Dagblaðið Vísir - DV - 21.09.1998, Qupperneq 30

38
MÁNUDAGUR 21. SEPTEMBER 1998
Froða gegn
eiturmengun
í jarðveginum
Bandarískir vísindamenn
segjast hafa uppgötvaö nýja
aðferð við að eyða jarðvegs-
mengun á stórum svæðum
sem hafa komist í snertingu
við efnavopn. Aðferðin er í
sjálfu sér einfóld: Slökkviliðs-
froðu með sérstöku ensími,
eða efnahvata, sem getur af-
eitrað taugagasefni, er spraut-
að á jarðveginn. Ensímið getur
síðan breiðst út um víðan völl
með froðunni.
Það voru vísindamenn frá
Camegie Mellon háskólanum í
Pittsburgh og Texas A&M há-
skólanum sem fundu hina
nýju aðferð. Þeir segja að froð-
an sé vistvæn og því vænlegur
valkostur við núverandi að-
ferðir til að eyöa eitri, svo sem
klómotkun eða bmna.
Heilasjúkdómalyf
í nefdropum
Nefdropar gætu reynst ár-
angursrík leið til að koma lyfj-
um gegn alsheimer og öðrum
heilasjúkdómum rétta boðleið
upp í heilavefínn, enda greið
leið þangað um nefgöngin.
í grein í tímaritinu New Sci-
entist segir að sameindir
margra lyfja séu svo stórar að
þær komist ekki gegn um far-
artálma sem frumur í æöum í
og umhverfis heilann hafa
reist gegn óæskilegum að-
skotadýram. Vísindamönnum
hafði til þessa gengið treglega
að finna trausta og góða að-
ferö við að koma lyfjum viö
ýmsum taugasjúkdómum beint
upp i heilann.
William Frey, sem rannsak-
ar alsheimer í St Paul í
Minnesota datt hins vegar i
hug að nota nefdropana. Góð-
ur árangur varð af tilraunum
sem hann gerði á músum.
Erfðaefni tekið úr
útdauðum
skjaldbökum
Vísindamönnum við breska
náttúruminjasafnið í Lundún-
um hefur tekist að ná erfða-
efninu DNA úr beinum löngu-
útdauðra risakjaldbaka. Vonir
standa til að hægt verði að
átta sig á þróun dýranna og
hvers vegna þau dóu út fyrir
fjögur hundrað árum þegar
mannfólkið settist að á eyjun-
um Reunion, Mauritius og
Rodrigues í Indlandshafi.
„Fomt DNA hefur aldrei
fyrr verið notað til að svipta
hulunni af leyndardómum þró-
unar útdauðrar dýrategund-
ar,“ segir meðal annars í yfir-
lýsingu sem náttúruminjasafn-
iö sendi frá sér fyrir skömmu.
Beinin era einu leifamar af
skjaldbökum þessum sem
höfðu óvenjulétta skel. Til
þessa hafa átta bein úr fjóram
skjaldbökutegundum verið
rannsökuð. Vísindamennimir
muldu beinin niður í mjög fint
duft áður en þeir náðu DNA-
inu og rannsökuðu með full-
t komnum tækjum.
Úvænt aukaafurð hvarfakútanna:
Platínuryki safnað af
götum stórborganna
Göturnar okkar búa yfir meiri
fjársjóðum en margan granar. Þá er
ekki átt við bílana sem um þær aka,
ekki beint, heldur málm sem er dýr-
ari en gull. Já, götumar era þaktar
platínu, að minnsta kosti götur stór-
borga úti í heimi.
Platína og aðrir dýrmætir máim-
ar úr hvarfakútum bíla safnast sam-
an í göturykinu. Platínumagnið
kann einhvem tima að verða nægi-
lega mikiö til að hægt sé að safna
því saman og endurvinna. Únsan af
platínu kostar nálægt tuttugu og sex
þúsund krónum um þessar mundir.
„Platínuna er að finna á götunum
af því að hún er notuð í hvarfakúta
sem settir era á bíla til að hreinsa
útblástm- þeirra," segir Hazel Pric-
hard, jarðfræðingin: við háskólann í
Cardiff.
Hvarfakútamir era hins vegar
ekki fullkomnari en svo að þeir
spúa úr sér málmögnum á götumar.
Enn sem komið er, er ekki nægi-
legt magn platínu á götunum til að
hagkvæmt sé að vinna það, að
minnsta kosti ekki á Bretlandi.
Hazel Prichard segir þó að ef til vill
sé ekki langt þar til það verður efna-
hagslega fýsilegt að endurvinna
platínuna.
Prichard byggir þessar skoðanir
sínar á vettvangsrannsóknum. Hún
tók sig til sunnudag einn og fór út á
götur með sóp og fægiskúffu að
vopni og safnaði ryki í poka, íbúum
Cardiff til óblandinnar ánægju. Hún
fann mest af platínu í ryki frá fjöl-
fomum hringtorgum og af götum úr
finni hverfum borgarinnar þar sem
meira er um dýra og góða bíla en í
öðram borgarhlutum.
„Hæsta gildið sem ég fann við
hringtorg var 126 partar í milljarði.
Það þýðir að af milljarði agna eru
126 úr platínu," segir Prichard.
Það er kannski ekki mikið en
Prichard segir að platínumagnið
kunni að vera allt að 1500 partar í
milljarði þar sem mest er í göturyk-
inu. Platína er unnin úr grjóti þar
sem hún er um það bil 4000 partar í
milljarði.
Prichard segir að í öðrum borg-
um kunni að finnast meiri platína í
göturykinu, einkum í bandarískum
stórborgum þar sem bílar með
hvarfakút era fleiri og hafa verið
lengur við lýði.
En það var ekki bara platína í
göturykinu, heldur fann Prichard
einnig gull og palladíum.
Nú kynnu margir að spyrja sig
hvort öll þessi platína á götunum sé
ekki hættuleg heilsu manna. Svo
mun ekki vera, að sögn vísindasam-
Lífið er ekki ailtaf dans á rósum:
Karlremban kemur niður
á námsárangri piltanna
Það er munur að
vera maður... Ég tala
nú ekki um taki ungir
piltar það háalvar-
lega. Slíkt getur haft
skaðleg áhrif á mennt-
un þeirra og mögu-
leika á að fá störf sem
eitthvað er spunnið í
síðar meir.
Bresk visindakona,
Ann Phoenix við
Birkbeck College í
Lundúnum, sagði á
visindaráðstefnu í
Cardiff á dögunum að
menn hefðu vaxandi
áhyggjur af því að
drengjum væri farið
að ganga verr i skóla en stúlkum.
Hún sagði að ástæðuna mætti að
miklu leyti rekja til þeirrar þarfar
drengjanna að vera dálítið manna-
legir, eða macho.
„Það er aukinn ótti við vaxandi
bil milli frammistöðu pilta og
stúlkna í skóla,“ sagði Ann Phoenix.
í fyrra gerðist það í fyrsta sinn að
fleiri konur en karlar innrituðust í
háskóla á Bretlandi. Og að sögn
Phoenix er svipaða sögu að segja af
öllum skólastigum.
Breska blaðið Times sagði frá því
fyrir stuttu að úrslit prófa í aldurs-
hópnum frá sjö til sextán ára sýndu
að stúlkur stæðu piltunum framar.
Stúlkur stóðu sig einnig betur á
flestum sviðum þegar kom að ígildi
stúdentsprófsins, sem tekið er við
átján ára aldurinn.
„Maður getur ekki verið karl-
mannlegur og látið sjást að maður
leggi hart að sér í skóla,“ sagði
Phoenix sem rannsakaði
190 skólapilta á aldrinum
ellefu til ljórtán ára.
Stúlkur virðast hins
vegar eiga auðveldar
með að tenngja kven-
leika sinn góðum náms-
árangri, að sögn Ann
Phoenix.
Fyrir meira en tuttugu
áram skilgreindu vís-
indamenn það sem við
getum kallaö „straka-
menningu". Munurinn
er sá að á þeim tíma gátu
piltar leyft sér að slá
slöku við í náminu en
fengu samt vinnu sem
var einhvers virði. Nú sé
hins vegar annað upp á teningnum,
segir Phoenix.
Skólamenn höfðu af því áhyggjur
fyrir tuttugu áram hvemig þeir
gætu bætt frammistöðu stúlkna í
greinum eins og stærðfræði og eðl-
isfræði. í sumum tilvikum var grip-
ið til þess ráös að setja stúlkurnar í
sér bekki og laga námsefnið að þörf-
um þeirra. Svo kann aö fara að nú
verði að gera slikt hið sama fyrir
drengina.
taka sem eru fulltrúar evrópskra
framleiðenda hvarfakúta. Að meðal-
tali era aðeins tvö eða þrjú grömm
af platínu og skyldum málum í
hverjum bíl.
Pattaralegir
selkópar ekkert
langlífari en mjóir
Stærðin skiptir ófreskjuna
Godzillu kannski einhverju máli
en ekki selkópana. Að minnsta
kosti era lífslíkur feitra og patt-
aralegra kópa ekkert meiri en
hinna mögra bræðra þeirra. Að-
eins helmingur þeirra nær full-
orðinsaldri og skiptir þá ekki
máli hver fæðingarþyngd þeirra
var.
„Það að feitir kópar lifa ekki
lengur er mikilvæg niðurstaða
þar sem hún gengur þvert á það
við áttum von á,“ segir Alisa
Hall sem stundar dýrarannsókn-
ir við háskólann í St Andrews á
Skotlandi.
Hall og samverkamenn henn-
ar rannsökuðu kópa undan
ströndum Skotlands. Margir
dauðir kópar vora krufnir og í
ljós kom að þeir drápust ekki úr
hungri. Rannsóknir þessar gætu
leitt til þess að hægt verði að
hafa stjóm á selastofninum sem
margir segja að beri ábyrgö á
minnkandi fiskistofnum við
Bretland.
Eftir að kópurinn kemur í
heiminn nærir móðir hans hann
á feitri mjólk í þrjár til fjórar
vikur. Að þeim tíma loknum er
sá stutti orðinn allt að 50 kíló og
þar vegur þyngst þykt spiklag
undir skinninu.
Ef þyngdin skiptir ekki sköp-
um fyrir lífslíkur kópanna gætu
sjúkdómar og mengun í um-
hverfinu átt þar stóran hlut að
máli. Hall segir að hún ætli að
rannsaka aðra þætti, svo sem
mengun, til að komast að því
hvers vegna aðeins helmingur
kópcmna kemst á legg.