Dagblaðið Vísir - DV - 24.09.1997, Blaðsíða 11

MIÐVKUDAGUR 24. SEPTEMBER 1997
íennmg
11
Að kynda jafnt og með gát
„Lífshætti sína verður mað-
ur að aðlaga lííinu sjálfu, ein-
ungis stórmenni geta leyft sér
stórbrotna lífshætti. Sá sem
lifir fábrotnu og lágkúrulegu
lífi verður að kynda rólega og
stöðugt og hófsamlega."
Þessi orð eru kjarninn í nýj-
ustu bók sænska rithöfundar-
ins Torgnys Lindgren, Randa-
fluguhunangi, sem út kom fyr-
ir skömmu í íslenskri þýðingu
Hannesar Sigfússonar.
Það er Höður, ein af þremur
aðalpersónum bókarinnar sem
lætur þessi orð falla í upphafi
sögu. Og þar með er lesandinn
læstur inni í sérkenniiegri
veröld sem á yfirborðinu
stjómast af þolinmæði og
óbilandi æðraleysi. En undir
niðri krauma sárar og eyðandi
kenndir sem blossa upp um
síðir þrátt fyrir ævilangar til-
raunir persóna til að halda
„eldinum" í skefjum.
Sagan segir af rithöfundi
nokkrum, konu á miðjum
aldri, sem kynnist Heði á fyr-
irlestri sem hún heldur um dýrlinga. Hann
býður henni næturgistingu sem hún þiggur.
Húsið hans er utan við mannabyggð og um
nóttina fer að snjóa. Konan verður innlyksa
sökum ófærðar og áður en hún veit af er hún
farin að sinna Heði sem er að deyja úr krabba-
meini svo og Ólafi bróður hans sem er hjart-
veikur og einnig dauðvona. Þótt bræðurnir
búi hlið við hlið er enginn samgangur á milli
þeirra. Þeir era löngu hættir að talast við en
fylgjast samt grannt með lífsmerkjum hvor hjá
öðrum, þeir hafa nefnilega báðir heitið þvi að
lifa hinn! Sárþjáðir og þjakaðir neita þeir að
deyja og hanga í örmjóum lífsþræðinum, dag
Hannes Sigfússson, skáld og þýöandi. Hinsta verkiö er honum til mikils sóma.
DV-mynd ÞÖK
Jónas Sen
Bókmenntir
Sigríður Albertsdóttir
eftir dag og viku eftir viku.
Inn á þennan hræðilega vígvöll gengur kon-
an eins og ekkert sé eðlilegra. í fyrstu láta þeir
bræður sér fátt um umönnun hennar finnast
og láta í veðri vaka að þeim sé nákvæmlega
sama hvort hún fari eða verði. En það er bara
á yfirborðinu. Á slægan og útsjónarsaman hátt
spinna þeir vef, svo þéttan að
konan virðist sér engrar und-
ankomu eiga auðið og áður en
yfír lýkur er hún að beiðni
bræðranna farin að gera hluti
sem vekja hreinræktaðan við-
bjóð lesandans.
En konan er líka slæg ... því
fær lesandinn að kynnast!
Randaíluguhunang lætur
lítið yfir sér i fyrstu. Frásögn-
in er hæg og þunglamaleg og
stundum finnst manni eins og
tíminn standi í stað í þessari
einangruðu sveit þar sem
menn virðast aðeins fæddir til
að deyja. En það er sagan bak
við söguna sem skiptir máli,
sagan sem gerir þá bræður að
því sem þeir era: Að einangr-
uðum einstæðingum sem nær-
ast á beiskju og hatri. Og sú
saga er eins og lífíð sjálft, full
af andstæðum, gefandi og eyð-
andi, sæt og súr, fögur og frá-
hrindandi. Hún segir manni
að ekki er allt sem sýnist, en
það kristallast einmitt i ólík-
um sögum þeirra bræðra af
sömu atburðum og atvikum.
í Randafluguhunangi eru dregnar upp
gróteskar lýsingar af rotnun og dauða og vekja
þær lýsingar hroll og andúð. En skelfingin er
milduð með myndrænum náttúrulýsingum og
endurminningum um líf sem eitt sinn var fúllt
af bjartsýni og von.
Þessum að því er virðist ósættanlegu and-
stæðum er teflt saman í áleitinni sögu sem
Hannes Sigfússon þýðir af snilld. Er þetta
hinsta verk hans honum til mikils sóma.
Torgny Lindgren: Randafluguhunang
Þýðing: Hannes Sigfússon
Mál og menning 1997
Kaos og spegill
Weberns
Fyrstu tónleikar hátíðarinnar Ung Nordisk
Musik vora haldnir í Listasafhi íslands siðast-
liðið sunnudagskvöld. Á efnisskránni vora verk
eftir tónskáld sem lítið hefur heyrst í áður,
enda mun það vera tilgangur hátíðarinnar að
kynna það sem er að gerast hjá ungum norður-
landatónskáldum um þessar mundir. Caput-
hópurinn sá um tónlistarflutninginn en Guð-
mundur Óli Gunnarsson stjómaði.
Fyrst á efnisskránni var Klas Katt gár hem
eftir Jonas Klingborg. Verkið byrjaði rólega.
Kannski átti það að vera lognið á undan storm-
inum, því taktfastur seinni hluti verksins stig-
magnaðist uns lætin urðu yfirgengileg. Þetta er
að mörgu leyti þokkalega samin tónsmíð, en
inngangurinn var samt svo flatneskjulegur að
þá strax fór maður að hugsa um eitthvaö allt
annað en tónlist.
Næst á dagskrá var Webemrebew eftir Jón
Guðmundsson. - Orðið „nrebew" er Webern aft-
ur á bak, Webemrebew er því Webern og speg-
ihnynd hans. Webern var eitt þekktasta tón-
skáldið á fyrri hluta þessarar aldar, en erfitt
Músíka og músíkus
var að tengja tónlist Jóns beint við þennan
snilling. Jón á margt ólært; verk hans er í sjö
köflum sem virka við fyrstu áheym eins og
þverskurður af sjö ólíkum verkum. Allan heild-
arsvip vantaði sem gerði það að verkum að
manni fór fljótt að leiðast. Þó var margt hagan-
lega unnið, til dæmis var píanóið einkar
áheyrilegt framan af. Reyndar hafði maður það
á tilfinningunni að tónlistin hefði upphaflega
verið samin fyrir píanó og hinum hljóðfærun-
um bætt við síðar til að mynda ramma.
Síðasta verkið á tónleikunum var Codename
Orpheus eftir Johan Tallgren. Þá var eins og
allar hömlur brystu af Caput-hópnum, og lék
hann sem óður væri. Kaos! Hugsaði maður.
Þetta var þéttriðið net af hljóðum sem má svo
sem kalla tónverk eins og eitthvað annað. Ann-
ars verður undirritaður að viðurkenna að hann
veit eiginlega ekki hvað hann á að segja um
þetta síðasta verk efhiskrárinnar. Hvemig á að
gagnrýna þéttriðið net af hljóðum sem er ekki
annað en hávaði þegar upp er staðið?
Guðmundur Óli Gunnarsson stjómaði Caput-
hópnum prýðilega. Var hljóðfæraleikurinn eins
og best verður á kosið. Samt voru þetta leiðin-
legir tónleikar og eini kosturinn við þá hversu
stuttir þeir vora.
Einhvern tíma var talað um að píanóleik-
ur Steinunnar Birnu Ragnarsdóttur væri
umfram allt finlegur og einkenndist af kven-
legri mýkt og þokka; - leikur Þorsteins
Gauta Sigurðssonar væri hins vegar hold-
tekning kröftugrar karlmennsku og þróttar.
Vissulega er eitthvað til í þessu þótt svona
einkunnagjöf hljóti að vera varhugaverður
klisjutilbúningur. Steinunn Birna býr nefni-
lega líka yfir óvenjulegum krafti og snerpu
sem píanóleikari og Þorsteinn Gauti á í
handraðanum mýkri og blíðari
áslátt en margur annar. Þótt
ótrúlega ólíkir pí-
anóleikarar
séu eru þau
saman eitt al-
deilis músíkalskt
par. Hvort um sig
nýtur sín með
hinu, hvort sem er í
hlutverki fyrsta pí-
anós eða annars.
Tónleikar Steinunn-
ar Birnu og Þorsteins
Gauta í fyrra í Óperunni
og í Hafnarborg eru
mörgum enn ofarlega í
minni og á sunnudags-
kvöldið var loks komið að ^
því að rifja upp kynnin af
þessu öfluga píanódúói. Á
efnisskránni núna voru Vals-
ar og Ungverskir dansar eftir
Brahms, svo frönsk tónlist; -
Clair de lune og lítil svíta eftir
Debussy og Les songes eftir Dari-
us Milhaud. Þá var þarna líka lít- . no
il fantasía eftir Ralph Vaughan-
Williams, byggð a enska þjoðlaginu
Greensleeves.
Margt af þeirri tónlist, sem leikin er á tvö
píanó, er til i annarri gerð, fyrir hljómsveit
eða önnur hljóðfæri. Þá verður samanburð-
ur óhjákvæmilegur. Stundum verður hann
píanóunum tveimur í hag, stundum ekki.
Fantasían um
Birnu og Þorsteins Gauta var finn í báðum
þessum verkum þótt útsetningarnar hljóm-
uðu öðruvísi en þær sem maður á að venj-
ast.
Svítur Debussys og Milhauds voru hins
vegar pianistískt betur út færðar fyrir þetta
stóra form sem tveir flyglar eru. Lítil svíta
Debussys er stórskemmtilegt verk, með svo-_
lítið spænsku ívafi. Þau léku
þetta undurvel, allt frá vagg-
andi upphafi bátssöngsins til
kraftmikils lokaballets.
Draumasvíta Milhauds var
ekki síður skemmtilegt
verk; með yfirþyrmandi
kátínu og gleðibrag sem
stundum snýst upp í að
, vera nánast absúrd. Á
yfirborðinu litur þessi
músik kannski út fyr-
ir að vera einfóld og
naiv en er þrælerfið.
Danstórdist
Brahms verður að
teljast
skemmtimúsík af
bestu sort sem
nýtur sín ekki
síður i útsetn-
ingu fyrir tvö
l píanó en i
k hljómsveit-
\\V3a
Tónlist
Bergþóra Jónsdóttir.
Greensleeves nær til
dæmis engan veginn
að lifa því góða lífi í
píanóútsetningunni
sem hún gerir í þeirri
fyrir hljómsveit. —
Hljómsveitarútsetn-
ingin er fremur gisin og ber; gerir sig þó vel
þannig fyrir hljómsveit - en ekki fyrir tvö
píanó. Eins er smellur Debussys, Clair de
lune, ekki alveg nógu trúverðugur í útsetn-
ingu fyrir tvö píanó. Þetta hefur þó ekkert
með píanóleikinn að gera; leikur Steinunnar
arbúningi.
Valsamir,
sem vora
leiknir í
. a u-» upphafi tónleika,
. voru tigulegir í fremur
>\\VÁÖ- stilltu tempói en í Ungversku döns-
unum í tónleikalok var sprengikraftur.
Steinunn Birna og Þorsteinn Gauti voru í
miklu stuði, voru á bjargbrúninni og gáfu
allt sitt í þessa seiðandi dansa. Tónleikagest-
ir áttu líka erfitt með að stilla sig um að
klappa eftir hvern dans í þessu dúndrandi
fjöri.
__________________ Þetta voru skemmti-
legir tónleikar. Stein-
unni Bimu og Þorsteini
Gauta hefur vaxið ás-
megin í samleiknum.
Þau voru gott dúó - eru
nú enn betra dúó; hafa
góða tilfinningu hvort
fyrir öðra og það sem mestu skiptir: tónlist-
inni. Það að vera samtaka og anda saman í
tónlistinni er ekki lengur aðalatriðið - það
gera þau vel - saman ná þau líka að lífga
augnablikið, túlka tónlist þannig að sá sem
hlustar hrærist með.
Kristfn Steinsdóttir -
Vestur í bláinn
Meðal væntanlegra barnabóka í haust
vekur athygli skáldsaga eftir Kristínu
Steinsdóttur hjá Vöku- Helgafelli um
vesturferðir íslendinga í lok síðustu ald-
ar. 13 ára nútímastúlka lokast óvart inni
á safni og verður fyr-
ir þeirri merkilegu
reynslu að jafnaldra
hennar frá öldinni
sem leið stígur niður
úr málverki og heill-
ar hana aftur í sinn
tima. Saman fara
þær frá Seyðisfirði
til Glasgow og þaðan
vestur um haf, sömu
leið og fjölskylda
stúlkunnar í fortíð-
inni hafði farið fyrir
löngu.
Það er gaman þeg-
ar víxlverkun verður » sinn Vlt'unar-
milli skáldsagna
handa fullorðnum og
bömum. Við höfum nú loksins eignast
þýöingu á Játningum landnemadóttur
eftir Lauru Goodman Salverson og okkar
„stóru“ vesturfaraskáldsögu í bókum
Böðvars Guðmundssonar, Híbýli vind-
anna og Lífsins tré. Og nú fá börnin sinn
skerf.
Menningarneysla
almennari
Samkvæmt nýrri skýrslu sem kynnt
var í Danmörku í síðustu viku jókst
áhugi Dana á menningu um rúm 20% frá
1973-’93. Hann er líka orðinn mun al-
mennari en áður og einskorðast ekki
lengur við langskólagengið fólk. Einkum
er sláandi hvað þátttaka kvenna í menn-
| ingarstarfsemi og neyslu hefúr aukist.
Ástæður eru ýmsar, segir skýrsluhöf-
undur, Torben Fridberg. Ein er sú að það
hefur verið markmið hins opinbera að
menningartilboðum sé dreift um landið
og beint að hinum breiða íjölda; því hef-
ur greinilega verið hlýtt. Einnig hefur
framboðið af menningarefni aukist mikið
og almenn menntun fólks batnað. Gamalt
fólk heldur heilsu lengur og er áhuga-
samara um menningu; munurinn milli
landshluta, sveita og bæja hefur minnkað
mikið enda er mun auðveldara að komast
á milli staða.
Mest notar fólk bókasöfn, önnur söfn og
sýningar en áhuginn hefur farið stigvax-
andi á óperusýningum og klassískri tón-
Ust. Árið 1975 höfðu 44% dönsku þjóðar-
innar aldrei séð ópera, söngleik, ballett,
leiksýningu eða farið á klassiska tónleika,
myndlistarsýningu, safn eöa bókasafn.
1993 var þessi tala hröpuð ofan í 23%.
Danska menntamálaráðuneytið kost-
aði rannsóknina. Til fyrirmyndar.
Eitthvað fyrir
Blur-aðdáendur
Skáldsagan High Fidelity eftir Nick
Hornby hefur þegar selst i miUjón eintök-
um í Bretlandi og fikrar sig nú um
grannlöndin.
Söguhetjan er
Róbert sem
selur plötur
og tekst iUa
að komast í
varanlega ást-
arsambandið
sem hann þrá-
ir þó heitt.
Varanlegra
verður sam-
band hans víð
músíkina, og ’
„britpoppið”
leikur umtals-
vert hlutverk í
sögunni með Oasis og Blur í broddi fylk-
ingar.
Nick Hornby leynir því ekki í viðtölum
að sagan komi býsna nálægt honum sjálf-
um, rétt eins og fyrri skáldsaga hans,
Fever Pitch, sem lagði upp meö fótbolta
sem grunnþema. Hann ætlar ekki að
skrifa fleiri sögur um sjálfan sig í bUi en
segir þó að sá sem sé orðinn sjö ára hafi
þegar nóg efni í ævilangan höfundarferU!
Búið er að kvikmynda Fever Pitch og
High Fidelity verður fest á filmu í Banda-
ríkjunum næsta ár.
Damon Albarn - áhrifamaö-
ur á bókmenntir.
DV-mynd Hilmar Þór