Dagblaðið Vísir - DV - 11.12.1998, Blaðsíða 10

10
r ennmg
FÖSTUDAGUR 11. DESEMBER 1998
Líkfylgd til strandar
Fjórir menn hittast á hverflskránni sinni
albúnir að takast á hendur ferðalag. Engin
hættuför, aðeins dagsferð til strandarinnar.
Þannig hefst skáldsaga Gra-
hams Swift,
Hestaskálin, sem-
gerist á þessum
eina degi og lýsir
ferðinni.
Bygging sögunn-
ar og frásagnarmáti
eru nokkuð sérstæð;
sagan skiptist í all-
marga kafla, flesta
stutta, sá stysti er eitt
orð, og eru ýmist
kenndir við þann sem
orðið hefur hverju
sinni eða áfangastaði á
leiðinni. I köflum sem
kenndir eru stöðum er
það Ray, einn fjórmenn-
inganna, sem hefúr orðið.
Það má því segja að hann
sé aðalpersóna verksins
ásamt flmmta manni. Sá er
að vísu látinn en ferðin er farin fyrir hans
tilstilli eins og Ray segir snemma bókar: „Og
við finnum allir fyrir því, í öllu þessu sól-
skini og með bjórinn í vömbinni og með
ferðalagið framundan: eins og þetta sé eitt-
hvað sem Jack hefur gert fyrir okkur til þess
að láta okkur finna til okkar, til þess að gera
okkur dagamun. Eins og við séum í
skemmtiferð, í gleðskap og heimurinn líti
vel út, líti út fyrir að vera til sérstaklega fyr-
ir okkur.“
Bygging sögunnar, flétta og
frásagnarmáti minnir reyndar
óþægilega á fræga skáldsögu
Williams Faulkners, As I lay
dying, þó ég ætli mér ekki að
bera Gra- ____________________
ham Swift
á brýn
stælingu á
henni. í
besta
fafli
mætti
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
þekkja hver annan of vel til að segja sögur.
Sagan er fyrst og fremst eintöl þeirra, þeirra
innri rödd. Á þessari frásagnaraðferð nær
Graham Swift ágætum tökum. Hver rödd
hefur sín einkenni, sinn persónuleika, en
eitt eiga þær allar sameiginlegt, það sem
Jack segir skömmu fyrir andlát sitt: „Það er
miklu erflðara að þurfa
að halda áfram. Að hætta
að vera til er ekkert." Og
sögunni lýkur á ákvörð-
unarstað, á bryggju-
sporðinum í Margate þar
sem aska Jacks Dodds er
tala um póst-
módernískt skáldaleyfi.
En víkjum aftur að ferð
þeirra fjórmenninga. Hún
reynist hvorki útúrdúra
né árekstralaus og hlýtur
að vekja spurninguna:
hvernig bregðast menn
við dauðanum? Hvað
skyldi okkur vera efst í huga
við útför náins ættingja eða vinar? Hugsum
við fyrst og síðast til hins látna eða er það
okkar eigið líf sem við hugleiðum? Víst er að
við kynnumst lífl þessara fjórmenninga
og ekki síður lífi slátrarans Jack Dodd sem
fylgir með sem aska i krukku. Við kynnumst
vonum þeirra og ekki síður vonbrigðum,
sjálfsásökunum og óuppgerðum sökum. Þeir
eru að vísu ekki að segja hver öðrum sögur
líkt og ferðalangar Chaucers forðum, þó þeir
leggi lykkju á leið sína til Canterbury. Þeir
Graham Swift:
Hestaskálin.
Fríða Björk Ingvarsdóttir þýddi.
Mál og menning 1998.
Ormurinn langi
Ormurinn eftir Kristinu Steinsdóttur er
skemmtileg saga ætluð bömum sem eru far-
in að lesa sjáif. Þar segir frá krökkunum
Rósu og Pétri sem hafa ímyndunaraflið svo
sannarlega í lagi. Rósa hefur áhyggjur af
mömmu sinni, en hún heldur að þar leynist
ormur. Vandamálið er bara það að Rósa veit
ekki hvers konar ------------------------
ormur það er. Þá
er ímyndunarafl-
inu gefinn laus
taumurinn og
krakkarnir fara að
spinna upp sögur
af alls kyns orm-
Bókmenntir
Margrét Tryggvadóttir
um hringorma og lesandinn lærir ýmislegt
um frystihús og útflutning á flski til útlanda,
án þess þó að fræðslan yfir-
gnæfi söguna.
Það skemmir örlítið fyrir
að klisjunni um sérstök
karla- og kvennastörf er
---------- fylgt eftir.
Það eru ein-
ungis karlar
í tækjasal
frystihúss-
ins og kon-
ur í
vinnslu-
um sem gætu hugsanlega leynst í maga
mömmu Rósu.
Auk þess að vera skemmtileg aflestrar er
sagan um orminn fróðleg, því hún gerist í ís-
lensku sjávarplássi og veitir innsýn í daglegt
líf þeirra sem þar búa. Krakkamir fara til
dæmis í heimsókn í frystihúsið þar sem
amma Péturs vinnur. Þar læra þau ýmislegt
salnum og það eru
bara konur sem vinna
á kassa í kaupfélag-
inu. Einnig kemur
fram að krakkarnir
eru spenntir fyrir
ferju sem siglir á
milli kaupstaðarins og Reykja-
víkur en Pétur þekkir skipstjórann
og hefur fengið að prófa húfuna
hans. Rósa fékk hins vegar einu
sinni að koma inn í afgreiðsl-
una „þar sem kon-
urnar selja kaffið" (bls. 17.)
Það getur vel verið að bókin
spegli einungis raunveruleik-
ann, en höfundum barnabóka
er í sjálfsvald sett hvers konar
heim þeir sýna lesendum sín-
um. Hér hefði mátt leika sér að
því að sýna heiminn eins og
hann ætti að vera fremur en
eins og hann er.
Að öðm leyti er skemmtilega
sagt frá og myndir Áslaugar Jóns-
dóttur em einstaklega fallegar og
hæfa sögunni vel.
Kristín Steinsdóttir:
Ormurinn.
Aslaug Jónsdóttir myndskreytti.
Æskan 1998.
Skuggar fortíðar
Nýjasta bók Andrésar Indriðasonar fjallar
um Vem sem er ástfangin, átján ára Reykja-
víkurmær á föstu með Dóra. Sagan hefst á
því að Vera er kölluð niður á lögreglustöð til
að gefa skýrslu um árekstur sem hún er sögð
vera völd að. Síðan rekur Vera sögu sína fyr-
ir okkur og aðdragandann að þeim at-
burðum sem gerðust
þessa nótt.
Hún elst upp í Vest-
mannaeyjum fram tfl
tólf ára aldurs en flyst
þá til Reykjavíkur með
mömmu sinni, ári eftir
að pabbi hennar deyr.
Þær flytja inn til Rögga,
kærasta móðurinnar, en
Vera líður ekki vel. Henni
líkar afar illa við manninn
enda ástæða tfl. Hann not-
ar hvert tækifæri sem gefst
til að snerta hana og káfa á
henni og smám saman fer
hún að óttast þennan mann.
Hún reynir að segja mömmu
sinni frá þessu en hún er al-
gjörlega lokuð fyrir veikleikum mannsins og
gerir lítið úr ásökunum dóttur sinnar.
Bygging sögunnar er vel hugsuð hjá höf-
undi. Hann notar tvenns konar form. Annars
vegar segir Vera okkur söguna sína i fyrstu
persónu en nútímanum (á lögreglustöðinni)
er miðlað með 3. persónu sögumanni. Þetta
kemur vel út að flestu leyti nema hvað höf-
undur ræður ekki nógu vel við 1. persónu
sögumanninn. Til að karlmaður geti valdiö
sjónarhomi konu þarf hann að geta sett sig í
hennar spor og hætt að hugsa sem
karlmaður. Þetta tekst höfundi
ekki og sést ------------------
best á því að
Vera skoðar
sjálfa sig
stöðugt út frá
sjónarhóli
karlmanns.
Bókmenntir
Oddný Árnadóttir
Persónusköpun sögunnar
hefur öll einkenni afþreying-
arsagna. Mikið er lagt upp úr
útlitslýsingum en minna upp
úr skapgerð persónanna. Það
er einmitt algengur boð-
skapur höfundar að kynin
laðist eingöngu að útliti
hvors annars. Fyrir þetta
líða persónur hans og Vera er
engin undantekning. Hún er stöðugt að gera
lítið úr sjálfri sér. Hún metur alltaf sjálfa sig
með útlit í huga og aldrei hvarflar að henni
að hún hafi eitthvað til hrunns að bera sem
heillar Dóra. Það kveður svo fast að þessu að
þó að hann margsegi henni að hún sé æöis-
leg og hún taki þá Játningu góða og gilda“
sér höfundur ástæðu til að bæta við. „Var
samt viss um að hann hefði séð flottari stelp-
ur. Með flottari brjóst. Mín voru að vísu
þokkalega stór en þau voru bara svo hall-
ærisleg í laginu." Léleg sjálfsmynd er reynd-
ar algeng meðal fórnarlamba kynferðisáreit-
is en umfjöllunin um það efni er svo yflr-
borðskennd að lesandi skynjar aldrei
að það hafl haft
djúpstæð áhrif á
stúlkuna.
Kynferðisleg
áreitni og sifja-
spell era grafal-
varleg mál og af-
skaplega vandmeðfarið efni í bók
fyrir unglinga. Höfundur dregur upp
dökka mynd af sambandi Veru við
fósturföðurinn og ótta hennar við
manninn. Jafhframt er afneitun
móðurinnar sláandi og því miður nokkuð
sem gerist í raunveruleikanum. En Andrés
er fastur í formi afþreyingarsagna og þar af
leiðandi er illa unnið úr þessum efnivið og
alvara málsins grípur aldrei lesanda. Ódýrar
lausnir í lokin verða tfl þess að lesandi lok-
ar bókinni ánægður án þess að velta henni
meira fyrir sér.
Andrés Indriðason:
Eins og skugginn.
Æskan 1998.
Undur veraldar
borin burt með vindum.
Hestaskálin er um margt listilega vel
skrifuð saga, lesanda flnnst hann hafa
kynnst þessum mönnum, lifað með þeim,
þekkja sorgir þeirra og þrár. Og það er alltaf
jafnmikið gleðiefni hve mikið er þýtt af góð-
um skáldverkum, nýjum sem gömlum. Þýð-
ing Fríðu Bjarkar Ingvarsdóttur er með
miklum ágætum, hún kann að vera nokkru
bóklegri en frumtextinn, því íslenska er ekki
það mállýskumál að Cockneytali persónanna
verði gerði skil, en þýðandinn rembist held-
ur ekki við að skapa slíka mállýsku. Það er
vissulega þakkarvert.
Vorið 1997 stóðu raunvísindadeild Háskóla Is-
lands og Hollvinafelag hennar að fyrirlestraröð
um raunvísindi í Háskólabíói. Fyrirlestramir
voru ætlaðir almenningi og reyndin varð sú að
þeir voru svo vel sóttir að einn þeirra, „Sólir og
svarthol“ sem Gunnlaugur Bjömsson stjameðlis-
fræðingur flutti, þurfti að endurtaka vegna þess
hve margir urðu frá að hverfa. Voru umræður
eftir fyrirlestrana oft fjöragar og fróðlegar.
Nú er komið út safn þessara fyrirlestra undir
heitinu Undur veraldar,
og er tilgangurinn nú eins
og þá að kynna almenn-
ingi viðfangsefhi og að-
ferðir raunvísinda og
ýmis furðuverk i náttúr-
unni og stærðfræði, á að-
gengilegan hátt í máli og
myndum. Greinamar eru
níu og fjalla um nokkur
undur fræðanna, aflt frá
sólum og svartholum til
leitar að nálum í heystakki.
Þeir sem eiga efni í bókinni eru áðumefndur
Gunnlaugur Bjömsson, Sigurður Steinþórsson
jarðfræðingur sem skrifar um Surtseyjargosið,
Páll Hersteinsson liffræðingur sem fjaflar um
spendýr á norðurslóðum, Þorsteinn J. Halldórs-
son eðlisffæðingur sem segir frá ýmsum leyndar-
dómum sjónarinnar, Már Björgvinsson efhafræð-
ingur sem fjallar um knattkol, Kristján Leósson
eðlisffæðingur sem fiaflar um tölvutækni nútíð-
ar og ffamtíðar, Hjálmtýr Hafsteinsson tölvunar-
ffæðingur sem íjallar um leit að textum í tölvum
og Reynir Axelsson stærðfræðingur sem á grein-
ina með því merkflega nafni „Löður: Sápukúlur
og stærðffæði". Þorsteinn Vilhjálmsson eölis-
ffæðingur er ritstjóri bókarinnar og ritar inn-
gangskafla um vísindi við aldamót.
Heimskringla, háskólaforlag Máls og menn-
ingar gefúr bókina út.
Konur og Kristur
Konur voru i fomöld rúmur
helmingur mannkyns, alveg eins og
nú, en ekki er auðvelt að ráða það af
annálum og sagnaritum þar sem
þær koma sjaldan fyrir. En hvað
um þau fomu rit sem skýra frá
störfum Jesú Krists? í ritinu Konur
og Kristur skoðar Sigurbjöm Ein-
arsson biskup ævi Jesú út frá sam-
bandi hans við konur og dregur
ffam ýmislegt sem þar er falið milli lína.
„Kristur átti samleið með konum ffá jötu til
grafar," segir Sigurbjöm. Hann tengir kenningar
og boðskap Krists við það sem hann lærði við
móðurkné í uppvextinum - „Líkt er himnarfld
súrdeigi, er kona tók . . .“ Mikifl fróðleikur er
saman kominn í bókinni og settur fram á að-
gengOegan hátt, en fyrst og fremst er hún samin
með tilliti tfl þess að geta orðið til hjálpar við
ftiugun og innri þroskaleit.
Setberg gefur bókina út.
Á kröppum
öldufaldi
Skjaldborg hefur gefið út
bókina Á kröppum öldu-
faldi eftir Jón Kr. Gunnars-
son. Þar tekur hann tali
fjóra landskunna sjósókn-
ara, Gísla Jóhannesson frá
Gauksstöðum í Garði, Jón
Magnússon á Patreksfirði, Guðmund Amason á
Sauðárkróki og Gunnar Magnússon i Reykjavík.
Þetta eru rosknir sjómenn með langan ferft að
baki og hafa frá fleiri ævintýrum að segja en
venjulegir landkrabbar. Sjósókn er ævinlega
þrungin spennu og óvissu því við er að etja sjálf-
ar höfuðskepnumar, loft og lög. Það þarf vit og
hörku auk kunnáttu tft að komast heill úr þeirri
baráttu.
Höfúndur minnir á að Sameinuðu þjóðimar
helguðu hafinu árið 1998 og ræðir í
formála sínum ástand og horfur í
mengunarmálum.
Sigurður drekabani
Þriðja bókin um Sigurð, norska
höfðingjasoninn sem ber nafn sjáifs
Sigurðar Fáfnisbana, heitir Sigurð-
ur drekabani en þær fyrri era I vík-
ingahöndum og Flóttinn frá víking-
unum. Þetta era vinsælar verð-
launabækur fyrir unga lestrarhesta
eftir Torill Thorstad Hauger sem gefa fróðlega og
aðgengflega mynd af fomöld Norðurlanda. Sól-
veig Brynja Grétarsdóttir þýddi bókina en Mál
og menning gefur út.
1
I
I
s
*
l
I
>
I