komin inn í Reykjavík úr 2. sæti B-
listans. En þá var einum manni ofaukið í
Reykjavík og út fer:
4. Þriðji maður A-listans í Reykjavík
Össur Skarphéðinsson, en Alþýðuflokkurinn
átti fyrir sætinu og hefði fengið það annars
staðar:
5. Inn kemur 1. maður Alþýðuflokksins í
Norðurlandskjördæmi vestra, Jón Sæmundur
Siguijónsson. En þá er orðið ofskipað í því
kjördæmi og út fer:
6. Annar maður Sjálfstæðisflokksins i
Norðurlandskjördæmi vestra Vilhjálmur Eg-
ilsson. En Sjálfstæðisflokkurinn á fyrir
manninum á landsvísu og i stað Vilhjálms
fer inn:
7. Þriðji maður Sjálfstæðisflokksins í
Norðurlandskjördæmi eystra og þar með er
hringnum lokað en hann sýnir að 39 atkvæði
hefðu getað breytt þingmannaliðinu veru-
lega: Jóhannes Geir, Össur, Vilhjálmur Eg-
ilsson liggja úti, en inn koma nýjir menn að
hluta - og þá hefðu hlutfall kvenna á alþingi
verið miklum mun betra en raunin verð á!
Hvaða orð á að
nota um þetta?
Orðið svik er stórt orð.Það á ekki að
nota nema þegar það á sannarlega við. Orðið
hefur verið ofnotað í stjórnmálaumræðu
ekki
síst af íhaldinu þegar það hefur verið í
stjómarandstöðu en Sjálfstæðisflokkurinn er
sem kunnugt er ábyrgðarlausari i stjómar-
▲Svavar Gestsson skrifar
andstöðu en allir aðrir flokkar samanlagðir.
En þetta orð kemur manni engu að síður oft
í hug þegar skoðuð er niðurstaða kosning-
anna það er stjómarmyndunin sjálf.
Alþýðuflokksforystan lét aldrei liggja að
þvi í kosningabaráttunni að flokkurinn vildi
ijúfa fráfarandi ríkisstjómarsamstarf. Mér er
að vísu kunnugt um það að Jón Baldvin var
aldrei tilbúinn til að taka af skarið um það
mál í samtölum við formenn hinna stjómar-
flokkanna. En ftambjóðendur Alþýðuflokks-
ins um allt land töluðu beinlínis fyrir því að
Alþýðuflokkurinn myndi starfa áfram sem
Jafnaðarmannaflokkur íslands í raun eftir
kosningarnar. Má þar nefna málflutning
frambjóðenda Alþýðuflokksins í Norður-
landskjördæmunum báðum, á Austurlandi
og einnig í Reykjavik og á Reykjanesi. Það
voru því ekkert annað en svik við þessa
kjósendur þegar Alþýðuflokkurinn ákvað að
mynda stjórn með Sjálfstæðisflokknum.
Hvað sem hver segir. Það lýsir engu öðm en
staðreyndum að fúllyrða að svo hafi verið.
Nú em margir sem halda því fram að Al-
þýðuflokkurinn hafi alltaf verið svona og ég
skrifaði nýlega leiðara í Þjóðviljann þar sem
bent hefúr verið á óhugnanlega tilhneigingu
Alþýðuflokksins til þess að fara alltaf til
hægri ef þess var nokkur kostur. En engu að
síður var það svo með mig og fleiri forystu-
menn Alþýðubandalagsins að okkur kom
ekki til hugar að Alþýðuflokkurinn myndi
fara þessa leið úr því að stjómarflokkamir á
annað borð fengu hreinan meirihluta á al-
þingi - auk þess sem Kvennalistinn var til-
búinn til þess að bæta við liðsstyrk stjómar-
innar ef samist hefði.
Stjómin mynduð á
atkvæðum Rannveigar
Menn leita að skýringum og kemur þar
margt fram. Formaður Sjálfstæðisflokksins
dregur þá ályktun af umræðum á Alþingi
undanfama daga að svo margt beri á milli
stjórnarflokkanna fyrrverandi að útlokað
hefði verið að halda stjórnarsamstarfinu
áfram. Af þeim umræðum er ekki hægt að
draga þá ályktun því við slíkar aðstæður
skerpa allir flokkamir málflutning sinn hver
með sínum hætti. Það sem oftast er nefnt í
þessu sambandi er annars vegar álmálið og
hins vegar EES. Ljóst er að á milii þeirra
ákvarðana sem nú er verið að taka í þessum
málaflokkum og þess sem rætt var í fráfar-
andi ríkisstjóm er mikill munur. Verður það
ekki rakið hér í einstökum atriðum enda
munu þau mál skýrast og skerpast enn frekar
næstu daga. Hafi Alþýðuflokkurinn (þ.e. Jón
Sigurðsson) fyrir kosningar ætlað sér að
framkvæma eftir kosningar þá stefnu sem
hann nú ætlar að framkvæma í þessum
málaflokkum þá er von að forystumönnum
hans hafi ekki litist á blikuna. Sumir halda
því fram að samstarfið í síðustu ríkisstjóm
milli manna hafi verið svo erfitt í lokin að
ekki hafi verið við því að búast að árangur
næðist í framhaldsssamstarfi. Það er rangt
að halda slíku fram. Hins vegar verður að
viðurkenna að Jón Sigurðsson var allan tím-
ann upp á kant við stefnu ríkisstjómarinnar í
öllum málum - álmáli, EES og vaxtamálum.
Og það var líka ljóst að fyrri hluta stjómar-
tímans hafði Jón Baldvin undirtökin og réði
ferðinni þrátt fyrir afstöðu Jóns Sigurðsson-
ar. Eftir kosningamar var iðnaðarráðherran-
um svo mikið niðri fyrir í krafti góðrar út-
komu á Reykjanesi að honum tókst að ná
Jóni Baldvin á sitt band þó að útkoman á
Reykjanesi væri ekki sigur Jóns Sigurðsson-
ar heldur Rannveigar Guðmundsdóttur. Það
má því segja að það hafi verið atkvæði
Rannveigar sem gerðu Jóni Sigurðssyni
kleift að knýja fram þessa stjómarmyndun!
Svona getur pólitíkin verið kaldlynd - og
það voru líka atkvæði Rannveigar Guð-
mundsdóttur sem tryggðu Alþýðuflokknum
þrjá menn í Reykjavík þannig að Össur á
henni líka líf að launa!
Skýr laerdómur kosningaúr-
slita.
Lærdómurinn af kosningaúrslitunum og
aðdraganda kosninganna er hins vegar ljós
þrátt fyrir grálynd örlög:
1. Alþýðubandalagið getur haft burði til
þess að endurheimta nú aftur fyrri styrk sinn
og þar með að verða sameiningarafl vinstri-
manna á Islandi á ný.
2. Samstaða í flokknum getur lyft Grett-
istaki við erfiðustu aðstæður.
3. Og málefnin: Sjálfstæðismálin og lífs-
kjarajöfnunin em enn úrslitamál islenskra
stjónmála. Þar á Alþýðubandalagið mikið
verk að vinna og sjálfstæðismálin verða að-
almál næstu ára í íslenskum stjómmálum.
Þar er Alþýðubandalagið eitt heilt og óskipt.
-s
Jóhann Ársælssom frá Akranesi og Kristinn H. Gunnarsson frá Bolungarvík eru nýir þingmenn
Alþýðubandalagsins.
Síða 3
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 25. mal 1991