Alþýðublaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 3

AlþýðuMaðið 3. apríl 1969 3
Aðdragandinn að
inngöngu Islands
í NATO
I
_______________________________________{____________9.
j öllum þessum einkabréfum til
„kollega" minna og flokksbræðra
á Norðurlöndum lét ég aðeins í
ljós persónulegar skoðanir mínar
án þess að ríkisstjórnin hefði tekið
nokkrar ákvarðanir um þessi mál.
Að vísu vissi ég um hug og skoðan-
ir meðráðherra minna, en 'gerði
eins ráð fyrir því að í stjórnarflokk-
unum kynnu að verða eitthvað skipt
ar skoðanir, jafnvel í mínum eigin
flokki. Eg vissi þó að mínir nán-
ustu samstarfsmenn og vinir í Al-
þýðuflokknum voru sama sinnis og
ég. Mér þótti þá ekki enn fært að
ræða málið mikið á fundum, en að
sjálfsögðu fylgdust allir þingmenn
flokksins með því sem gerðist. Varð
ég þess fljótt áskynja að Hannibal
Valdimarsson og Gylfi Þ. Gíslason,
myndu verða andstæðir aðild Islands
að Atlantshafsbandalaginu. Attu
þeir um þessar mundir ýmis mök
við svonefnt iÞjóðvarnarfélag og
einstaka menn í Framsóknarflokkn-
um.
Hinn 5. janúar 1949 kom ameriski
sendiherrann tíl okkar Bjarna Benc-
diktssonar og afhenti okkur hvor-
um um sig sem algjört trúnaðarmál
orðsendingu ríkisstjórnar sinnar
varðandi stofnun Atlantshafsbanda-
lagsins. Var sagt þar meðal ann-
ars, að undirbúningsríki bandalags-
stofnunarinnar hefðu ákveðið að
spyrjast fyrir um það hjá Islandi
og nokkrum öðrum ríkjum, þar á
meðal Danmörk og Noregi, hvort
þau gætu hugsað sér að eiga hlut að
stofnun þessa fyrirhugaða varnar-
bandalags, og ef Island væri til
þess reiðubúið, myndi fulltrúum
þess verða boðið á stofnfundinn.
Að fenginni þessari orðseBdingu
liélt ríjtísstjórnin strax fund og ræddi
málið þar ásamt Sveini Björnssyni,
forseta.
Við urðum ásáttir um:
1. að við yrðum að óska frekari
upplýsinga, um það hvað í sáttmál-
anum ætti að felast og hverjar að
vera skyldur og réttindi þátttöku-
ríkjanna, um leið og við vektum
athygli á sérstöðu okkar, þar sem
við hefðum engan her og værum
því mjög andvígir að hafa her í
landi okkar á friðartímum.
2. að við yrðum að óska þess,
vegna vináttu og ætternistengsl.i v'ð
norrænu þjóðirnar, að hafa sam-
band við Danmörku og Noreg,
enda lægi fyrir að báðum þessum
löndum myndi verða boðin þátttaka
í bandalaginu.
I samræmi við þessa ákvörðun
sendi ég þeim Hedtoft og Gerhard-
sen skcyti og bað þá að svara bréf-
um mínum frá 8. desember, hið bráð
asta. Fékk ég þá langt einkabréf
frá Hedtoft, 14. janúar 1949, þar
sem hann tjáði mér að allt útlit
væri fyrir að samkomulag um
skandinavískt varnarbandalag
myndi fara út um þúfur, en það
myndi ekki vérða fyrr en í lok
mánaðarins. Kæmi þá mjög til at-
hugunar, þótt ekki væri það ákveð-
ið enn, að Danmörk stæði að stofn-
un Atlantshafsbandalagsins. Fyrir
milligöngu sendiherra Norðmanna
hér, Andersen Rysst, fengum við
Bjarna Benediktsson, upplýsingar
frá norsku stjórninni, sem voru á
líka lund, aðeins enn ákveðnari um
það að úr skandinavíska varnar-
bandalaginu myndi ekki verða. Var
og í svari Norsku stjórnarinnar lát-
ið í það skína, að Norðmenn hefðu
litla trú á því að slíkt bandalag gæti
orðið Noregi sú vörn, sem hann
þarfnaðist. Til þess teldu þeir At-
lantshafsbandalagið miklu líklegra.
Var þannig nokkur blæmunur á
afstöðu Dana og Norðmanna. En
ég vissi raunar og komst betur að
því síðar, að Hedtoft var aðaláhuga-
maðurinn um stofnun skandínavísks
varnarbandalags og gerði allt sem
hann gat til þess að úr því gæti orð-
ið. Og varð fyrir miklum vonbrigð-
um er það mistókst.
Hann var og í miklum efa um
það lengi vel, hvort hann ætti að
vinna að aðild Danmerkur að At-
lantshafsbandalaginu, þótt hann
snéri sér síðar heils liugar að þvi.
Gerhardsen var alltaf vantrú^ður á
skandíi avískt bandalag og hafði frá
upphafi meiri trú á Atlantshafs-
samtökunum. Sama er að segja um
Halvard Lange, utanríkisráðherra
hans.
§eint í janúar 1949 var haldin
fundur norrænna utanríkisráð-
herra og fór Bjarni Benediktsson á
þann fund. Með honum skrifaði ég
Hedtoft ýtarlegt bréf dags. 24. jan.
1949, þar sem ég skýrði honum frá
afstöðu minni og ríkisstjórnarinnar
í þessu máli. I sambandi við utan-
ríkisráðherrafundinn var haldinn
þingmannafundur skandinávísku
ríkjanna þriggja, og má segja að á
þeim fundi hafi verið hætt tilraun-
um til myndunar skandínavísks
varnarbandalags.
Bjarni Benediktsson flutti ríkis-
stjórninni skýrar skýrslur af utan-
Framhald á næstu siðu.