Þjóðviljinn - 25.05.1991, Blaðsíða 4

A Umsión: Dagur Þorleifsson Eklendar
Á að sjónvarpa
beint rrá aftöku?
FMETIIK
Upp er komið í Kaliforniu einkennilegt mál: sjónvarps-
stöð í San Fransisco hefur höfðað mál til að fylgja eftir
kröfu um að fá að taka upp dauðastrið dauðadæmds
fanga og aftökuna sjálfa og sjónvarpa því ömurlega
sjónarspili. Krafan er svo byggð á tilvísunum til
ákvæða um frelsi fjölmiðla.
í Bandadkjunum er dauðarefsing í gildi í sumum fylkjum og
öðrum ekki. í ýmsum fylkjum, eins og Kalífomíu, eru menn dæmdir
til dauða, en ekki teknir af lifi (síðasta aftakan þar fór ffarn árið
1967) : hefur þetta m.a. verið tengt harðri umræðu um það hvort
dauðarefsing sé réttlætanleg yfir höfuð.
En á seinni ámm hefúr það verið eitt einkenni „hægrisveiflu" að
stuðningsmönnum dasuðarefsingar hefúr heldur fjölgað í Bandaríkj-
unum. Eins þótt ekki hafi neinum tekist að sanna að ótti við dauða-
refsingu dragi hið múmsta úr herfilegum ofbeldisglæpum.
Þvi má nú búast við því að innan tíðar verði dauðadæmdur mað-
ur tekinn af lífi í gaskiefanum í San Quentin fangeisinu. Og fjöl-
miðlar í Kalífomíu vilja endilega fylgjast með.
Fangelsisstjórinn í San Quentin hafði gert ráð fyrir því að 14
fréttamenn mættu vera viðstaddir. mæstu aftöku. Þegar búið var að
velja fjölmiðla sem áttu að fá að senda mann á staðinn eins og það
heitir, kom babb í bátinn. Sjónvarpsstöðin KQED átti ekki að fá að
vera með og mótmælti harðlega. Fangelsisstjórinn svaraði með því
að útiloka fféttamenn með öllu.
Og nú hefjast klögumál og málaferli að ffumkvæði sjónvarps-
stöðvarinnar. Vill stöðin kæra sig inn á aftökustaðinn ef svo mætti
segja. Talið er líklegt að fangelsisstjórinn verði að iáta undan, því að
unnt er talið að snúa málffelsisákvæðum stjómarskrárinnar hinum
ágengu ffétamönnum í vil.
Aftökur fara ekki ffam með leynd í Bandarikjunum: blaðamenn
hafa fengið að fylgjast með, fyrir utan 12 fúlltrúa almennings. En
mönnum hefúr samt þótt það eifiður biti að kyngja að Iáta sjónvarpa
beint ffá aftöku.
Siíkt atferli minnir á siði fyrri alda: enda var það svo á nítjándu
öld að hengingar og aðrar aftökur vom opinber og fjölsótt skemmt-
un. Ágætir rithöfundar eins og Dickens, Dostojevskíj og fleiri skrif-
uðu eftirminnilegar ádrepur um þessa villimennsku: þeim þótti það
ekki síst varhugavert hve vel mannfjöldinn skemmti sér yfir þeim
vesaling sem átti að festa upp eða sníða af höfuð með fallöxi.
Antony Lewis skrifar grein um Kalifomiumálið í New York
Times. Hann er á bandi Dickens og fleiri - hann segir sem svo, að
sjónvarpið muni alls ekki koma til skila raunvemleika „opinbers líf-
láts“. Sjónvarpið muni gera aftökur að hvunndagsleika og skemmt-
un - og þar með gera samfélagið enn harðneskjulegra en það er.
ÁB tók saman.
Fyrrverandi
breska
Sómalíland
sjálfstætt
Ekki hefúr hagur þeirra
striðs- og hungurhijáðu Sóm-
ala batnað við það að Mo-
hamed Siad Barre, einræðis-
herra sem stýrði því landi
með ógnum og hryðjuverkum
í rúma tvo áratugi, var steypt
af stóli, en það gerðist fýrir
fáeinum mánuðum. Fjand-
skapurinn við Barre reyndist
eins og búist hafði verið við
nokkumveginn það eina, sem
sameinaði andstæðinga hans.
Nú em þeir roknir í hár
saman og skiptast í a.m.k.
tvær fylkingar. Önnur þeirra,
Sómalska þjóðarhreyfingin
(kölluð í daglegu tali SNM,
sem er skammstöfún heitis
hennar á ensku), heíúr lýst
yfir stofnun sjálfstæðs ríkis í
norðurhluta landsins, sem
fram til þess er Sómalíland
varð sjálfstætt ríki 1960 var
bresk nýlenda. Aðrir hlutar
landsins voru samtímis ítölsk
nýlenda. Hið nýja ríki, segir
SNM, heitir Sómalílandslýð-
veldið. Annar flokkur, sem
hefúr miðhluta landsins, þ.á
m. höfúðborgina Mogadishu,
að einhverju leyti á sínu
valdi, hefúr bmgðist reiður
við yfirlýsingu hinna og kall-
að hana ómerk orð.
Á bak við þessa sundur-
skiptingu mun liggja alda-
gamall rígur milli ættbálka,
auk þess sem skipting lands-
ins milli Breta og Itala fyrr á
tíð kann að hafa látið eftir sig
einhvem mun á menningu.
Ofan á þetta fréttist fyrir
skömmu af Siad Barre úti í
sveit skammt frá höfúðborg-
inni, þar sem hann stóð fast á
því að hann væri forseti
landsins áffarn og myndi ekki
af láta fyrr en hann hefði
sigrað óvini sína alla.
A Friðrik H. Hallsson skrifar ffá Þýskalandi
Af spillingarsjóðum Evrópubanda-
lagsins og „hækkun í mjólkurhafi“
Fyrir um 15 ámm fjallaði
lagaprófessorinn Klaus
Tiedmann í fyrsta skipti
um viðskiptaglæpi og
spillingu í kjölfar niðurgreiðslna til
landbúnaðarins og styrkja til ým-
issa iðngreina (Subventionskrim-
inalitat, Rowohlt 1974). Er „niður-
greiðsluglæpastarfsemin" í milli-
tíðinni orðin sjálfstæð og allflókin
fræðigrein, enda margar matarhol-
umar í kerfinu og sumar smugur
orðnar að eins konar færiböndum,
eins og dæmin sanna. Erfiðast við-
fangs er ekki tilviljunarkennd
spilling, sem á rætur að rekja til
ófyrisjáanlegra tækifæra fyrir gír-
ugar og breyskar sálir, heldur hið
skipulagða kerfi niður- og fyrir-
greiðslna. Tjónið sem Þýskalandi
einu stafar af þessari (ofl hálfiög-
legu) fjárplógsstarfsemi samsvarar
sannanlega einum íslenskum ljár-
lögum, en þó trúlega margfaldri
þeirri upphæð í raun.
Fyrr á árum fóm niðurgreiðslur
til ítalskra bænda mjög í taugamar
á mönnum hér í landi. Ekki það, að
menn yndu fátækum fjallamönnum
í Suður-Ítalíu og Sikiley ekki upp-
bót fyrir baðmolíuna og glóaldin,
sem þeir tíndu af trjánum, heldur
hitt, að þessir landbúnaðarstyrkir
rýmuðu á leiðinni og gufuðu end-
anlega upp í Napólí, þar sem Ca-
morra ræður ríkjum. Hokurbúk-
skapur sunnar hefur stöðugt orðið
stærra vandamál.
Nú hafa fiestir sætt sig við
þessi viðskipti og reyna að gæta
þess eins, að þau blási ekki óþarf-
lcga út og að öll upphæðin „týnist“
ekki á leiðinni til viðtakenda. Allir
vita þó, að ólífúolían sem verið er
að greiða niður er stundum einhver
ómerkileg iðnaðarfeiti og stundum
bara alls ekki til, en samt cr best að
„þegja um en segja um“.
Að fordæmi ltala hafa einkum
nýju bandalagsþjóðimar reynt að
losna við erfiðust vandamál sín
með því að gera þau að „evrópsk-
um vandamálum“, það er að segja
Iáta leysa þau á kostnað bandalags-
ins. Varla vom Grikkir búnir að
koma sér þægilega fyrir í skrifstof-
unum sínum í Brússel, að þeir fóm
að beita neitunarvaldi í óskyldum
málum til að knýja fram framlög í
suðurevrópska „þróunarsjóði". Þar
á meðal skyldu byggðar fjórar stór-
ar íbúðarblokkir á Peloponnes. Við
eftirgrennslan árið 1989 kom í ljós
að þrjár höfðu verið byggðar seint
og illa en EB-peningamir í þá
fjórðu vom gjörsamlega horfnir.
Einnig skyldi byggt yfir þá Suður-
ítali sem verst urðu úti í jarð-
skjálftunum það ár og var veitt
stómm upphæðum úr sameiginleg-
um EB-sjóðum til starfsins -
„skjótt og á óskrifræðislegan hátt“,
eins og það heitir. Það kom á dag-
inn að vissulega höfðu verið reistar
byggingar fyrir þessa upphæð, en
þó ekkert íbúðarhús, heldur nýjar
og sallafinar herstöðvar fyrir
ítalska herinn.
Þegar fjallað var nýverið um
framlög Evrópubandalagsins til
hjálpar sveltandi fólki í Bangla-
desh, vegna árlegra fióða, var
minnt á nýjustu skýrslu Evrópurík-
isendurskoðunarinnar (sem er
reyndar fyrir árið 1989). Þar slend-
ur að þarlend yfirvöld hafi gert
meira úr hungursneyðinni en til-
efni var til (t.d. var ástandið í Afr-
íku mun alvarlegra) og að einungis
þriðjungur EB-fjárins hafi komist
til skila til þurfandi íbúa Bangla-
desh. Stærstum hluta fjárins var
varið til kaupa á gögnum og gæð-
um handa lögreglu og her landsins,
en cinnig hafi ýmsar opinberar
stofnanir náð sér í sneið af kökunni
til eigin þarfa.
Nýjasta fréttin af spillingar-
sjóðum Evrópubandalagsins er
mjólkurduftið frá Hamburg, sem
var á ferðalagi um Evrópu í sí-
breytilegu formi. Ekki nennir þó
neinn að hneykslast mikið á mál-
inu, enda um mjög „heíðbundið
niðurgreiðsluafbrot" að ræða.
Þannig var mál með vexti, að
austurrikst mjólkursamlag keypti
mikið magn af mjólkurdufti sem
geymt var í Hamborg. Af nógu var
að taka og urðu menn glaðir við að
losna við duftið. Samkvæmt regl-
um EB ber kaupanda á landbúnað-
arvörum að greiða umsamið verð,
sem hann fær síðan endurgreitt að
hluta úr sjóðum bandalagsins. I
þessu tilviki var sú upphæð litlir
tíu miljarðar ISK. Voru nú famir
nokkur þúsund ferðir með duftið á
stórum fiutningabílum eftir yfir-
fullum og menguðum hraðbrautun-
um til Austurríkis. Þar hefði átt að
éta duftið sem fyrst skv. niður-
greiðslu-, útfiutnings- og tollaregl-
um Evrópubandalagsins.
Ekki fannst yfirvöldum neitt
grundsamlegt þó mjólkuroffram-
leiðandinn Austurríki skyldi kaupa
enn meira af offramleiðslu ná-
grannaþjðanna; tollvörðum fannst
þó ögn kyndugt að með í fiutning-
um voru stórir pakkar af músa-
gildrum. Það eitt vakti forvitni
manna. Málið var kannað og þótti
sannað að mjólkurduftið (eða
a.m.k. hluti af því) hafi haldið
áfram ferðalagi sínu til „ótilglr-
einds Austur- evrópulands". Það
var strangt tekið brot á ofangreind-
um reglum EB, en ...menn voru
dauðfegnir að losna við duftið, og
létu þar við sitja.
Oþreytandi blaðamenn könn-
uðu hinsvegar enn betur - og sjá:
Austurríska mjólkursamlagið fiutti
einnig inn mjólkurdufi frá Pól-
landi, sem þó er ekki afiögufært á
þessu sviði. Reyndist hér sama
þýska duftið aftur komið, en nú
ekki lengur sem EB-duft, heldur
austur-evrópskt, og þar með EB-
skriffinnum óviðkomandi. Þessu
dufti var nú breytt í dýra „mjólk“
með því að sulla vatni og feiti sam-
an við það. Síðan var það flutt í
tankbílum í gegnum þrönga dali
Austurríkis til EB-landsins Ítalíu
og í mjólkursamlag þar, sem gerði
úr mjólkurbrugginu fyrirtaks
mjólkurduft á ný, sem fiutt var út -
með tilheyrandi „niðurgreiðslu“ — í
stórum stíl til mjólkursamlags
sem... og svo framvegis.
Því skal hér við bætt, að mjólk-
urduftið er ekki einu sinni hæft í
skepnufóður, enda búið að þvælast
jafnvel í nokkur ár um Evrópu,
ýmist utan eða innan EB, og í mi-
skræsilegu formi. Fyrir framleið-
andann og athafnamennina eril-
sömu, sem standa að baki þessari
verslun með landbúnaðarafurðir,
eru endurteknar „niðurgreiðslur",
og þar með verðhækkanir duftsins
á ferðalagi þess, það eina sem
„framleitt" er. Auk þess urðu til
sölu- og umboðslaun, eins og í
venjulegri verslun. Þessi hækkun
dufts „í mjólkurhafi" Evrópu-
bandalagsin er ekki einhver reikn-
uð upphæð, heldur haldbærir seðl-
ar, sem hurfu inn í skattaparadísir,
svo sem Lichtenstein og Panama,
eða á nafnlausa reikninga í Sviss.
ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 25. maí 1991
Síða 4
i cVl