Þjóðviljinn - 20.09.1991, Qupperneq 4

Nýjar leiðir
nauðsynlegar
Niðurstöður úr seiðatalningu Hafrannsóknastofn-
unar eru mjög alvarleg tíðindi; tíðindi sem hljóta að fá
menn til að setjast niður og leita nýrra leiða við afla-
sókn og nýtingu sjávarfanas. Samkvæmt niðurstöð-
um talningarinnar bendir állt til þess að þorskárgang-
urinn 1991 verði sjötti lélegi árgangurinn í röð. Reyn-
ist þessar niðurstóður réttar verður að takmarka sókn
í þorsk á næstu árum við 250 þúsund tonn, sem þýðir
um hundrað þúsund tonna samdrátt á ári miðað við
meðalafla undanfarinna áratuga. Þetta er því stórt
áfall fyrir þjóðarbúið.
Það er eðlilegt að menn spyrji sig hverju fiskveiði-
stjórnun undanfarinna ára hafi skilað þegar svona er
komið. Kvótafyrirkomulagið er vissulega umdeilt og
hefur margsinnis verið bent á ýmsa vankanta þess,
m.a. paö að miklu magni af undirmálsfiski er hent ár-
lega i sjóinn. Engar nakvæmar tölur eru til um magnið
sem hent er, en því hefur verið haldið fram að alit að
100 þúsund tonn fari aftur í sjóinn, og munar um
minna. Á síðasta 12 mánaða kvótaári var samanlagð-
ur þorskafli landsmanna um 320 þúsund tonn. Það
má því reikna með að um 400 þúsund tonn hafi verið
veiad, mun meira en fiskifræðingar lögðu til að veitt
yrði.
Jóhann Ársælsson þingmaður Alþýðubandalags-
ins og Guðjón Kristjánsson formaður Farmanna- og
fiskimannasambandsins kynntu í blaðaskrifum sl. vor
hugmyndir sínar um að í stað núverandi fiskveiði-
stjornunar verði tekið upp nýtt kerfi sem í raun er ný
útfærsla á skrapdagakerfinu með sérstöku aflagjaldi.
Þessar hugmyndir eru allrar athygli verðar, en fengu
litlar undirtektir á sínum tíma. í Ijósi nýjustu upplýs-
inga hljóta menn að skoða þennan kost af alvöru.
En það er ýmislegt fleira sem ber að skoða í fullri
alvöru. Kristján Ragnarsson formaður LÍÚ vill láta
kanna hvort ekki beri að banna veiðar við Suðurland
á hrygningartíma þorsksins og Jakob Jakobsson for-
stjóri Hafrannsóknastofnunar telur rétt að athuga það.
Fleiri hafa viðrað skoðanir sínar á því hvermg
bregðast eigi við þessari þróun. Brynjólfur Bjarnason
forstjóri Granda telur að þessi tíðindi kalli á aukna
hagræðingu í fiskveiðum og vinnslu. Það þýðir með
öðrum orðum að þeir stóru verði stærri, en þeir smáu
hverfi. Þetta er mjög varasöm speki. Kvótakerfið hef-
ur haft í för með sér mikla tilfærslu á fjármunum og
þeir sem hafa hagnast á því vilja nú nota tækifærið til
að ná einokunaraðstöðu á sviði sjávarútvegs. Við
slíku ber að sporna af öllum mætti.
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra hefur
skipað nefnd til þess að endurskoða lög um fiskveiði-
stjórnun. Fram til þessa hefur verið leitast við að ná
sem víðtækastri samstöðu um fiskveiðistefnuna og
fulltrúar stjórnar, stjórnarandstöðu og hagsmunaaðila
skipað nefndir um endurskoðun á stefnunni. Þor-
steinn velur hinsvegarþann kostinn að skipa ein-
göngu stjórnarliða í nefndina. Hinsvegar á að skipa
undirnefnd þar sem stjórnarandstaðan og hagsmuna-
aðilar fá að tjá sig. Stjórnarliðanefndin hefur hinsveg-
ar lokaorðið. Þessi vinnubrögð ráðherrans hafa verið
gagnrýnd af ýmsum og skal tekiö undir þær raddir,
enda ríöur nu mikið á að sem víðtækust samstaða
náist um það hvernig við nýtum fiskistofnana í fram-
tíðinni.
Fiskveiðistefnan er byggðamál. Fái ríkisstjórnar-
flokkarnir að móta þá stefnu alfarið eftir eigin höfði er
Ijóst að byggðasjónarmiðin verða algjörlega látin fyrir
róða. Smjörpefinn af því er að finna í þeim hugmynd-
um Þorsteins Pálssonar að breyta lögum um hagræð-
ingarsjóð þannig að 12 þúsund tonna aflaheimildir,
sem sióðurinn getur úthlutað til byggðalaga í vanda,
verði i stað þess seldar hæstbjóðandi og andvirðið
látið renna til hafrannsókna og þannig spöruð ríkinu
þau útgjöld.
Hér er því um grundvallarbreytingu að ræða sem
getur haft í för með sér stórfellda byggðaröskun, sem
mjög er í anda annarra aðgerða þeirrar andfélagslegu
ríkisstjórnar sem er við stjornvölinn.
-S
Helgarblað
Útgefandi:
Útgáfufélagiö Bjarki h.f
Framkvæmdastjóri:
Hallur Páll Jónsson
Ritstjórar: Árni Berg-
mann, Helgi Guðmunds-
son.
Ritstjórnarfulltrúar: Ámi
Þór Sigurösson,
Siguröur Á. Friöþjófsson
Umsjónarmaður Helgar-
blaös:
Sævar Guöbjörnsson
Auglýsingastjóri:
Steinar Haröarson
Afgreiösla: « 68 13 33
Auglýsingadeild: 68
1310-68 1331
Símfax: 68 19 35
Verð: 170 krónur í lausa-
sölu
Setning og umbrot:
Prentsmiöja Þjóöviljans
hf.
Prentun: Oddi hf.
Aösetur: Síðumúla 37,
108 Reykjavík
Helgarpistill
Þá getum við skemmt
okkur um stund yfir
niðurstöðum saman-
burðarkönnunar á því
hvað íslendingar telja
mest um vert og á
gildismati annarra
þjóða. Og stendur
það fyrst upp úr frétt-
unum að við séum
ekki lengur í fyrsta
sæti sem „hamingju-
samasta þjóð heirns".
Danir eru komnir
upp fyrir okkur,
hvernig sem á því
stendur.
v' ipj:
sim

íslendingar,frelsið
og iöfnuourinn
Reyndar er það svo, að þegar
litið er yfir niðurstöður slíkra og
þvílíkra kannana, þá verður manni
fyrst að spytja að því hvemig
skilja beri svörin. Hér er ekki átt
við það að það sé ekkert að marka
sum svörin, heldur hitt, að það get-
ur verið snúið að lesa það út úr
þeim sem þau í rauninni gefa til
kynna. Til dæmis skulum við taka
hamingjuspuminguna. íslendingar
voru hér um árið allra þjóða ham-
ingjusamastir að eigin mati. Af
hverju? Kannski er það af ein-
hverri mjög áþreifanlegri ástæðu
eins og þeirri að við höfum meira
náttúmrými í kringum okkur en
flestir aðrir. Eða þá að við búum
við meiri jöfnuð milli þegna og þar
eftir minni úlfúð? (Nánar um það
síðar.) Eða kannski erum við
svona dugleg við að blekkja sjálf
okkur? Afneita vandamálunum?
Svo er enn eitt: Við viljum ekki
kannast við það að við bíðum ósig-
ur. Það getur verið að okkur finnist
það með einhveijum hætti skamm-
arlegt fyrir manninn að hann er
ekki hamingjusamur. Rétt eins og
hann hafi runnið á rassinn á
hlaupabraut lífsins. Og tapað.
Með brugðnum
brandi
Tökum til dæmis spumingu
sem hefur verið slegið upp, að
minnsta kosti í Timanum. Hún er
um það hvort menn séu reiðubúnir
til að beijast fyrir land sitt ef til
styrjaldar kæmi. Og nú kemur á
daginn að íslendingar em miklir
garpar. 77 af hundraði þeirra em
reiðubúnir að stríða fyrir ættjörð-
ina. Það er mun meira en í Suður-
Evrópulöndum til dæmis, þar sem
aðeins rösklega helmingur íbúa er
tilbúinn í slaginn.
En hvað þýðir þetta? Að Is-
lendingar séu einhverskonar vík-
ingar í felum og bíði eftir því að fá
að bita í skjaldarrendur með hæfi-
legum látum? Varla. Miklu heldur
gætum við trúað því, að íslending-
ar séu einmitt svona vígreifir
vegna þess að þeir vita fátt um
stríð og enn minna um herþjón-
ustu. Og þeir svara spumingunni
játandi vegna þess að þeim finnst
annað ókurteisi _og lítillækkandi
fyrir sjálfa þá: A maður ekki að
vera tilbúinn í slaginn fyrir fjöl-
skylduna og þá stórfjölskylduna -
m.ö.o. þjóðina?
Togstreitan mikla
En það er þó ekki þetta sem
hefur vakið mesta athygli þeirra
sem um skoðanakönnunina fjalla.
Heldur hitt, að það virðist um
merkilega þverstæðu að ræða í af-
stöðu Islendinga til frelsis og
jafnaðar. Þeir eru annarsvegar
miklir frelsisins menn. Þeir vilja
einkaframtak, þeir trúa á dugnað
einstaklingsins sem forsendu hans
velferðar (hver er sinnar gæfú
smiður). Og þeir vilja að menn
sem leggja sig fram eigi að fá að
njóta þess i kjörum. Óllu þessu
fylgir svo það, að ríkið eða eitt-
hvert annað samræmingarvald hafi
sem minnst afskipti af einstakling-
um og þeirra bardúsi.
En um leið leggja íslandsbúar
kærir mikla áherslu á jöfnuð. Þeir
telja að hver maður sé nokkuð
góður fyrir sinn hatt. Eigi líka rétt
á að lifa. Þeir vilja því launajafn-
rétti sem mest. Eða eins og Stefán
Ólafsson dósent segir um þessi
frelsis- og jafnaðarmál í einu blað-
inu: „íslendingar vilja að mörgu
leyti hafa hvort tveggja, jafnvel
þótt þessi atriði gangi sitt til hvorr-
ar áttar. Þetta er að mínu mati ein
athyglisverðasta niðurstaða þjóð-
málaþátta könnunarinnar. Það er
togstreita - eða jafnvægi - milli
áherslunnar á milli ffelsis og jöfn-
uðar.“
Og taka sumir til þess að Is-
lendingar líkist Bandarikjamönn-
um í frelsismálum og einstaklings-
hyggju, en séu mjög langt frá þeim
í réttlætis- og jafnaðarkröfum.
Við hvað er miðað?
Og nú má spyrja: Er hér í raun
og veru um „togstreitu“ að ræða?
Það gæti svo sem vel verið. Við
vitum vel að háttvirtir kjósendur
hafa mikið lag á að ganga með
tvær andstæðar skoðanir í einu.
Eins og til dæmis þær, að það skuli
skera niður ríkisútgjöld og lækka
skatta, en um leið auka útgjöld til
allra helstu málaflokka velferðar-
kerfisins.
Þó er ekki víst að hér sé um
þær andstæður eða þverstæður að
ræða sem sýnast við blasa. Það
rekur sig ekki endilega hvað á ann-
ars hom að vilja bæði að dugnaður
einstaklings skili sér og að sem
mestur jöfnuður ríki. Að minnsta
kosti ekki ef menn skoða það, hver
er þolinmæði Islendinga gagnvart
miklum mannamun.
Menn geta sem best viljað að
duglegur maður beri vel úr býtum.
En það er allt annað en að sætta sig
við það til dæmis, að meðalfor-
stjóri beri hundrað sinnum meira
úr býtum en meðallaunþegi (eins
og Morgunblaðið sagði á dögunum
að
tíðkaðist í Bandaríkjunum).
Bandarikjamenn sýnast láta sér fátt
um slíkt og þvílíkt finnast (og
leynast þó miklu harðari andstæður
á bak við fýrrgreindar meðaltölur
ef efstu og neðstu tekjuhópar eru
skoðaðir sérstaklega). En Islend-
ingar eru ekki sáttir við slíkt. Ekki
ennþá. Sú var tíð að mönnum þótti
nóg að dugnaðarforkur bæri helm-
ingi meira úr býtum en aðrir.
Kannski voru þeir til í að leyfa
manni sem bæði átti að vera forkur
duglegur og svo bera ábyrgð þre-
fold laun hvunndagsmanns eða
fjórfold. Með semingi þó. Það sem
þar er fyrir ofan þótti svo meira en
hæpið. Blátt áfram siðferðilega
hæpið. Að þessu leyti erum við
ekki „amrikaníseruð" - þótt að vísu
sé „þolinmæðin" gagnvart krappri
tekjuskiptingu rtðin meiri en hún
var. Það er af þessum sökum að ís-
lenskir forstjórar sem ætla að fara
að herma eftir erlendum kollegum
í launasukki og fríðindum þykja í
meira lagi hæpnir pappírar. Það er
líka vegna þessarar jafnaðarkröfu,
að ráðherrar og háttsettir embættis-
menn þora ekki að borga sér mjög
há laun - en gripa það vafasama
ráð í staðinn að láta það kosta heil-
mikið að reka sjálfa sig og eigin-
konur sínar á ferðalögum og í öðru
útstáelsi. Feluleikurinn er I al-
gleymingi.
Og SVO
var það trúin
Nei, það þarf ekki að vera nein
þverstæða á milli þess að vilja
bæði frelsi og jöfnuð. Ekki ef mað-
ur hefúr í huga sígildar íslenskar
viðmiðanir. Jafhaðarhefð.
Aftur á móti vitum við ekki
hvaðan það er komið úr okkar arfi,
þessrar þjóðar sem hefúr átt svo
margar ágætar og skelfilegar
draugasögur, að menn eru búnir að
gefa Andskotann upp á bátinn. Að-
eins 12-19% gera ráð fyrir djöfli
og helvíti. Aftur á móti trúa 40%
þjóðarinnar á sálnaflakk og endur-
holdgun, sem er tiltölulega ný trú á
íslandi. Við þessari flugu hafa
menn gleypt af miklu kappi.
Skyldi það vera vegna þess að end-
urholdgunarkenningin eins og gerir
menn ábyrgðarlausa: við erum það
sem við höfúm verið að gera í
fyrra lífi og basta? Það getur verið
þægilegt að trúa slíku og við emm
mikið fyrir þægindi, það er vlst og
NYTT HELGARBLAÐ
4 FÖSTUDAGUR 20. SEPTEMBER 1991