Dagblaðið Vísir - DV - 09.02.2000, Blaðsíða 10

10
ennmg
MIÐVKUDAGUR 9. FEBRÚAR 2000 UV
Tilnefningar til Menningarverðlauna DV í bókmenntum:
Gömul takmörk sprenad
„1999 var ár hinna vönduðu bóka,“ segir
Ármann Jakobsson, formaður dómnefndar
Menningarverðlauna DV, um bókmenntir,
„en ekki ár tilrauna. Menn reyna á þanþol
formsms án þess að gera róttækan uppskurð
á því. En árið var svo gott að okkur var veru-
legur vandi á höndum, við hefðum getað val-
ið fimm aðrar bækur og haldið mannorði okk-
ar óskertu!"
- Á hvað lögðuð þið áherslu?
„Á bækurnar sem okkur þóttu nýstárlegast-
ar,“ segir Ármann. „Til dæmis tilnefnum við
ritgerðasafn Svövu Jakobsdóttur af því að sú
bók geymir ítarlegustu og djörfustu nýrýni
sem sést hefur hér á landi. Einnig nefnum við
Stúlku með fingur eftir Þórunni Valdimars-
dóttur sem ekki er „bara“ söguleg skáldsaga
eftir sagnfræðing heldur umræða um sagn-
fræði og sannleika. Sagan sem söguhetjan lif-
ir á reynist ósönn og spurningin verður hvort
sagnfræðin sé bara goðsögn.“
- Nú vekur athygli að tvítilnefnd og verð-
launuð bók Andra Snæs Magnasonar er ekki
á lista ...
„Nei, en það munaði litlu,“ segir Ármann.
„Hún var í úrvalshópi og ég get fullyrt að hún
datt ekki út vegna þess að hún er fyrir börn.“
Ármann sagði að vel gæti verið að árið
hefði reynst svona frjótt vegna þess að fagur-
bókmenntirnar væru að sprengja gömul mörk
sín og nú væri óhætt að telja til dæmis barna-
bækur og ritgerðir þar
með. „Menn hafa áttað sig
á að fleira er fagurbók-
menntir en skáldsögur og
]jóð.“
Með Ármanni sitja í
bókmenntanefnd Geir
Svansson bókmennta-
fræðingiu- og Kristín
Ómarsdóttir rithöfundur.
Eftirfarandi bækur hlutu
tilnefningu að þessu
sinni:
skiptaleysis og firringar. Hvíldardagar eftir
Braga Ólafsson er „Reykjavíkursaga" sem lýs-
ir magnaðri tilvistarangist einstaklings sem
neyðist til þess að horfast í augu við markleysi
eigin lífs þegar vinnunni og vananum sleppir.
Sagan hlýtur að teljast nokkur nýlunda í ís-
lenskum bókmenntum þótt hún eigi sér
ákveðna undanfara. Stefnuleysi og doða sögu-
hetjunnar, sem hefur einhverra hluta vegna
orðið út undan í samfélagi
mannanna, er lýst með afar
fáguðu og nákvæmu tungu-
máli. Skáldsagan höfðar
næstum óþægilega til les-
enda vegna þess að einmana-
leiki söguhetjunnar býr
innra með öllum mönnum.
undur ljósi
á aldarfar
um alda-
mótin 1900
með nýstár-
legum
hætti: í stað
þess að
fyrna mál
Elísabet Jökulsdóttir.
Þórunn Valdimarsdóttir.
Svava Jakobsdóttir.
Bragi Ólafsson.
Bragi Ólafs-
son: Hvíldar-
dagar
Einmana-
leikinn skýt-
ur alls staðar
upp kollinum.
Ekki síst I
borgum sam-
tímans, á tim-
um sívaxandi
hröðunar, af-
Svava
Jakobs-
dóttir:
Skyggnst
á bak við
ský
Það ein-
faldasta er
oft það
flóknasta.
Þó að Jónas Hallgrímsson hafi ort ljóð
sem hver maður getur skilið búa í
þeim ómælisvíddir, jafnvel heilu sól-
kerfin. I bókinni Skyggnst á bak við
ský nálgast Svava Jakobsdóttir Jónas
Hallgrimsson á nýstárlegan, djarfan
og persónulegan hátt og reynir til hins
ýtrasta á túlkun ljóða hans. Svava
tekst á við fagurfræði skáldsins og
hugsuðarins Jónasar af djúpri alvöru.
Um leið glímir hún við margræðni
tungumálsins og skáldskapinn al-
mennt. í þeirri túlkun er ekkert gefið
eftir og kennd skapast fyrir skáldi sem lagði
þrotlausa vinnu í að meitla orð sem búa yfir
nánast óendanlegri merkingu.
Þórunn Valdlmarsdóttir: Stúlka með fingur
Stúlka með fingur eftir Þórunni Valdimars-
dóttur er firna vel skrifuð og óvenjuleg skáld-
saga; hún er í senn þroskasaga og ítarleg ald-
arfarslýsing, enda söguleg skáldsaga. Þótt
sögufléttan, ástarsagan, sá rammi sem sögu-
hetjunni er sniðinn sé kunnugleg bregður höf-
og hugarfar er vitund sögu-
hetju og sögumanns nútíma-
leg og sagan er öðrum þræði
eins konar tilbrigði um til-
vist mannsins í sögulegum
ramma. Tungumál hennar
er leikandi og ljóðrænt og
sagan veitir magnaða og
nýja innsýn í horfinn hugarheim.
Sigurður Pálsson.
Sigurður Pálsson: Ljóðtímaskyn
Jörðin sem svo reglulega snýst um sjálfa sig
og nánustu plánetur virðist upphafspunktur og
fyrirmynd þessara keðjuverkunar sem ævi
mannsins og alls umhverfis hans er. Þannig
hneigir Ljóðtímaskyn Sigurðar Pálssonar sig
fyrir þessari reglu og býr til líkan af heim-
inumi úr ljóðum sem raðast saman í eina heild
og ekkert þeirra má missa sig. Á sama hátt og
enginn dagur verður út undan í árinu. Bókin
myndar danshring úr ljóðum sem má staðsetja
á hvaða hugartorgi sem er og ef stefin úr verk-
inu heyrast einhvers staðar í ómælisvíddunum
þá lýsir sá tónn blíðu, alvöru, gleði og virð-
ingu.
Elísabet Jökulsdóttir: Laufey
Staðir sem eru horfnir og búið að moka yfir
mold og nýjum húsum týnast ekki á meðan
tungumálið byggir þá upp aftur og á meðan
hægt er að búa til tungumál sem virðist vera
talað eða skrifað á í fyrsta sinn. Án þess að ver-
ið sé að sjá eftir eða syrgja þessa staöi. Tungu-
mál sem eins og rætur trjánna safnar í sig nær-
ingu úr öllum hugsanlegum og óhugsanlegum
áttum, notuðum og nýjum. Þannig segir Lauf-
ey Elísabetar Jökulsdóttur sögu sem er bæði
ný og gömul en hefur aldrei verið sögð fyrr.
Stundum með einhverju sem búið var að setja
í ruslatunnu tungumálsins, stundum með ein-
hverju sem ekki var búið að finna upp. Sagan
er skvísuleg og bófaleg og skrítin og venjuleg.
Og alvara hennar áþreifanleg.
Göran Tunström látinn
Fyrir réttum þremur árum, i febrúar
1997, var Göran Tunström á íslandi til að
kynna skáldsögu sína Ljóma sem þá var
nýkomin út í þýðingu Þór-
arins Eldjárns. Áf þvi tilefni
kom hann í viðtal við menn-
ingarsiðu DV og umsjónar-
maður hennar var óum-
ræðilega hreykinn því
aldrei hafði frægari maður
setið inni á þeirri skrifstofu.
En Göran var lítillátur, ljúf-
ur, kátur, eins og þar stend-
ur, talaði af einlægni um sjálfan sig og
verk sín, líf sitt og langanir, foðurmissinn
sem hann var „alltaf að skrifa um“ og
þann einkennilega sið persóna í bókum
hans að hverfa. „Svipleg mannshvörf
koma víða fyrir í bókunum mínum," sagði
hann, „ekki veit ég af hverju. Ég planlegg
þessi mannshvörf aldrei. Ég byrja bara á
bókinni og fylgi sporum hennar hvert sem
þau liggja." Nú er hann sjálfur horfinn,
| maður á besta aldri, og norrænar bók-
menntir hafa misst einn af risum sínum.
Frægasta skáldverk Görans Tunström
er Jólaóratórían, ein auðugasta skáldsaga
sem norrænar nútímabókmenntir eiga.
Bygging hennar er óvenjuleg því áhrifa-
mesta risið (sjokkið beinlínis!) kemur
mjög snemma og olli í tilviki þeirrar sem
þetta ritar að hún lagöi bókina frá sér al-
gerlega slegin út af laginu. Ekki lá bókin
þó lengi í vanhirðu og hefur verið elskuð
meira en flestar aðrar bækur síðan.
Ljóma var tekið með varúð á íslandi -
enda gerist hún hér og flestar persónur
hennar eru íslendingar. Við erum feimin
( við slíkt frá erlendum rithöfundum, en því
skal spáð að hún eigi eftir að ná sér á
| strik.
Útvarp 2000
Við minnum á að í kvöld kl. 21 verður
þáttur Barbro Holmberg um Gyðinga-
hverfið í Feneyjum á dagskrá Útvarps 2000
í Háskólabíói. Einnig verður fluttur verð-
launaþáttur Lisbeth Jessen, „Af hverju
hringdi hún ekki aftur?“ sem fjallar um
grimm örlög 15 ára stúlku.
í fyrramálið kl. 10 verður þingað um
galdra útvarpsins í Endurmenntunar-
| stofnun HÍ, og annað kvöld kl. 21 verða
fluttir þættir Piers Plowright um blúsleik-
arann Jimmy Yancey og „Ég er bara
IKróati í prófíl" eftir Richard Dinker í Há-
skólabíói. Áfram heldur svo hátíðin föstu-
dag og laugardag.
Fundað um hönnun
Félag um Listaháskóla íslands gengst
um þessar mundir fyrir fimdum um fram-
tíðarskipan Listaháskólans. í kvöld mun
nám við nýja hönnunardeild rætt á fundi
í húsi Listaháskólans í Laugamesi. Fund-
urinn hefst kl. 20.30. Listamenn og aðrir
velunnarar skólans eru hvattir þess að
fjölmenna og taka virkan þátt í mótun
skólans.
Undarleg smáverk
Nokkur athyglisverð verk voru flutt á tón-
leikum á vegum Tónskáldafélags íslands í
Ými, tónlistarhúsi Karlakórs Reykjavíkur, á
sunnudaginn var. Leiknar voru tónsmíðar eft-
ir Pál ísólfsson, Þórarin Jónsson, Sveinbjörn
Sveinbjömsson og fleiri tónskáld frá fyrri
hluta aldarinnar og voru flytjendur Sigrún
Eðvaldsdóttir fiðluleikari, Anna Guðný Guð-
mundsdóttir píanóleikari og fleiri valinkunn-
ir músíkantar.
Eitt besta verkið á tónleikunum var sónata
fyrir fiðlu og píanó eftir Karl Ó. Runólfsson
sem Sigrún og Anna Guðný léku glæsilega og
af miklum krafti. Þetta er hugmyndaríkt og
fallegt tónverk, grunnhugmyndimar inn-
blásnar og úrvinnslan skemmtileg.
Einnig var tónsmíðin Eigið tema með
varíasjónum og fúgu eftir Helga Páls-
son aö mörgu leyti vel samin.
Stef og til-
brigði er Mfk jdf V
vandasamt nL*, X
tónli tai
fbrm þvi Sjl'
rauði
þráðurinn
sem heldur áheyrandanum við efnið slitnar
auðveldlega og eftir sitja þá sundurlaus brot
sem hafa takmarkaöa merkingu. Helga hefur
ekki allskostar tekist að halda svo vel utan
um allar hugmyndir sínar að þær myndi
Tónlist
Jónas Sen
sannfærandi heild, en sumt var hrífandi fag-
urt. Verkið er fyrir strengjakvartett og var
ágætlega flutt af Auði Hafsteinsdóttur, Grétu
Guðnadóttur, Guðmundi Kristmundssyni og
Bryndísi Höllu Gylfadóttur.
Nokkur undarleg smáverk heyröust á tón-
leikunum, þar á meðal tvær rómönzur ópus 6
og 14 eftir Árna Bjömsson. Gréta Guðnadótt-
ir og Anna Guðný léku þá fyrri, en Auð-
ur Hafsteinsdóttir og Anna Guðný
hina síðari. Ópus 6 hljómaði
klunnalega, en ópus 14
byrjaði fallega með
JÉt iÉÍI hugljúfum hljómum.
upp úr þurru tók svo við
Hul|^ eitthvað sem minnti
tangó og allt í einu var
maður farinn að
heyra James Bond-
stefið, eða því sem næst.
Sist merkilegra var Torrek eftir Jón Leifs
sem Örn Magnússon píanóleikari lék. Þetta er
sundurlaus, geövonskuleg tónsmíð sem Örn
náði ekki að lappa upp á þrátt fyrir dramatísk
tilþrif. Betri var Lítill vals fyrir píanó eftir
Pál ísólfsson, og Rómanza eftir sama tónskáld
var sérlega hjartnæm og fallega leikin af Erni.
Anna Guðný lék meistaralega vel
fyrsta þátt úr sónötu eftir Hallgrím Helga-
son (ekki myndlistarmanninn), en því
miður var þetta klisjukennd tónlist þar
sem ekkert kom á óvart. Þrjú lýrísk
stykki eftir Sveinbjörn Sveinbjörnsson í
flutningi Sigrúnar og Önnu Guðnýjar
voru hins vegar falleg, sérstaklega Vöggu-
vísa sem var afar hugljúf. Og sónata fyrir
klarínettu og píanó eftir Jón Þórarinsson
í flutningi Önnu Guðnýjar og Sigurðar I.
Snorrasonar var snilldarvel leikin, þó tónlist-
in sjálf sé .ekkert sérstaklega aðgengOeg.
Hér gafst tækifæri til að meta hvemig
hljóðfæraleikur án söngs hljómar í nýja tón-
listarhúsinu og verður að segjast eins og er að
smálagfæringa er þörf. Allt of mikill glymj-
andi var í flyglinum, nóturnar runnu saman
og mörg hröð hlaup urðu að hálfgerðri froðu.
Þegar undirritaður færði sig upp á efri hæð
salarins kom flygillinn þó skár út, bassinn
var a.m.k. ekki eins yfirgnæfandi. Hins vegar
hljómaði ein lítil fiðla þar eins og heil
strengjasveit og strengjakvartett eins og sin-
fóníuhljómsveit, sem gengur auðvitað ekki þó
það sé sniðugt út frá spamaðarsjónarmiði!
Vonandi verður bætt úr þessu á næstunni.
Job á fjalirnar
Jobsbók Gamla testa-
mentisins verður sett upp í
Neskirkju 27. febrúar og
verður framlag Neskirkju
til kristnitökuafmælis og
dagskrár menningarborgar-
innar. Eini leikarinn í sýn-
ingunni er Amar Jónsson
sem leikur Job og aðrar per-____________
sónur verksins, en leikstjóm er í höndum
Sveins Einarssonar. Tónlistina hefur
ÁskeU Másson samið fyrir áslátt-
arhljóðfæri og orgel og flytur
hana sjálfur ásamt organistan-
um Claudio Rizzi.
Jobsbók fjallar um harm-
kvælamanninn Job sem missir
allt sitt og rökræðir við vini sina
og Guð um þjáninguna og af
hverju saklausir menn eins og
hann þurfa að líða. Sagan hefur
verið uppspretta og áhrifavaldur á hók-
mennta- og listasögu Vesturlanda ekki síst
fyrir að veita næma innsýn í glímu
mannsins við sársauka og þjáningu. Má
minna á að meðal íslenskra skáldsagna
ársins sem leið var ein sem sótti þema sitt
opinskátt i Jobsbók; það er Vetrarferðin,
hin áhrifamikla skáldsaga Ólafs Gunnars-
sonar.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir