Dagblaðið Vísir - DV - 12.12.2000, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 12. DESEMBER 2000
13
DV
Leitin að Steini
Það eru til tvær meginleiðir til að rita ævi-
sögu skálda. Sú fyrri er að tína til allt sem hægt
er að flnna um skáldið og samtíð þess, helst að
geta sagt um hvort blómið fyrir vestan var flf-
ill eða blágresi og til hverrar hvert ástarljóð
var kveðið. Sú seinni er að fjalla um ævi
skáldsins og túlka hana gegnum skáldskapinn.
Hvað skóp skáldið og hvernig skóp það bók-
menntasöguna?
Bókmenntir
Gylfl Gröndal heldur sig við fyrri leiðina í
nýrri ævisögu Steins Steinars, þeirri þriðju
sem skrifuð hefur verið um hann þótt ekki
skildi hann eftir sig miklar persónulegar heim-
ildir aðrar en það sem eftir honum er haft 1 við-
tölum, flest mælt í hálfkæringi. í Steini Stein-
arr - Leit að ævi skálds er margt tekið upp úr
samtímaritum og miklum persónufróðleik um
samtímamenn Steins haldið til haga, stundum
svo miklum að það er sem Steinn týnist.
Gylfi hefði að ósekju mátt gera meira af því
að feta inn á seinni leiðina í leit sinni að Steini.
Til dæmis er nær engu getið til um hugarfars-
þróun Steins milli tveggja fyrstu bóka hans.
Hvernig var það bókmenntalega landslag sem
hann kom inn í? Voru engin önnur upprenn-
andi skáld? Hvaða áhrif hafði hann á þau?
Vissulega getur verið kostur að varast of-
dirfsku skáldskaparins en ákveðna dirfsku þarf til
að fylla upp í eyðurnar. Svo dæmi sé tekið: Magnús
Ásgeirsson var háskóli Steins, er haft orðrétt eftir
Agnari Þórðarsyni úr útvarpserindi. Um þetta er
frummálunum gegnum Magnús? Mikið er gert
úr örbirgð Steins, en hvernig hafði hann efni
á því á kreppuárunum að fara tvisvar utan
áður en hann fór utan fyrir skáldastyrkinn
1936? Átti hann sér velgerðarmann sem studdi
hann? Ýmsir velgerðarmenn Steins eru nefnd-
ir en engir í þessu sambandi. Þannig vakna
oft fleiri spurningar en svör í þessu heimilda-
flóði og sumir kaflarnir finnast mér næsta
þýðingarlitlar gamansögur, svo sem þar sem
segir frá Leifi Haraldssyni eða Jóni kadett, og
þar að auki vel þekktar áður.
Ég verð því miður að játa að þetta myndar-
lega rit hefur ekki orðið til að ég fyndi Stein
Steinarr og segir mér harla fátt sem ég vissi
ekki áður eða tel mig hafa þörf á að vita. Þau
fáu orð sem þeir Jóhannes úr Kötlum og
Steinn sjálfur létu falla um farkennsluna í
Saurbænum segja mér mun meira en upptaln-
ing á nemendafjölda eða sú skjalfesta stað-
reynd að Aðalsteinn Kristmundsson fékk 8 í
kristindómi. Og spurningunni um það hvað
varð til þess að Áðalsteinn Kristmundsson,
fæddur vestur í Djúpi og uppalinn í Saurbæ
vestur, þeirri fögru sveit, pasturslítill og síðar
fatlaður og því lítt til erflðisvinnu fallinn þeg-
ar fátt annað stóð til boða, varð að skáldi og
það góðu skáldi, henni er ósvarað.
En ljóðin - þau lifa.
Geirlaugur Magnússon
Gylfi Gröndal: Steinn Steinarr. Leit aö ævi skálds. JVP
forlag 2000.
DV-MYND PJETUR
Gylfi Gröndal með bók sína um Stein Steinarr
Mikið. magn heimilda saman dregið en lítil áhersla á skáldskap
Steins.
ekki efast en heldur ekki spurt: Hvað nam hann?
Örlítið er imprað á því úr viðtali við Magnús sjálf-
an að Steinn hafi þakkað honum þýðingamar, en
kynntist Steinn ekki samtimaskáldskap erlendum á
Bókmenntir
Mörg andlit ofbeldis
BGetur faðir misnotað tvítuga
dóttur sína kynferðislega? Þegar
hún er ekki lengur hjálparvana
barn, býr ekki á sama heimili og
engu líkamlegu ofbeldi er beitt við
<cmm aðfarirnar? í Kossinum, sannsögu-
legri skáldsögu Kathryn Harrison
j| er lýst af miskunnarlausri einlægni
hve ofbeldi á sér margar birtingar-
myndir, hvað það er sem skapar því aðstæður og
gerir því kleift að viðgangast fyrir opnum tjöldum.
Höfundur segir frá æskuárunum undir ofríki
móðurömmu sinnar - en þar dvelur hún vegna þess
að foreldrar hennar hafa yfírgefíð hana; faðirinn á
fyrsta æviárinu og móðirin þegar hún er sex ára.
Bernsku sinni lýsir hún sem stöðugri leit að viður-
kenningu foreldranna og þrá eftir ást þeirra og at-
hygli. Allt snýst um að ganga í augun á foðurnum
þó að hann sé víðs fjarri og laga sig að ranghug-
myndum áhugalausrar móðurinnar. Þetta svelti til-
fmninganna leiðir m.a. til líkamlegs sveltis. Hún
hættir að borða, öðrum þræði til þess að þóknast
móður sinni: „Ef hún gefur mér kjól númer sex veit
ég að ég á að breyta mér til þess að passa í hann þótt
ég noti stærð tíu.“ (41) En líka í örvæntingarfullri
tilraun til að hafa stjóm á einhverju í lífi sínu: „Hið
svimandi algleymi sveltisins. Styrkurinn sem það
veitir að þarfnast einskis.“(43)
Þegar stúlkan er um tvítugt fær hún óvænt tæki-
færi til þess að þóknast föðurnum, sem skýtur upp
kollinum og verður skyndilega gagntekinn af dóttur
sinni. Sem barn upplifði hún vanmátt sinn til að
halda athygli hans...“En núna þegar ég er fullvaxin
... hárið sem áður var stuttklippt orðið sítt, og flöt
bringan tútnuð út, hefur faðir minn ekki augun af
mér; hann er tregur til að líta undan.“(60)
Einn koss er vendipunktur í frásögninni og i
hann er titillinn sóttur. Faðirinn kyssir dótturina á
flugvelli og hún áttar sig á því að áhugi hans er ekki
föðurlegur, heldur kynferðislegur. Hún megnar
ekki að hafna þeirri næringu sem athyglin veitir
eftir áratuga afskiptaleysi og tekur upp kynferðis-
samband við föður sinn. Ásjóna ofbeldisins hefur
margar hliðar og þegar andinn er bugaður þarf ekki
sverð til þess að valda sári. í Kossinum liggur fyrir
samþykki fórnarlambsins við ofbeldisverkunum,
samþykki sprottið af tilfmningalegu svelti. Síðan
hefst baráttan við að losna - og til þess þarf að kafa
djúpt inn í sjálfa sig.
Kossinn er óvenjulegt og truflandi verk, skrifað
af sjaldgæfu hugrekki manneskju sem lætur sér
ekki nægja að horfast í augu við sifjaspell, heldur
stigur fram og útskýrir fyrir gáttuðum lesendum
hvað skapar svo sjúkar aðstæður og hvernig er
hægt að lifa þær af.
Þýðing Rannveigar Jónsdóttur er unnin af vand-
virkni og kemur til skila þeim sáru tilfmningum
sem eru undirliggjandi sögunni, þó að stílinn hefði
e.t.v. mátt fága örlítið betur.
Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir
Kathryn Harrison: Kossinn. Þýöing: Rannveig Jónsdóttir.
Salka 2000.
Falalalala lalalala
Aðventutónleikar Söngsveitarinnar Fíl-
harmóníu fóru fram í Langholtskirkju á
sunnudagskvöld og var þar fullt hús líkt og
endranær. Efnisskráin samanstóð af hefð-
bundnum jólasöngvum og öðrum sjaldheyrð-
um hátíðarsöngvum í bland. Meðal þeirra
var upphafslagið, I will praise thee, o Lord
eftir Knut Nystedt sem kórinn söng fagnandi
þó að hann vaeri ekki almennilega kominn í
gang. Kvenraddirnar voru eilítið klemmdar
en úr því rættist strax í laginu sem á eftir
kom og var hljómur kórsins vel balanserað-
ur og fagur undir stjórn Bemharðs Wilkins-
sonar.
Ógjörningur er að telja upp allt sem vel
var gert á tónleikunum en minnast verður á
hógværan og fagran flutning á hinu huggu-
lega jólalagi Carls Nielsens, Forunderligt at
sige, og frammistöðu kórsins í tveimur þátt-
um úr kantötu Bachs nr. 140 sem var unaðs-
lega hátíðleg, svo ekki sé talað um flutning á
How lovely are the messengers eftir
Mendelsohn. Máríuvísur Ólivers Kentish
voru frumfluttar á tónleikunum og hljómuðu
ljúflega líkt og gamall vinur. Þar sækir Óli-
ver sér m.a. efnivið í gamlar íslenskar hefð-
ir og fer það vel úr hendi. Var verkið í alla
staði vel heppnað bæði frá hendi höfundar
og flytjenda.
Einnig er vert að minnast á Eg vil lofa
eina þá eftir Báru Grímsdóttur, sem hefur
fært það gamla helgikvæði í nýjan og fersk-
an búning, og Jólakvöld Tryggva M. Bald-
DV-MYND ÞÓK
Þóra Einarsdóttir söngkona
Einsöngur hennar var með miklum glæsibrag.
vinssonar hljómaði sömuleiðis fagurlega.
Hljómsveit, sem skipuð var valinkunnum
hljóðfæraleikurum og leidd af Rut Ingólfs-
dóttur, sá um meðleikinn megnið af tón-
leikunum og gerði það afbrags vel undir
smekkvísri stjórn Bernharðs.
Einsöngvari á tónleikunum var Þóra
Einarsdóttir sópran og einleikari Einar
Jónsson trompetleikari. í sameiningu heill-
uðu þau áheyrendur upp úr skónum með
flutningi sínum á Si suoni la tromba eftir
Alessandro Scarlatti og enn betri var flutn-
ingur þeirra á Let the bright Seraphim eft-
ir Handel sem verður ekki öðruvísi lýst en
frábærum. Þóra söng auk þess einsöng í
Kvæði af stallinum Christi og Ave María
eftir Kaldalóns og i franska jólasálminum
Nóttin helga og gerði það af miklum glæsi-
brag.
Ekki má gleyma hlut áheyrenda en þeir
fengu tækifæri til að syngja með kórnum
og hljómsveitinni í fjöldasöng. Undirtekt-
irnar voru góðar og jólaskap undirritaðrar,
sem hafði ekki látið á sér kræla, bankaði
snögglega upp á og var því hleypt inn skil-
yrðislaust. Þetta voru því hinir ánægjuleg-
ustu tónleikar, hátíðlegir með metnaðar-
fullri efnisskrá, og er þeim tilmælum beint
til þeirra sem enn hafa ekki fundið jóla-
skapið að leita þess í Langholtskirkju á
þriðjudags- eða miðvikudagskvöld þegar
tónleikarnir verða endurteknir.
Arndls Björk Ásgeirsdóttir
___________Menning
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Sungið, lesið
og leikið
Fjórir listamenn
Leikfélags Reykjavík-
ur hafa sent frá sér
verk á jólamarkaðinn:
Guðrún Ásmundsdótt-
ir sem skrifað hefur
barnabókina Lómu,
Hera Björk Þórhalls-
dóttir sem nýlega gaf út jólaplötuna
Ilmur af jólum, Jón Hjartarson með
unglingabókina Ég
stjórna ekki leiknum
og Sigrún Edda
Björnsdóttir sem sent
hefur frá sér mynd-
band með hinni sívin-
sælu Bólu.
Annað kvöld kl. 20
standa þau öll fyrir uppákomu í and-
dyri Borgarleikhússins, kynna verk
sín, lesa upp úr þeim, syngja og leika.
Aðgangur er ókeypis.
Skólalíf
Guðlaugur R. Guð-
mundsson sagnfræð-
ingur flallar um starf
og siði í íslensku lat-
ínuskólunum eftir
siðaskipti í bókinni
.Skólalíf sem Iðnú gef-
ur út. Skólarnir sem
hann hefur rannsakað eru Skálholts-
skóli (1553-1784), Hólaskóli (1552-1802),
Hólavallaskóli (1786-1804) og Bessa-
staðaskóli (1805-1846).
í bókinni varpar Guðlaugur ljósi á
þætti í skóla- og menningarsögu lands-
ins sem lítill gaumur hefur verið gef-
inn fram að þessu, meðal annars á
löngu gleymda siði og venjur nemenda
skólanna. Hann byrjar á að lýsa hinu
langa sumarfríi og íerðalögum í skól-
ann sem iðulega urðu miklar svaðil-
farir. Síðan er rætt um yfirstjórn skól-
anna, kennara og inntöku nemenda,
tilhögun námsins og námsefni, eftir-
litsnemakerfi, aga og refsingar, aðbún-
að, fæði, svefnaðstæður og þess háttar,
og loks vígslusiði, leiki og sönghefðir
við skólana.
Landfræðilegir, atvinnulegir og
menningarlegir þættir settu sérstakt
svipmót á þessa skóla, þeir voru ein-
stæðir i skólasögu Evrópu, útkjálka-
skólar þar sem klassisk fræði voru
kennd við aðstæður sem í engu líktust
þeim sem borgaralegir skólar bjuggu
við í grannlöndunum.
Guðlaugur hlaut styrk úr Vísinda-
sjóði til að vinna verkið.
Heilagi
drykkjumaöurinn
■ Sagan af heilaga
drykkjumanninum er
siðasta verk austur-
ríska rithöfundarins
Joseph Roth og kom út
skömmu eftir lát hans í
París 1939. Það fjallar
um sídrykkjumanninn
Andreas sem dregur
fram lífið undir brúnum yfir Signu og
er því manna ólíklegastur til að kenna
við heilagleika. Þó verður raunin sú
og um þær furður fjallar sagan, skrif-
uð af hrífandi innsæi í ljóðrænum stíl
sem þó er blandaður kaldhæðni.
Joseph Roth er talinn meðal
fremstu rithöfunda Evrópu á fyrri
hluta 20. aldar. Hann flúði til Parísar
eftir að Austurríki var innlimað í
Þriðja ríkið 1938 og var mikilvirkur í
hópi landflótta landa sinna gegn nas-
ismanum. Hann drakk sig í hel. Þessa
sögu kvikmyndaði Ermanno Olmi og
hlaut myndin gullpálmann í Feneyj-
um 1988.
Jóhannes Helgi íslenskaði bókina
og Arnargrip gefur út.
Vox academica
Vox academica, kammerkór Há-
skóla íslands, heldur aðventukvöld í
Háskólakapellunni, aðal-
byggingu Háskóla ís-
lands, í kvöld kl. 20
undir stjórn Hákonar
Leifssonar. Kórinn flyt-
ur jólasálma og trúar-
leg kórverk frá 20. öld
eftir íslensk og erlend tón-
skáld, og allir sem vilja eiga notalega
tónlistarstund í önnum aðventunnar
eru velkomnir. Aðgangur er ókeypis.