Dagblaðið Vísir - DV - 26.02.1997, Qupperneq 13

MIÐVIKUDAGUR 26. FEBRÚAR 1997
13
Ál er forsenda
ferðamennsku nnar
Hann er mikill
umhverflssinni,
búsettur í Banda-
ríkjunum og er af-
skaplega hamingju-
samur maður.
Nýorðinn sölu-
stjðri í meðalstóru
fyrirtæki sem sér-
hæfir sig í fram-
leiðslu útveggja-
klæðninga, glugga
og hurða úr áli.
Söluvörur hans
gætu komið í veg
fyrir að um það bil
10 rúmmetrar af
skógarviði væri
felldur fyrir hvert
meðalhús sem not-
aði þessar vörur í
„Þegar hann handlék blaðið kom
honum til hugar að álið hefði
ruðst inn í prentiðnaðinn með
undraverðum hraða vegna offset-
prenttækninnar og ýtt einhverjum
mesta mengunarvaldi náttúrunn-
ar, blýinu, algjörlega til hliðar.“
Kjallarinn
Edgar
Guðmundsson
verkfræðingur
„... hann var fljótur aö komast aö þeirri niðurstööu aö álið væri nánast
forsenda flugvélaiönaöarins og þar meö ferðamennskunnar í heild," seg-
ir Edgar m.a. í grein sinni.
stað sambærilegra vara úr timbri.
Ekki lítið framlag til umhverfis-
mála heimsins. Hann hugsaði því
gott til glóðarinnar í nýja starfmu.
Ferðamennskan í heild
Hann hallar sér afturábak i sæti
sínu i Flugleiðavélinni sem flytur
hann til íslands og leiðir hugann að
því hvernig flugvélaiðnaðurinn
hefði getað þróast án áls. Hann var
fljótur að komast að þeirri niður-
stöðu að álið væri nánast
forsenda flugvélaiðnaðar-
ins og þar með ferða-
mennskunnar í heild.
Flugfreyja kom með
blaðakerru og bauð hon-
um að lesa. Hann tók Fin-
ancial Times os rakst þar
á stutta grein um amer-
ískt fyrirtæki sem vildi
byggja álbræðslu á ís-
landi og nota endumýjan-
lega raforku til bræðsl-
unnar. Það fannst honum
gott mál og mjög eðlilegt
að tengja hreinleika nátt-
úrunnar við hreinleika
álsins með þessum hætti.
Hér væri komin enn ein
rósin í hnappagat um-
hverfissinna.
Þegar hann hand-
lék blaðið kom
honum til hugar
að álið hefði ruðst
inn í prentiðnað-
inn með undra-
verðum hraða
vegna offset-
prenttækninnar
og ýtt einhverjum
mesta mengunar-
valdi náttúrunn-
ar, blýinu, algjör-
lega til hliðar.
Nú var borinn fram matur og
hann valdi íslenskan fisk. Hann
fjarlægði álþynnuna ofan af bakk-
anum og undraðist hve maturinn
var vel heitur þótt hann væri með
þeim síðustu sem fékk matinn í
þetta skipti. Enn eitt dæmið um já-
kvæða notkun áls, hugsaði hann,
enda hafði hann tekið með sér ál-
rúllu og stungið ofan í nýja létta
bakpokann sinn með álbogunum
ásamt fyrirferðarlitlum sprittprim-
us með pottum, pönnum og hnífa-
pörum, allt úr áli að sjálfsögðu.
Við hliðina á honum sat þungbú-
inn maður og las íslenskt dagblað.
Aðspurður kvað hann það helst í
fréttum frá íslandi að nú ætluðu út-
lendingar að byggja álver á íslandi,
eyðileggja íslenska náttúru og
ferðamennsku enda hafi einn helsti
ferðamannagúrú landsins lýst ál-
bræðslu sem helstu ógnina við
þann atvinnuveg.
Sérkennilegt fólk á íslandi
Þeir sátu saman í rútunni á leið
í bæinn og þegar komið var í
Straumsvík sagði þungbúni maður-
inn: Sjáðu mengunina! Hann sá
ekki neitt en í þann mund barst sér-
kennileg lykt að vitum hans. Hvaða
ógeðslega lykt er nú þetta? spurði
hann. Þá glaðnaði loks yfir þung-
búna manninum. Þetta er peninga-
lykt, sagði hann. Það er nú eitthvað
annað að bræða loðnu með olíu er
að bræða ál með endumýjanlegri
raforku, þú hlýtur að skilja það?
Sérkennilegt fólk á íslandi, hugs-
aði hann, og lét lítið á sér bera.
Hvað sem öðru líður þá ætla ég að
fara mína hringferð um landið og
njóta allra dásemdanna sem það
hefur upp á að bjóða.
Það eina sem skyggir á gleði
mína er allt það eldsneyti sem
brenna þarf vegna íslandsferðar-
innar minnar. Hann sló á að það
væru milli 400 og 500 lítrar af flug-
vélabensíni, bifreiðabensíni og
skyldum orkugjöfum og væri meng-
unin af því svipuð og við fram-
leiðslu á einu tonni af áli á íslandi.
Hann reiknaði enn fremur laus-
lega út, að ef hann væri dæmigerð-
ur „meðalferðamaður", þá væri um
það bil tvöfalt meiri mengun af
ferðamennsku á íslandi en frá ál-
framleiðslunni þar í landi.
Edgar Guðmundsson
Heilsuumræða á villigötum
Síðustu ár hefur umræðan um
vanda heilbrigðiskerfisins sífellt
farið vaxandi. Talað er um óheyri-
legan kostnað, biðlista, niður-
skurö, hagræðingu, lokanir deilda
og jafnvel stofnana og þannig
mætti lengi telja. Gagnrýnisradd-
imar koma oftar en ekki frá fag-
stéttum sem starfa innan heil-
brigðisþjónustunnar en einnig frá
almenningi og fiölmiðlum.
Gagnrýni og eigin-
hagsmunir
Ráðherra heilbrigðismála verð-
ur oft fyrir harðri gagnrýni enda
virðast margir telja, að hann sé
persónugervingur þess sem miður
fer í kerfinu, en það sem vel er
gert fær yfirleitt litla umfiöllun.
Einhverra hluta vegna hefur mað-
ur það á tilfmningunni að góðar
fréttir þyki litlar fréttir og er slíkt
ekki til eftirbreytni og fiölmiðlum
lítt til sóma.
Ekki er laust við, að þær grun-
semdir komi upp á yfirborðið, að
þeir sem hæst gagnrýna ættu oft á
tíðum að líta sér nær. Þarna er átt
við starfsmenn heilbrigðisþjónust-
unnar en ekki síður almenning.
Hætt er við að gagnrýnin stafi oft
af eigin hagsmunum, ekki síst
hvað varðar fagstéttimar, enda
vill enginn missa spón úr eigin
aski. Þetta er í sjálfu sér ekki
óeðlilegt, enda í eðli mannskepn-
unnar að hugsa fyrst og síðast um
sig og sína.
Það hefur margítrekað verið
sýnt fram á að varanlegum spam-
aði og árangri innan heilbrigðis-
kerfisins verður ekki náð nema
með fyrirbyggjandi aðgerðum og í
þeim efnum verða allir í þjóðfélag-
inu að taka höndum saman. Yfir-
völd verða að afnema ofurtolla af
hollustuvömm jafnframt því sem
stjómmálamenn þurfa að hafa það
þor, að fara út í fyrirbyggjandi að-
gerðir sem ekki skila vemlegum
árangri fyrr en eftir jafnvel 20-30
ár.
Mestu skiptir þó, að almenning-
ur fari að sýna ábyrgð og hætti að
benda á flísina í auga náungans
og taki eftir bjálkanum í eigin
auga.
Þekking og ábyrgð
Sannleikurinn er nefnilega sá,
að orsakir flestra
sjúkdóma, t.a.m.
hjarta- og æða-
sjúkdóma auk
ýmissa tegunda
krabbameins,
stafa af röngum
lifnaðarháttum
og í þeim efnum
erum við íslend-
ingar með bux-
urnar á hælun-
um. Fólk er
kvartandi og kveinandi upp á
hvem einasta dag en virðist lítt
velta þvi fyrir sér hverjar skyldur
þess við þjóðfélagið em. Við get-
um ekki endalaust hagað okkur
eins og okkur sýnist og síðan ætl-
ast til þess að kerfið lappi upp á
okkur þegar allt þrýtur. Stað-
reynd málsins er nefnilega sú að
lýðræðið byggist
m.a. á því að almenn-
ingur beri ábyrgð á
rekstri þjóðfélagsins
en velti henni ekki
yfir á aðra. Sá sem
ekkert gerir fyrir
aðra gerir ekkert fyr-
ir sjálfan sig!
Þekking skapar
ábyrgð og foreldrar
skulu gera sér grein
fyrir því að börn
þeirra eiga eftir að
álasa þeim fyrir það
mataræði sem að
þeim var haldið svo
ekki sé talað um
óbeinar reykingar.
Foreldramir hafi vit-
að betur en lítið að-
hafst og í raun verið
að sefia af stað tíma-
sprengju í líkömum
þeirra. í Bandaríkjunum sýna op-
inberar tölur að ríflega helmingur
núlifandi Bandarikjamanna eigi
eftir að látast vegna hjarta- og
æðasjúkdóma.
Eina raunhæfa leiðin til þess að
færa þessi mál til betri vegar er að
almenningur fari að taka ábyrgð á
eigin heilsu og bama sinna.
Foreldrar verða að innprenta
bömum sínum hollt mataræði og
heilbrigðan lífsstil allt frá fyrstu
tíð og vera fyrirmynd í þeim efn-
um. Þegar bömin svo fara í leik-
skóla og síðan inn í skólakerfið þá
verður að viðhalda þessari lífs-
stefhu, ekki síður en ábyrgð ein-
staklingsins gangvart heildinni,
því annars fer allt í fyrra horf.
Ábyrgð og afleiöingar
í þessu sambandi má t.a.m.
nefna, að hver fslendingur setur
ofan í sig u.þ.b. 52 kíló af sykri á
ári og eykst þessi
neysla dag frá degi. í
dag er því hvert
mannsbam að jafnaði
að setja ofan í sig
eina 50 sykurmola!
Þegar menn velta
svona staðreyndum
fyrir sér þá er ekki
einkennilegt að upp
komi sú spuming
hver sé ábyrgð aug-
lýsenda á neysluvenj-
ur íslensku þjóðar-
innar?
Til að gera langa
sögu stutta þá ættu
íbúar þessa lands að
líta sér nær og velta
því fyrir sér hvort
þeir beri ekki ein-
hverja ábyrgð þegar
heilbrigðismál þjóð-
arinnar eru annars
vegar, enda er heilbrigðiskerfið í
flestum tilfellum að fást við afleið-
ingar rangra lífshátta lands-
manna.
Að lokum get ég ekki látið hjá
líða að minnast á stutta grein sem
birtist í síðasta hefti Heilbrigðis-
mála. Mér þótti með ólíkindum að
sjá á prenti, að lyfiafræðingur
sem þar er rætt við, skuli láta
hafa eftir sér að aukin lyfianeysla
geti aukið lífsgæði fólks. Lífsgæði
almennings verða ekki aukin á
annan hátt en að íbúar þessa
lands taki ábyrgð á eigin heilsu
og dragi þannig úr sjúkdómum,
þ.m.t. lyfianotkun. Þetta litla
dæmi sýnir kannski betur en allt
annað hve mannskepnunni er
tamt að hafa endaskipti á hlutun-
um og hugsa fyrst og síðast um
eigin hagsmuni en gleyma hags-
munum heildarinnar.
Gunnlaugur K. Jónsson
„Lífsgæði almennings verða ekki
aukin á annan hátt en að íbúar
þessa lands taki ábyrgð á eigin
heilsu og dragi þannig úr sjúkdóm-
um, þ.m.t. lyfjanotkun.“
Kjallarinn
Gunnlaugur K.
Jónsson
stjórnarformaöur Nátt-
úrulækningafélags ís-
lands
Með og
á móti
Var rétt aö sameina Stöð 2
og Stöð 3?
Páll Baldvin Bald-
vinsson, fram-
kvæmdastjóri ís-
lenska útvarpsfé-
lagsins.
Sameinuð eru
fyrirtækin sterk-
ari og öflugri
„Sameinuð geta fyrirtækin tvö
nýtt betur sterka stöðu sina á
markaði gagnvart erlendum birgj-
um en sundruð bárust þau á bana-
spjótum og ollu
þenslu á mark-
aðnum. Samein-
uð geta þau bet-
ur eflt sóknar-
færi sín í nýjum
fiölmiðlum,
sundruð voru
þau magnlaus í
nýsköpun fiöl-
miðlunar. Sam-
einuð geta þau
styrkt markaðs-
stöðu sína og
þannig eflt hlut innlendrar fram-
leiðslu á dagskrám sínum í sam-
starfi við innlenda framleiðsluað-
ila sem þmfa sárlega bættan hag
til að geta staðið sómasamlega að
verkefrium síniun. Einkum meðan
ríkisvaldið rekur innlenda fram-
leiðsludeild fyrir peninga og fiár-
festingu skattborgara og hundsar
brýna framþróun innlendra sjálf-
stæðra aðila. Sameinuð geta þau
betur ráðið við dreifingu erlendra
gervihnattastöðva og þannig spar-
að áhugasömum neytendum háar
fiárhæðir í móttökubúnaði og um
leið fært samfélaginu tekjur af
slíkum rekstri sem annars færi
fram hjá lögum og reglum, eins og
gerist í miklum mæli, sfiómvöld-
um til vansa. Sameinuð eru þau
undir því oki að þurfa að sinna
fiölbreytilegum og margs háttar
kröfum almennings og verða
þannig betur í stakk búin til að
standa undir nafni sem opnir fiöl-
miðlar sem starfa á landsvísu og
veita þannig rikisbákni RÚV þarft
og nauðsynlegt aðhald."
Skaðleg áhrif á
viðgang lýðræðis
„Út frá viðskiptalegum hags-
munum þeirra sem búnir voru að
sefia fimm hundruð til þúsund
milljónir í Stöðvar 3 ævintýrið
hefur sennilega
verið gæfuleg-
ast að samein-
ast íslenska út-
varpsfélaginu.
Sameininguna
má örugglega
líka styðja með
viðskiptalegum
rökum hvað ÍÚ
varðar. Hins
vegar er ákaf-
lega erfitt að
styðja þessa sameinginu þegar
hoift er til hagsmuna almennings
ef menn vilja byggja þá hagsmuni
á raunverulegu lýðræði í fiölmiðl-
um. Nú er það svo að eigendur ÍÚ
eiga tvær sjónvarpsstöðvar, aðra
stærstu útvarpsstöðina, tvö af
stærstu dagblöðum landsins, part í
Viðskiptablaðinu og eitt flokks-
málgagn. Eftir sambræðing ÍÚ og
Stöðvar 3 hefur Morgunblaðið svo
bæst í þann hóp sem á hlut í öllu
því sem á undan er talið. Það gef-
ur augaleið að blokkamyndun af
þessu tagi getur, ef eigendur eru
þannig innrættir, haft mjög skað-
leg áhrif á viðgang lýðræðisins.
Hvernig bregst svona risi við þeim
sem voga sér að gagnrýna hann
eða halda fram skoðunum sem
ekki eru honum þóknanlegar? Það
er löngu orðið tímabært að sefia
sérstök samkeppnislög um fiöl-
miðla, þar sem eignaraðild er tak-
mörkuð, og eins er löngu orðið
tímabært að setja lög um útgáfu-
fyrirtæki sem banna að sami aðil-
inn sé allt í senn eigandi upptöku-
vers eða prentsmiðju, útgefandi,
dreifingaraðili, smásöluaðili og
eigandi meirhluta þeirra fiölmiðla
sem fialla um það sem hann gefur
út.“ -RR
Hcimir Már Péturs-
son, framkvæmdas-
stjóri Alþýóubanda-
lagsins.