Dagblaðið Vísir - DV - 04.12.2001, Síða 12

12
ÞRIÐJUDAGUR 4. DESEMBER 2001
Menning
Islensk Pulp Fiction
DV-MYNO BRINK
Þorvaldur Þorsteinsson rithöfundur
Hvort felst meiri óhugnaður í valdi orðsins eða hnefans?
Skemmtileg ævintýri Þor-
valdar Þorsteinssonar hafa
heillaö jafnt börn sem full-
orðna upp úr skónum og varla
við öðru að búast en menn
gleðjist yfir tíðindum af nýrri
bók. En nú gleðst stóra fólkið
bara því nýjasta afurðin.Við
fótskör meistarans, á aðeins er-
indi við fullorðna.
Sögumaður bókarinnar, Þrá-
inn, er vafasamur náungi með handrukkun að at-
vinnu. Hann flytur með fátæklegar eigur sínar í
leiguíbúð og í ljós kemur að leigusalinn, Haraldur
Haraldsson grunnskólakennari, býr i íbúðmni fyrir
ofan. Sögusviðið er til skiptis hjá Þráni og Haraldi í
eldhúsi hins síðarnefnda og hjá Þráni, Valla og
Snata þegar þeir híma saman í bíl og bíða stór-
skuldugra fórnarlamba sinna.
Bókmenntir
Þráinn er töffari að atvinnu en hlúir í viðkvæmri
sál að draumum um betra líf og afrek á sviði mynd-
listar og ritlistar. Þess vegna grípur hann linnulaus
heimboð Haraldar fegins hendi og lætur sig hafa
það að hlusta á innihaldslaust blaður um kaffiboUa,
baðkrana eða bílaþvott langtímum saman. Þráinn
fer að trúa því að í froðusnakki (menntamannsins)
Haraldar leynist merkUegur boðskapur sem muni
hjálpa honum að nálgast kjarnann í sjálfum sér og
einnig ber hann þá von í brjósti að Haraldur muni
koma honum í samband við áhrifamikla menning-
arvita. Þvi gerir hann Harald að lærimeistara sin-
um og ákveður „að sleppa, treysta og taka leiðsögn"
(28). Þessi klisjukenndu orð fela í sér lúmska íróníu
sem beinist að þeim sem í einfeldni sinni treysta
óviðkomandi fólki fyrir lífi sínu og limum.
En írónían beinist ekki síst að Haraldi sem fær
hið virðulega heiti „meistarinn" á afar hæpnum for-
sendum. í raun er hann tákngervingur leiðinda og
minnimáttarkenndar og hefur ekkert merkilegt eða
nýtt fram að færa.
Haraldur er einmana og ófuUnægð sál sem finn-
ur í Þráni félaga sem hann getur í krafti drottnun-
arkomplexa galdrað til sín og mótað að vild. Orð-
ræða hans er meinlaus og aðaUega fyndin í fyrstu,
en smátt og smátt vex honum ásmegin. Orðunum
fylgja ógnandi tilburðir sem hann kryddar með
óljósum skilaboðum um að hann sé viðriöinn ein-
hver vafasöm viðskipti ásamt ýmsum mektarmönn-
um samfélagsins. Afleiðingamar eru óttablandin
virðing Þráins sem hann reifar í bUnum hjá félög-
um sínum. Og þar sem þeir eru á stöðugum verði
gagnvart hugsanlegri og oft á tíð-
um ímyndaðri ógn fer Haraldur
að leika stórt hlutverk í lífi
þeirra þriggja.
Við fótskör meistarans minnir
um margt á amerísku bíómynd-
ina Pulp-Fiction þar sem ógeð
amerískra undirheima er af-
hjúpað. Grimmdin felst í sinnu-
leysi og fráleitum og/eða
absúrdískum samræðum persón-
anna á miUi þess sem þær fremja
fólskuverk sín. En fyrst og síðast
einkennist myndin af paranoju
sem hver sem er getur dregist
inn í með skelfilegum afleiðing-
um. Ekki er alveg á hreinu hver
er sekur og hver er saklaus og
áhorfandi situr uppi með margar
siðferðilegar spumingar í lokin.
Það sama gfldir um bók Þorvald-
ar Þorsteinssonar. Þær tvær
hliðar lífsins sem hér eru sýndar
virðast í fyrstu gjörólíkar, annars vegar líf hins
heiðvirða manns, hins vegar lif glæpa, ofbeldis og
dauða. En áður en yfir lýkur spegla þær hvor aðra
á útsmoginn hátt og lesandinn fær að glíma við ótal
erfíðar þrautir, t.a.m þær hvort meiri óhugnaður
felist í valdi orðsins eða hnefans og hvar sektin ligg-
ur þegar að mannlegum harmleik kemur.
Þetta er mögnuð og vel skrifuð bók sem býður
upp á ótal túlkunarmöguleika og kemur verulega á
óvart.
Sigríður Albertsdóttir
Þorvaldur Þorsteinsson: Viö fótskör meistarans. Bjartur
2001.
Bókmenntir
S
A leið til vonareyjar
Synnove Persen er samísk
skáldkona og einnig myndlistar-
kona að því er segir á kápu ljóða-
bókar hennar Móðir hafsins sem
Einar Bragi hefur þýtt. Sunnefa
er fædd 1950 og því af þeirri kyn-
slóð Sama er átti að gera að nú-
tímamönnum í einu vetfangi. Það
var í þá daga þegar menn trúðu
enn á góðæri framfaranna. Því
raski öllu lýsir hún ágæta vel i
formála bókarinnar sem nefnist
Söngur Sunnefu og er í senn lýs-
ing á því hvernig vegið var að
menningu Sama og biturri per-
sónulegri reynslu. Sú reynsla leiddi til langvar-
andi þunglyndis sem Synnove lýsir svo: „Ég var
fangi í hyldjúpu myrkri sorgarinnar og lokaði
mig inni í eigin örvæntingu."
Ljóðaflokkinn Móður hafsins orti Synnove í
minningu móður sinnar og lýsir þar kviðanum,
svartnættinu, hyldýpinu en einnig hillingunni;
voninni sem kristallast í móðurmyndinni. Hún
fjallar ekki einungis um sína eigin móður heldur
hina goðsögulegu móður, móður alls lífs, móður
náttúru.
Undirritaður er því miður hvorki
nægilega vel kunnugur menningu
Sama né ljóðlist þeirra til að segja um
að hve miklu leyti er vísað til hug-
myndaheims þeirra, en ef marka má
ljóð þeirra tveggja samísku skáld-
kvenna sem Einar Bragi hefur þýtt þá
er nærvera náttúrunnar og tilfinning-
in fyrir þeirri nánd afar sterk. Og þetta
er grimmlynd náttúra með kulda,
stormum og myrkri, en á sér einnig
blíðara viðmót í söng vorsins, höfugri
sumargleði og skini himintungla.
Ljóð Synnove Persen eru nokkru nú-
tímalegri en ljóð Raumi Magga Lukk-
ari, einkum þegar hún lýsir þunglyndinu, svarta
holinu:
holió gín vió
og
ég hrapa
og
hrapa
í gröf lifsins
En þau virðast upprunalegri þegar visað er til
raddar móðurinnar, þeirrar sem vísar veginn til
vonareyjar:
jafnvel í skini smástirnis
glórir í veginn
sagði hún
Siglingin til vonareyjar er þó ekki sælan ein-
ber enda siglt um haf minninganna; lýkur þó í
sátt, ekki þeirri sátt sem afneitar þjáningunni
heldur öllu fremur þeirri sem lærst hefur að lifa
með henni.
Móðir hafsins er persónulegur ljóðaflokkur, á
stundum óþægilega persónulegur líkt og opnað
sé inn í myrkustu afkima sálarinar. En í því felst
einnig styrkur þessara ljóða og vissan um að líf-
ið sjálft lætur aldrei bugast. Það er mikill fengur
að þessari litlu bók og þökk sé Einari Braga fyr-
ir að koma henni áleiðis.
Geirlaugur Magnússon
Synnove Þersen: Móöir hafsins - Ijóö. Einar Bragi þýddi.
Ljóöbylgja 2001.
Bókmenntir
Gaman í Þarnæstugötu
l(WiMi (rfijoftt
*' ‘ú 4*.
*
Lísa er lítil stelpa sem dag
einn hellir óvart úr mjólkur-
femu yfir allt eldhúsið. For-
eldrar hennar verða afar
reiðir og skammast mikið en
þeir eru svo helteknir af lífs-
gæðakapphlaupinu að fátt
annað kemst að. Lísa ákveð-
ur við svo búið að strjúka að
heiman. En ekki er hún kom-
in langt heiman frá sér þegar
_________________ hún rekst á steinvegg með
gati. Og þegar Lísa treður sér
í gegnum gatið til að gá hvað sé hinum megin er
hún komin í annan heim - hún er komin í
Þarnæstugötu.
Ekki líður á löngu áður en hún er búin að
kynnast Herði með harmónikkuna sem er strák-
ur á hennar reki. Hann kynnir hana fyrir ýmsum
íbúum götunnar: gamla fólkinu á Dvala-heimil-
inu þar sem allt er bannað og fólk á helst að
liggja í dvala, Fjólu, skáldinu Stebba pylsusala,
Grámanni elliheimilisstjóra og svo auðvitað
galdrakarlinum.
I sögu Guðmundar Ólafssonar um Lísu og
galdrakarlinn í Þarnæstugötu er reynt að kljást
við ýmsar spumingar, t.d.
hvort réttlætanlegt sé að
fara með gamalt fólk eins og
það hafi ekki sjálfstæðan
vilja og skikka það til að
horfa á veðurfréttir. Niður-
staða sögunnar er að gamalt
fólk vilji skapa sína eigin
sjálfsmynd; hversu asnaleg
sem öðrum kann að virðast
hún; eins og Bergþóra bolta-
kelling sem gengur um í
Liverpool-búningi og spilar
fótbolta allan daginn. Full-
langt þótti mér þó gengið í
þvi aö láta gamalmennin öll
virðast hálf elliær en fá
þeirra virtust einu sinni
muna hvað þau hétu.
Ýmsar persónur í
Þarnæstugötu eru skemmti-
legar; sérstaklega Fjóla sem
er „gömul sál“ og skáldið sem er með ritstíflu.
Grámann er einnig vel gerð persóna. Hann
stjórnar elliheimilinu með harðri hendi en veit
samt varla af hverju og getur aldrei rökstutt orð
sín. Höfundur nýtir leturbreyting-
ar tii að koma mismunandi áherslu
á framfæri; t.d. notast hann við
hásteflinga á svipaðan hátt og gert
var í bókum Ole Lund
Kierkegaard. Þá notar hann skálet-
ur fyrir eigin innskot og stenst þar
engar freistingar til að skjóta inn
aulafyndni sem stundum er ekki
nógu fyndin.
Atburðarásin minnir einna helst
á Lísu í Undralandi (reyndar heitir
söguhetjan Lísa) eða þá Galdra-
karlinn í Oz; Lisa sogast inn í ann-
an heim sem kennir henni ýmis-
legt um hennar eigin heim. í
Þarnæstugötu skiptir nefnilega
öllu að hafa það gaman saman.
Lausn sögunnar þegar Lísa snýr
aftur heim í eigin heim er heldur
léttvæg, en þetta er hin læsilegasta
saga sem má hafa gaman af.
Katrín Jakobsdóttir
Guömundur Ólafsson: Lísa og galdrakarlinn í Þarnæstu-
götu. Vaka-Helgafell. 2001.
Guömundur Ólafsson rithöfundur
Lísa hans finnur sitt undraland í
Þarnæstugötu.
DV
Aðventu-
tónleikar
Söngsveitin Fíl-
harmonía heldur
sína árlegu aðventu-
tónleika í Langholts-
kirkju miðvikudag-
inn 5. des„ fimmtu-
daginn 6. des., og
sunnudaginn 9. des.,
og heflast þeir alla
dagana kl. 20.30. Efn-
isskráin er blanda af sigildum, þekkt-
um lögum og öðrum nýjum eða lítt
þekktum hér á landi. T.d. verður flutt
verkið The Lamb eftir enska tón-
skáldið John Tavener og mótettan
Ave Verum Corpus eftir William
Byrd, sem lést 1623. Þá eru á efnis-
skránni tvö ný verk eftir Hildigunni
Rúnarsdóttur, Hirðarar sjá og heyrðu
við texta eftir Einar Sigurðsson í
Eydölum og Sé ástin einlæg og hlý,
textinn þýdd dönsk þjóðvísa.
Sigrún Hjálmtýsdóttir verður ein-
söngvari á tónleikunum og söngsveit-
in fær liðsinni kammersveitar við
flutning stærri verkanna eins og
Heill þér himneska orð eftir Gabriel
Fauré, Máríuvísur eftir Oliver Kent-
ish, Christmas lullaby eftir enska
tónskáldið John Rutter og Ave verum
eftir Gabriel Fauré þar sem Diddú
syngur einsöng; það verk hefur ör-
sjaldan heyrst hér á landi. Áheyrend-
ur fá að taka undir í tveimur lögum
- það er alltaf vinsælt.
Stjórnandi söngsveitarinnar er
Bernharður Wilkinson og konsert-
meistari á tónleikunum er Rut Ing-
ólfsdóttir. Píanóleikari er Guðríður
St. Sigurðardóttir og raddþjáifari El-
ísabet Erlingsdóttir.
Aðgöngumiðasala er í Bókabúð
Máls og menningar á Laugavegi 18,
hjá kórfélögum og við innganginn.
Norðurljós
hin nýju
íslendingar eru
orðnir svo vanir
skreyttum húsum,
götum og görðum
um jólin að þeir
taka varla eftir því
lengur. En ferða-
menn sem hér
dvelja yfir hátíðarn-
ar reka upp stór
augu, og nú hefur einn gesturinn,
Maryam Khodayar jarðfræðingur,
fest skrautið á filmu og gefið mynd-
irnar út í bókinni Northem Lights.
Texti bókarinnar er á íslensku,
ensku og frönsku, en hann er stuttur,
meginefnið eru ótrúlega skrautlegar
myndir af jólaskrauti undir berum
himni. í formála sínum segir Mar-
yam: „Mér varð oft hugsað til Edi-
sons meðan á myndatökunum stóð.
Það hvarflaði örugglega aldrei að
honum þegar hann uppgötvaði ljósa-
peruna, að heil borg yrði undirlögð
marglituðum ljósum.“
Bókin er gefin út af Mál og mynd.
Þórubækurnar -
síðari hluti
Salka lýkur nú
við endurútgáfu á
hinni áhrifamiklu
sögu um Þóru frá
Hvammi eftir Ragn-
heiði Jónsdóttur. I
fyrra komu fyrri
bækurnar tvær, Ég
á gull að gjalda og
Aðgát skal höfð, nú
koma Sárt brenna gómamir og Og
enn spretta laukar.
Þóra giftist Geira, barnsfóður sín-
um, en hjónabandið er ekki ham-
ingjusamt. Ljósið í lífi hennar er
fyrst og fremst dóttirin en líka starf-
ið og bókmenntirnar. Allt í kringum
hana raða sér litríkir ættingjar og
vinir og gefur sagan einstæða innsýn
í reykvískt hversdagslíf á árunum
eftir stríð. Aðal sögunnar er þó
myndin af Þóru, margbrotinni konu
sem braust áfram af óbilandi kjarki
og dug en greiðir velgengnina háu
verði.
Bækumar um Þóru frá Hvammi
voru árum saman meðal vinsælustu
skáldsagna á íslensku og er einstakur
fengur að fá þær nú út aftur eftir að
þær hafa verið uppseldar áratugum
saman.
Notthcrn liqhts