Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.1995, Side 15

LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 1995
15
Vetur konungur hefur þegar gert vart við sig í ár með vægu frosti og fyrstu snjókomu haustsins, eins og þessi mynd sýnir, en hún var tekin í Borgarfirði í vikunni.
DV-mynd GVA
Misþyrming náttúrunnar
Vetur konungur gerði snemma
vart við sig í ár með vægu frosti
og fyrstu snjókomu haustsins.
Síðasti vetur var landsmönnum
afar þungur í skauti, svo sem al-
þjóð er í fersku minni. Vetrar-
harkan endaði með snjóflóðunum
hörmulegu fyrir vestan - náttúru-
hamforum sem sett hafa mark sitt
á þjóðarsálina.
Allir hljóta að óska þess inni-
lega að komandi vetur fari mildari
höndum um landsmenn. En hollt
er að hafa í huga að í þeim efnum
dugar skammt vilji mannfólksins.
Náttúruöflin fara sinu fram hvað
sem líður óskum og gjörðum
mannanna. Það er hægt að læra
að beisla orku fallvatna og nýta
gæði lands og sjávar en magnaðir
frumkraftar náttúrunnar verða
ekki bundnir af mannlegu valdi.
Misþyrming sem
einkennir öldina
Samt er ekki langt síðan sumir
helstu áhrifamenn heimsins trúðu
því að sem herra jarðarinnar væri
manninum ekkert ómögulegt.
Hugsuninni um takmörk mann-
legrar getu var einfaldlega úthýst.
Sú afstaða skýrir aö sumu leyti
þá misþyrmingu náttúrunnar frá
hendi mannsins sem er eitt helsta
einkenni þeirrar aldar sem nú er
að renna sitt skeið á enda.
Verstu glæpirnir gegn jörðinni
hafa verið framdir í nafni svo-
nefndrar framþróunar samfélaga
mannanna. Markmiöið var í sjálfu
sér göfugt: að bæta verulega efna-
hags- og atvinnulíf jarðarbúa og
gera þar með líf þeirra betra,
þægilegra og lengra.
Þetta hefur auðvitað tekist víða.
Efnahagsleg umsvif hafa marg-
faldast og lífskjör fjölmargra stór-
batnað.
En það hefur kostað gífurleg
náttúruspjöll: Alvarlega iðnaðar-
mengun sem leggst á skóga jarðar-
innar og annan gróður sem súrt
regn. Skipulagða eyðingu regn-
skóganna sem ráða svo miklu um
fjölbreytni lífs á jörðinni og lík-
lega einnig veðurfar. Notkun efna
sem ráðast að vörn okkar gegn
hættulegum geislum, ósonlaginu
svonefnda, og bjóða heim hættum
á verulegri breytingu á hitastigi
jarðarinnar sem aftur hefur áhrif
á stærð úthafa og getur hæglega
fært eyjar og strendur í kaf á til-
tölulega skömmum tíma.
Allt er þetta vitnisburður um þj
einfóldu staðreynd sem mörgun
hefur reynst erfitt að skilja: ac
maðurinn getur ekki endalaus'
nauðgað umhverfi sínu án þess ac
þurfa að gjalda það dýru verði síð
ar.
Saklaus
fórnarlömb
Því miður er það oft svo að af-
leiðingar misgjörða manna koma
ekki niður á þeim sjálfum heldur
allt öðru og saklausu fólki.
Það eru þannig gömui sannindi
og ný að uppvaxandi kynslóðir
þurfa oft að gjalda fyrir syndir
feðranna. Á sama hátt getur meng-
un og ofumeysla þjóða í hinum
ríkari hluta heimsins haft ófyrir-
sjáanleg áhrif á líf fólks annars
staðar á hnettinum - fólks sem
hefur ekkert til saka unnið.
Gott dæmi um þetta eru afleið-
ingar svonefndra gróðurhúsaá-
hrifa sem hafa í för með sér hækk-
andi hitastig á jörðinni, bráðnun
heimskautaíssins og hækkun á yf-
irborði úthafanna. Orsakanna er
einna helst að leita í iönaðarfram-
leiðslu og neyslugræðgi þjóða í
hinum ríkari hluta heimsins. En
refsingin kemur líklega harkaleg-
ast niður á ýmsum öðrum.
Laugardagspistill
Elías Snæland Jónsson
Til dæmis íbúum Maldíveyja á
Indlandshafi, en þeir eru að fjölda
til álíka margir og íslendingar,
eða um 240 þúsund.
Þar er ekki litið á gróðurhúsaá-
hrifin sem eitthvert fimbulfamb
vísindamanna heldur ógnun við
sjálfa tilvist eyjanna. Þær eru ein-
faldlega smám saman að sökkva í
sæ vegna aðgerða, og aðgerðar-
leysis, hins rika hluta heimsins.
Fari fram sem horfir munu fjöl-
margar þessara á annað þúsund
kóraleyja hverfa í hafið á næstu
fimmtíu árum eða svo. Og stjórn-
málamennirnir sem lofuðu að-
gerðum og fjármagni á einni af
glæsiráðstefnum Sameinuðu þjóð-
anna, þeirri i Ríó árið 1992, halda
nú svo fast um pyngjuna að
Maldivar geta lítt varið lönd sín.
Vegna fámennisins bera íslend-
ingar líklega ekkVmikla ábyrgð á
gróðurhúsaáhrifunum sem kunna
að færa Maldíveyjar í kaf á næstu
áratugum.
En engir aðrir eru hins vegar
sekir um þá herferð gegn landinu
sem leitt hefur til þeirrar hrika-
legu gróðureyðingar sem blasir
við viða um ísland. Þar er bæði
við núlifandi kynslóðir og forfeður
að sakast.
í þessu efni skiptir fortíðar-
könnun þó minnstu máli, nema
sem aðferð til að læra af mistök-
um liðinna ára í því skyni að
reyna að tryggja að þau verði ekki
endurtekin. Það á ekki síst við um
ofbeit búfjár á viðkvæmum land-
svæðum.
Þótt margt hafi verið gert síð-
ustu áratugina til að bæta fyrir
rányrkju landsins hefur það starf
gengið misjafnlega. Á ellefu hund-
ruð ára afmæli íslandsbyggðar var
til dæmis efnt til svokallaðrar
þjóðargjafar sem átti að fjármagna
uppgræðslu lands í stórum stfl.
Þar varð mun minna úr fram-
kvæmdum en til stóð. Sumir hafa
reyndar gengið svo langt að full-
yrða að þjóðargjöfin hafi, fram-
kvæmdarinnar vegna, verið skref
aftur á bak.
Hliðstæður munur á áætlunum
og framkvæmd virðist einkenna
það stórfellda átak í skógrækt sem
kynnt var fyrir nokkrum árum.
Þótt félagasamtök og ýmsir bænd-
ur hafi vissulega lagt mikið af
mörkum til ræktunar skóga er
langt í frá að upprunalegar fyrir-
ætlanir hafi orðið að veruleika.
Þá er mikilvægt að missa ekki
sjónar af aðalatriðunum, sem eru
að hefta gróðureyðingu og gæða
auðnir landsins lífi. Það vekur til
dæmis furðu að tíma og orku skuli
eytt í að ráðast að þeim gróðri sem
reynst hefur íslendingum einna
best í stríðinu við landeyðinguna,
það er lúpínunni, eins og lands-
menn urðu vitni að nýliðið sumar.
Slíkt lýsir ótrúlega brenglaðri for-
gangsröðun. Óvinurinn er örfoka
land en ekki gróður, hvernig svo
sem hann er tilkominn.
Þúsundir Ijótra
sára um allt land
Vegna margvíslegra fram-
kvæmda undanfarna áratugi hef-
ur reynst óhjákvæmilegt að raska
jarðvegi og flytja hann til. Þetta á
alveg sérstaklega við um lagningu
veganna um landið.
Hin síðari ár hafa landsmenn
þó gerst mun stórtækari í þessu
efni. Markaður hefur fundist er-
lendis fyrir íslenskan vikur sem
nú fer með reglubundnum ferðum
flutningaskipa til nágrannaland-
anna.
Efnistaka af þessu tagi er í
mörgum tilvikum nauðsynleg nýt-
ing auðlinda. En alltof oft eru
vinnubrögðin lýsandi dæmisaga
um þá hraksmánarlegu umgengni
við landið sem margir hafa tamið
sér. Þeir einfaldlega. taka það sem
þeir þurfa og skilja svo landið eft-
ir í sárum.
Það má finna þúsundir öra af
þessu tagi eftir efnistökumenn síð-
ustu áratuga. Sum sárin eru
reyndar af því tagi að fyrir þau
verður aldrei bætt. Önnur er hægt
að lagfæra með nokkurri vinnu og
tilkostnaði - og það á að sjálfsögðu
að skikka efnistökumennina til að
gera það. Auðvitað er hreint sið-
leysi aö opna slík sár í móður jörð
án þess að ganga sómasamlega frá
þeim að verki loknu. Það er mis-
þyrming af sama tagi og gróðu-
reyðingin og á ekki að líðast
nokkrum manni.
Elías Snæland Jónsson