Dagblaðið Vísir - DV - 07.09.1996, Qupperneq 12

12
LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 1996
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: (SAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Góðærið er happdrætti
Góðærið í þjóðfélaginu stafar af auknum árangri í út-
hafsveiðum sjávarútvegsins. Ef engin væri aukningin á
því sviði, væri enginn hagvöxtur í landinu, heldur stöðn-
un. Þannig hefur það raunar verið áratugum saman, að
góðæri fylgir aflabrögðum í sjávarútvegi.
Bjartsýnin í þjóðfélaginu stafar af þessu og af vænting-
um um nýja stóriðju. Framkvæmdir við orkuver og stór-
iðju hafa reynzt svipað happdrætti í þjóðarbúskapnum
og skyndileg aflaaukning. Þær breyta náttúrulegri stöðn-
un gamaldags þjóðfélags í tímabundið góðæri.
Með vestrænum þjóðum er hagvöxtur með ýmsum
hætti, en alltaf einhver. Stundum er hann mikifl og
stundum lítiU. Stöðnun er þar nánast óþekkt fyrirbæri.
Hún er ekki náttúrulegt ástand efnahagslífsins við staðn-
aðar ytri aðstæður eins og hún er hér á landi.
Þjóðfélag okkar er þeim annmarka háð að þurfa alltaf
nýjan og nýjan happdrættisvinning tfl að fleyta sér af
einu þrepi á annað. Fyrr á öldinni voru það blessaðar
styrjaldimar, sem færðu björg í bú. Síðar voru það út-
færsla fiskveiðflögsögu og stóriðjuframkvæmdir.
Af eigin völdum hefur íslenzkt efnahagslíf ekki kraft
tfl árviss hagvaxtar. Þegar engir eru happdrættisvinn-
ingar, staðnar allt og lífskjör versna. Eftir langvinna
stöðnun erum við nú orðnir eftirbátar, sem auglýsum í
útlöndum, að hér sé gott að fjárfesta í láglaunaríki.
Sumpart stafar þetta af fámenni og fjarlægð frá um-
heiminum, en að öðru leyti af frumstæðara þjóðfélagi.
Við búum tfl dæmis við erfið landbúnaðarskflyrði, en
höldum samt uppi hlutfallslega fjölmennari landbúnaði
en samanburðarþjóðir okkar gera beggja vegna hafsins.
Við erum eftirbátar annarra í að leyfa markaðsöflum
að ráða ferðinni. Við búum við einokun og fáokun á
miklu fleiri sviðum en eðlfleg eru talin í nágrannalönd-
unum. Samgöngur, tryggingar, olíuverzlun, landbúnað-
ur, póstur og sími eru átakanleg dæmi um þetta.
í stað markaðar leggjum við allt okkar traust á mis-
vitra ráðherra. Við vfljum að þeir séu sífellt að leysa mál
með úrskurðum og reglugerðum, sem gjarna mega lyfta
þrengstu sérhagsmunum þeirra, sem hæst væla hverju
sinni. Við vfljum skilningsríkan geðþótta.
Skilningsríkar fyrirgreiðslur voru nauðsynlegar á
fyrri öldum, er þjóðin rambaði hvað eftir annað á barmi
almennrar hungursneyðar. En viðhorfin, sem þá gerðu
landið byggflegt, eru nú íjötur um fót, þegar við höldum
í humátt á eftir öðrum inn í þriðja árþúsundið.
Okkar viðhorf og áhugamál snúast um fyrirgreiðslur,
reglugerðir, pólitiskar ráðningar, almenna velferð, vin-
samlegt handafl, það er að segja um almennt jákvæðan
geðþótta. Ríkjandi viðhorf í vestrænum ríkjum hafa hins
vegar færzt í átt tfl ópersónulegra markaðsafla.
Meðan við höldum okkur við gömlu gfldin, getum við
ekki reiknað með hagvexti, nema þegar við fáum happ-
drættisvinninga í formi aflabragða og stóriðjufram-
kvæmda. í annan tíma verðum við að sætta okkur við að
dragast aftur úr og verða láglaunaþjóð.
Það er ekkert yfirvald, sem hefur ákveðið, að svona
skuli þetta vera. Almenningur er hlynntur opinberu
handafli og mfllifærslum. Hann er ýmist hlutlaus í garð
markaðsafla eða beinlínis andvígur þeim. Þetta kemur
fram í gengi manna og viðhorfa í stjómmálunum.
Það væri ekki létt verk að gera ísland óháð utanað-
komandi happdrættisvinningum. Það mundi kosta hug-
arfarsbyltingu, sem ekki er sjáanleg um þessar mundir.
Jónas Kristjánsson
Flóinn í fyrirrúmi en
Kúrdar á hakanum
Saddam Hussein íraksforseti
hefur beitt her sínum til íhlutun-
ar í innbyrðisátök andstæðra fylk-
inga Kúrda á alþjóðlega yfirlýstu
verndarsvæði þjóðarbrotsins í
Norður-írak. í hefndarskyni hefur
Bill Clinton Bandaríkjaforseti lát-
ið skjóta 44 ílugskeytum á loft-
vamastöðvar og fjarskiptastöðvar
írakshers 600 kílómetrum sunnar
og fært út einhliða svæðið í Suð-
ur-írak sem íraska flughernum er
bannað frá 32. breiddarbaug norð-
ur að þeim 33., eöa í 50 kílómetra
fjarlægð frá höfuðborginni
Bagdad.
Niðurstaðan af þessum leikjum
í þráskák einvaldsins í Bagdad við
hvern Bandaríkjaforsetann af öðr-
um er sú í bráð að Kúrdar halda
áfram að berjast innbyrðis og eru
enn frekar en áður ofurseldir
valdatafli stjóma íraks, írans og
Tyrklands, sem kúga hver sinn
hluta kúrdisku þjóðarinnar. Hins
vegar hefur bandarískt hervald
enn fært út kvíamar við botn
Persaflóa, á olíuauðugasta svæði
heims.
Það hefur líka alltaf verið her-
stjómarlegt markmið Bandaríkj-
anna á þessum slóðum, fyrst með
því að styðja íranskeisara tO mót-
vægis við arabaríkin, síðan með
því að liðsinna írak í stríðinu við
íran eftir að klerkastjóm tók við
af keisaranum í Teherean, og loks
með Flóabardaga, eftir að Saddam
Hussein ofmetnaðist og gerði sig
líklegan til að ógna bandaríska
bandamanninum og mesta olíu-
framleiðanda heims, Saudi-Arab-
íu, með hertöku Kúveit.
Þá lét George Bush Bandaríkja-
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
forseti hætta við hálfnað verk,
stöðvaði sókn herja Bandamanna
og lét meginher Saddams sleppa.
Einvaldurinn gat því tekið til við
að bæla niður með vanalegri
grimmd uppreisnir þegna sinna,
Kúrda í norðri og shiíta- múslíma
í suðri. Almenningsálitið knúði þá
trega Bandaríkjastjórn til að taka
þátt í að koma upp vemdarsvæði
fyrir Kúrda, en shiítar vom ofur-
seldir Saddam, þrátt fyrir bann-
svæðið við flugi íraska flughers-
ins sunnan 32. breiddarbaugs.
Ein ástæðan til að Bush lét ógn-
arstjóm Saddams óáreitta eftir að
her hans hafði verið hrakinn frá
Kúveit er að valdhafar í Saudi-Ar-
abíu óttast mjög hvað við tekur
liðist miðstjómarvaldið í Bagdad í
sundur. Þeir telja líklegast að þá
skiptist írak í þrennt, svæði
Kúrda í norðri, svæði súnnía-
múslima um miðbik landsins og
svæði shiíta í suðri. Það gæti svo
hæglega komist undir áhrif trú-
bræðra sinna í Iran, og það vilja
Sádar sist af öllu.
En þar að auki er Saddam, með
mjög skertan hemaðarmátt en þó
enn við völd í Bagdad, besta trygg-
ingin sem Bandaríkjastjórn sér til
að halda drottnunaraðstöðu sinni
og hemaðarítökum á Persaflóa-
svæðinu, því meðan svo sé telji
smáríkin þar og þó sér í lagi Sádi-
Arabía sig þurfa á bandarískum
hlifiskildi að halda.
Joseph Fitchett orðar þetta svo
í Intemational Herald Tribune:
„í víðara samhengi sögðu vest-
rænir embættismenn - og stað-
festu með því stefnu sem þeir ýja
aldrei að opinberlega - að viðs-
jámar sem nú ríkja við írak hafi
herstjómarlega kosti, því þótt her-
afli landsins megni ekki að ógna
nágrannaríkjum í raun, standi
þeim þó verulegur stuggur af hon-
um.“
Því er bandaríska flugsvæðið
við botn Persaflóa fært út þegar
upp úr sýður í Kúrdistan 600 kíló-
metmm norðar. Kúrdar mega nú
sem fyrr sigla sinn sjó frá hnatt-
rænu herstjórnarsjónarmiöi sem
ríkir í bandaríska landvamaráðu-
neytinu.
Fréttamenn í Washington full-
yrða að embættismenn utanríkis-
ráðuneytisins hafl fyrir löngu séð
fyrir hvert stefndi í iraska Kúr-
distan, en aldrei fengið stuðning
til að aðhafast neitt að gagni til að
knýja Kúrdaforingjana Massoud
Barzani og Jalal Talabani til að
láta af ófriði milli flokka sinna og
taka höndum saman í virkri sjálf-
stjórn landshlutans.
Upp úr sauð þegar Talabani leit-
aði fulltingis klerkastjómar írans
og fékk þaðan liðsinni sem nægði
honum til að hrifsa höfuðstað
íraska Kúrdistans af mönnum
Barzani. Borgin varð svo orrustu-
völlur írakshers og manna Tala-
bani um síðustu helgi. Þeir svör-
uðu meö því að svipta milljón
borgarbúa vatni og rafmagni, og
þegar þetta er ritað sækja menn
Barzani að stöðvum sem ráða rás
þessara lífsnauðsynja til borgar-
innar.
Fyrir hálfum öðrum mánuði
sótti íransher inn í íraska Kúr-
distan og réöst á búðir Kúrda á
flótta frá íran. Nú ráðgera Tyrkir
að hemema ræmu af irak með
fram landamærunum til að herja
á Kúrda á flótta undan eyðingar-
hemaði Tyrklandshers í tyrk-
neska Kúrdistan.
Sigri hrósandi liösmenn Massoud Barzani á leið milli borganna Arbil
og Salahadin í Kúrdistan.
Símamynd Reuter
skoðanir annarra
Dole má ekki fá höggstað
„Saddam Hussein forseti, sem byggir vald sitt í
írak á byssustingjum og hetjuímyndardýrkun al-
mennings, hefur sýnt og sannað að hann hefur enn
áhrif á írösku landsvæði norðan 36. breiddargráðu.
Tíminn fyrir aðgerðimar (gegn Kúrdum) var vel
valinn. Saddam hélt að í skjóli kosningabaráttunn-
ar í Bandaríkjunum fengi hann svigrúm til að koma
sinu fram. Það gekk ekki alveg eftir en bandarísk
stjómvöld voru ekki sein á sér að lýsa því yfir að
herferð Saddams væri yfirstaðin. Bob Dole, kepp-
inautur Clintons, mátti ekki fá höggstað á forsetan-
um í kosningabaráttunni.“
Úr forustugrein Jyllands-Posten 3. september.
Saddam ögrar
„Stjómvöld í Bagdad em að ögra með því að fara
yfir hernaðarlega markalínu sem þau hafa að mestu
virt undanfarin fimm ár. Stjómin í Washington á
að gera það ljóst að hún muni svara af hörku, ef
DV
með þarf. íraskur leiðtogi með lágmarksábyrgðar-
tilfinningu mundi þá gefa eftir til að forða írösku
þjóðinni frá frekari þjáningum. Saddam hefur, því
miður, fallið áður á því prófi og kann að falla aft-
ur.“
Úr forustugrein New York Times 3. september.
Diplómatísk
sókn gegn Bagdad
„Margt bendir til að Saddam Hussein hafi að vel
yfirlögðu ráði kosið að ögra Bill Clinton forseta á
lokaspretti kosningabaráttunnar í Bandaríkjunum.
Bæði Bandarikjunum og írak verður mætt með tor-
tryggni af því að það er svo augljóst að bæði Clint-
on og Saddam geta grætt pólitískt á nýju stríði. Það
sem skiptir máli nú er hvemig tekið verður á írak
í framtíðinni. Þess vegna veröur að fylgja þessum
fyrstu hernaðaraðgerðum eftir með diplómatískri
sókn gegn Bagdad.“
Úr forustugrein Aftenposten 4. september.