Dagblaðið Vísir - DV - 29.09.1999, Blaðsíða 10

10
enmng
MIÐVIKUDAGUR 29. SEPTEMBER 1999 UV
Galdratónlist
Sequentia-hópurinn þegar hann kom hingað til lands í október 1996: Eliza-
beth Gaver, Barbara Thornton og Benjamin Bagby. DV-mynd Pjetur
Ekki er vitað með vissu
hvernig Eddukvæðin voru flutt
fyrr á öldum en telja má líklegt
að það hafi ekki verið í formi
ljóðaupplesturs á Gráa kettin-
um eða öðru kaffihúsi. Trúlega
voru Eddukvæðin sungin, og
ekki er ósennilegt að sum
þeirra hafi verið sungin og
jafnvel leikin í tengslum við
trúarathafnir. Nú hefúr tónlist-
arhópur að nafni Sequentia
sett fram á geisladiski tilgátu
um flutning Eddukvæða en
hópurinn sérhæfir sig í að
rannsaka og endurvekja fornar
tónlistarhefðir. Sequentia, sem
hefur aðsetur í Köln, var hér á
landi fyrir fáeinum árum til að
skoða allar hugsanlegar heim-
ildir um forn-norræna tónlist-
ariðkun og var afraksturinn
sérlega skemmtilegir tónleikar
í Þjóðminjasafninu sem undir-
rituðum ei‘u enn í fersku
minni. Nýlega kom svo út
geisladiskur með Sequentia og
á efnisskránni eru Hanga-
kvæði Hávamála, Völuspá,
Þrymskviða, Baldrs draumar
og fleira.
Lítið er vitað um forn-nor-
ræna tónlistarhefð. Elsta heim-
ildin um tónlist í tengslum við
Eddukvæðin er frönsk ritgerð
eftir Benjamin de la Borde,
„Essai sur la musique
ancienne et moderne" sem
kom út árið 1780. Einnig er til
gömul laglína við erindi úr
Völuspá en ekki er vitað
hversu gömul hún er, hugsan-
lega er hún bara þjóðlag og ekki víst að hún
tengist á nokkum hátt tónlistarhefð Eddu-
kvæðanna. Aðal fyrirmynd Sequentia virð-
ist vera rímnahefðin enda má rekja hana aft-
ur til miðalda og ná rætur hennar hugsan-
lega miklu lengra.
Lýra og fiðla spila stórt hlutverk á geisla-
diskinum og vekur það í fyrstu nokkra
furðu því miðaldahandrit þar sem norrænn
hljóðfærasláttur er skráður eru ekki á
Hljómplötur
Jónas Sen
hverju strái. En hér hefur Sequentia stuðst
við norska þjóðlagahefð, fiðluspil og dansa
og er útkoman merkilega sannfærandi. Bæði
fiðlan og lýran skapa fom-
eskjulega stemningu sem
hæfir anda Eddukvæðanna
fullkomlega.
Einhverjum kann að
þykja framburðurinn á
geisladiskinum einkenni-
legur, enda er hann næsta
óskiljanlegur. Þá má henda
á að þó við getum lesið
Eddukvæðin er harla ólík-
egt að maður myndi skilja
talað mál til forna, svo mik-
ið hefur framburðurinn
breyst í gegnum aldirnar.
Það væri því fáránlegt að
syngja Eddukvæðin með
nútíma íslenskum fram-
burði, eins og Heimir Páls-
son bendir á í bæklingnum
sem fylgir geisladiskinum. í
staðinn hefur Sequentia
reynt að fylgja þeim fomu
framburðarreglum sem vit-
að er um og var Heimir
leiðbeinandi hópsins í þeim
efnum.
Þegar upp er staðið fer
það eftir hlustandanum
hvort tilgáta Sequentia
stenst eða ekki. Fæstir eru
svo dulspakir að geta ferð-
ast aftur í tímann og hlust-
að á Eddukvæðin „live“,
svo í rauninni er ekki hægt
að dæma hvort þau hafi
einmitt verið flutt eins og á
geisladiskinum. Aðalmálið
er því hvort tónlistin komi
manni í snertingu við þann
frummyndaheim sem Eddu-
kvæðin eru sprottin úr og
verður hver og einn að gera það upp við sig.
En víst er að þetta er vandaður geisladisk-
ur og auk þess eru laglínurnar, hljóðfæra-
slátturinn og raddirnar dásamlega seiðandi.
Hvað sem réttmæti þessarar túlkunar á
Eddukvæðunum líður þá er útkoman meira
transörvandi en tíbetskir lamar. Fyrir alla
þá sem hafa áhuga á norrænni heimsmynd
er þessi geisladiskur alger skyldueign.
Að átta sig í nútímanum
1 fyrradag var hér á menningarsíðu sagt
frá nýlegri kjallaragrein í Politiken þar
sem Danir voru hvattir til að snúa vörn í
sókn í stríðinu við enskuna, annars
myndi það stríð tapast fljótlega. Undir titl-
inum „Dogmadanska" var meðal annars
sagt frá nýyrðasmið íslendinga og bent á
hvernig Danir gætu á nákvæmlega sama
hátt myndað orð af norrænum stofni yfir
ný fyrirbæri heimsins - orð sem enginn
væri í vandræðum með að skilja.
í síðasta laugardagsblaði Politiken er
heil síða lögð undir umræður sem sprott-
ið hafa meðal annars út frá þessari kjall-
aragrein og listinn af „islandismum" sem
birtur var að hluta hér á síðunni prentað-
ur í heild í ramma. Umfjöllunin ber heit-
iö „Den engelske syge“ eða Enska veikin.
„Við verslum ekki heldur sjoppum,
sendum e-mails, höldum deadlines og
horfum á talkshows," segir í upphafi
greinarinnar, en nú á að verða breyting á,
það hefur menntamálaráðherra Elsebeth
Gerner Nielsen ákveðið og vill leggja fram
nýja og róttæka danska málfarspólitík.
Danskir tungumálasérfræðingar taka því
vel en eru ekki á einu máli um hve hætt-
an sé mikil. Danskan hefur ævinlega ver-
ið breytingum undirorpin og án erlendra
áhrifa værum við bara lítið sveitahérað
einhvers staðar í buskanum, segja þeir, en
spurningin er þó hvort ekki verði að setja
mörkin einhvers staðar.
Afskekkta sveitahéraðið kemur aftur við
sögu í máli Jorns Lund, prófessors í dönsku
og ritstjóra nýju dönsku alfræðibókarinnar.
Honum finnst ensk tökuorð bráðnauðsynleg
ef Danir eiga að geta lifað í nútímanum og
telur ekki að áhrif enskunnar séu komin á
háskalegt síig. „Tungumál okkar er ennþá
danska og hlutfall enskra tökuorða í blaða-
greinum er undir tveimur prósentum," seg-
ir hann. „Staða dönskunnar er í raun og
veru sterk.“
Myndskreyting teiknarans Jorns Willumsens við
greinina „Den engelske syge“ í Politiken 25. sept.
Þegar blaðamaöur Politiken bendir á
hvernig íslendingar leysi vandann með ný-
yrðum - kalli software hugbúnað, vídeóið
myndband og petroleum steinolíu, finnst
Jorn Lund lítiö til þess koma. Því fylgja
margir kostir að hafa fingrafor alþjóða-
tungumáls á dönskunni, segir hann. „Til
dæmis er erfiðara fyrir íslendinga en Dani
að læra ensku, og það er erfiðara fyrir þá að
ferðast erlendis vegna þess að boardingpas
heitir ekki boardingpas á íslensku.11
Væri sannarlega átakanlegt ef margir
landar reyndust vera týndir í erlendum
flughöfnum vegna þess að þeir vita ekki
að brottfararspjaldið þeirra er í rauninni
boarding pass - eða öfugt...
Hvað er epidemi?
Sjálfsagt er fljótlegra að læra erlend mál
ef fræðiheita- og hugtakakerfi þeirra eru
sameiginleg manns eigin tungumáli, en
ógagnsæ orð, af öðrum stofni en tungu-
málið að öðru leyti, gera manni erfiðara
um vik að læra og skilja sitt eigið mál, og
mætti spyrja venjulega Dani um merk-
ingu ýmissa orða sem notuð eru í dönsku
og athuga hve margir skildu þau. Entomo-
logi, epidemi og epilepsi eru orð sem nor-
rænir menn þurfa að læra utanað hvað
þýða; skordýrafræði, farsótt og flogaveiki
eru orð sem maður getur undir eins skilið
- að minnsta kosti að einhverju leyti.
Líka mætti benda Lund .á hve miklu
verndaðri danskir námsmenn eru en is-
lenskir vegna þess hve miklu algengara er
hér að þeir þurfi að nota bækur á erlend-
um málum. Hér er til dæmis ætlast til
þess að háskólastúdentar og jafnvel fram-
haldsskólanemar geti lesið námsbækur á
sænsku út frá þeirri dönsku sem þeir hafa
lært - en það mun vera mjög erfitt að fá
danska stúdenta til að lesa bækur á
sænsku!
Ennþá meira máli skiptir þó, í sambandi
við hina nýju tölvutækni, hvað íslenskun
tækniorðanna hefur tekist vel - við það fær-
ist tæknin undireins stiginu nær almenn-
ingi. Manneskja sem ekki veit hvað tölvu-
póstur er en kannast bæði við orðin, tölva og
póstur, áttar sig fljótar á um hvað er að ræða
- það er að segja bréf sem send eru gegnum
tölvur - en manneskja sem fyrst þarf að átta
sig á e-inu í e-mail og síðan meilinu.
IMannveiðihandbók ísaks
Frá Forlaginu berast þær fréttir að von sé
á fyrstu skáldsögu ljóðskáldsins ísaks Harðar-
sonar. Hún heitir Mannveiði-
handbókin og er sögð afar sér-
stæð, eins og ekki kemur þeim á
óvart sem þekkja skáldskap ís-
aks. Þar reynir Eilífim Eilifsson
að ráða tungumál hafsins á með-
an Ýsafold dóttir hans flytur í
j bæinn og fær vinnu í Rínglunni,
risavöxnum gylltum piramída
þar sem borgarbúar neyta og
njóta. Hún og bróðir hennar skiptast reglu-
lega á hugsunum og tengja saman þessa ólíku
heima, en þótt Rínglan sé björt þá vofir yfir
einhver undarleg illska. Borgin er að fyllast
af mávum...
Hulunni svipt af Hollywood
Endurmenntunarstofnun Háskóla íslands
býður upp á mörg áhugaverð námskeið fyrir
cdmenning á haustdögum. Meðal annars verð-
ur Matthías Johannessen, skáld og ritstjóri,
(á mynd) með námskeið um
Jónas Hallgrímsson og umhverfi
hans frá 4. okt til 22. nóv. Björn
Ægir Norðfjörð, kvikmynda-
gagnrýnandi DV, verður við
annan mann með námskeiðið
Hulunni svipt af Hollywood þar
sem rakin verður bandarísk
kvikmyndasaga frá upphafi til
okkar tíma frá 6. október til 24.
nóvember. Jón Böðvarsson fjallar um landa-
fundi og kristnitöku á einu námskeiði og
Eglu á öðru; tekið verður fyrir leikrit
Brechts, Krítarhringurinn í Kákasus, í sam-
vinnu við Þjóðleikhúsið og Jón Ólafsson
heimspekingur heldur námskeið um rúss-
neska samtíð og sögu Sovétrikjanna.
120. okt.--24. nóv. verða Halldór Guðmunds-
son bókmenntafræðingur, Sigurður Gylfi
Magnússon sagnfræðingur og séra Gunnar
Kristjánsson með námskeið um Heimsljós,
eina ástsælustu skáldsögu Halldórs Laxness,
þar sem kannaðar verða meðal annars rætur
þess verks í dagbókúm Magnúsar Hjaltasonar
sem Sigurður Gylfi gaf út í fyrra. Einnig verð-
ur skoðað hvemig átök í samtíma verksins og
hugmyndafræðilegir og trúarlegir þættir
speglast í því og rætt um skoðanir og störf
höfundarins meðan verkiö var í sköpun.
Einsöngstónleikar
í Norræna húsinu
Tvennh' einsöngstónleikar verða í Nor-
ræna húsinu í vikunni. Á fimmtudagskvöldið
kl. 20.30 syngur ungur færeyskur bassasöngv-
ari, Runi Brattaberg, og á fóstudagskvöldið á
sama tíma sænska sópransöngkonan, Solveig
Faringer. Bæði syngja þau við undirleik
Gustavs Djupsjöbacka frá Finnlandi.
Á efnisskrá Runi verða söngvar eftir
Schubert, Rachmaninoff, Sibelius og Muss-
orgsky. Einnig verða flutt tvö ný færeysk
sönglög eftir tónskáldin Sunleif Rasmussen
og Regin Dahl. Runi hefur vakið mikla at-
hygli fyrh' sérlega hljómmikla rödd og verður
gaman að fylgjast með þessum efnilega bassa-
söngvara í framtíðinni.
Á efnisskrá Solveigar verða eingöngu verk
eftir norræn tónskáld: Carl Collan, Adolf
Fredrik Lindblad, C.H.F. Weyse, Waldemar
Thrane, Carl Nielsen, Edvard Grieg, Jean Si-
belius, Ture Rangström, Per Norgard, Rolf
Wallin, Kaiju Saariaho og Lars Johan Werle.
Solveig Faringer hefur haldið söngtónleika
víða um heim, meðal. annars á íslandi.
Söngvaskrá hennar spannar breitt svið tón-
verka, allt frá gömlu meisturunum til sam-
tímaverka, sem mörg hver hafa verið samin
sérstaklega fyrir hana.
Eddukvæðin í kilju
Aðdáendur Hávamála, Völuspár og hetju-
kvæða ættu að athuga að nú er komin út
handhæg útgáfa í kilju af lang-
I flestum eddukvæðunum. Bók-
in heitir Eddukvæði og er ætl-
uð skólafólki. Gísli Sigurðsson
| sá um útgáfuna sem er stytt
gerð af bók með sama nafni sem
kom út í fyrra. Kvæðin eru
prentuð með nútímastafsetningu
en beygingar- og orðmyndum
haldið. ítarlegur inngangur er að
bókinni eftir Gísla þar sem hann fjallar um
hvaðeina sem viðkemur þessum fornu ger-
semum: bragarhætti, handrit og varöveislu
og yrkisefni.
Mál og menning gefur út.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir