Alþýðublaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 4

4 Alþýðublaðið ,3. apríl 1969
Adragandi ad inn-
göngu íslands í
Aflantshafs-
handalagiö
ríkisrtœherrafundinum og sagði
okkur I frá samtölum sínum við
Langeý utanríkisráðherra Noregs,
og ýmsa aðra norræna stjórnfnála-
menn. (Var það hiklaust álit Bjarna
að bæði Danir og Norðmenn myndi
taka þátt í stofnun Atlantshafsbanda
lagsins. Þótti mer það góðar fréttir,
því að sjálfur hafði ég í bréfinu til
Hedtofts 24. jan. 1949 skrifað:
„Ef Danmörk og Noregur ákveða
að taka ekki þátt i Atlantshafs-
bandalaginu, verður aðstaða okkar
örðug. Þá munu skilja leiðir með
okkur og norrænum vinum okkar
meir en áður, ef við gerumst þátt-
takendur, og það yrði mér hryggð-
arefni. Hins vegar er okkur nauð-
Synlegt að treysta öryggi okkar. Og
cf skilmálarnir verða þannig að við
' getum samþykkt inngöngu í banda-
lagið, ætti það einnig að auka öryggi
Danmerkur og Noregs. Málið er
erfitt og flókið, og það, sem við
höfum að lokum ákveðið, getur orð-
ið örlagaríkt bæði fyrir okkur og
' xiorræna vini okkar ....“
Hér verður staðar numið um
norrætlar ráðagerðir og horfið aft-
lir að því sem hér heima skeði.
(
Mugmyndin um stofnun Atlants-
hafsbandalagsins varð fljótt eitt
mesta umræðuefni heimsmálanna,
og um hana hófust einnig ákafar
umræður hér á iandi. Islenzkir
kommiínistar drógu auðvitað dám
af skoðanabræðrum sínurn erlendis
og hófu heiftarlegan áróður gegn
aðild Islands að slíku handalagi. En
þeim fylgdu brátt ýmsir aðrir, eink-
um menntamenn, sem oft þykjast
vita bétur en aliir aðrir og telja
sig kallaða til að bjarga þjóð sinni
’ þegar misvitrir eða fláráðir stjórn-
málamenn séu að iciða hana afvega.
Var þVí auðsætt að komniúnistar
myndu1 fá nokkra samfylgd í þessu
máli, jafnvel einstakra manna inn-
• an stjórnarfiökkanna, er nú töidu
■ vera tækifæri til þess að láta ljós
sitt skína.
Innan ríkisstjórnarinnar hvíidi
mestur vandinn á herðum Bjarna
Benediktssonar, sern varð að undir-
búa og afla upplýsinga, áður en
ríkisstjórnin tæki endanlega afstöðu
og legði tillögur sinar fyrir alþingi.
Leysti hann þau störf af höndum
með þeirri atorku og glöggskygni,
sem honum er lagin. I byrjun marz
1949, lagði hann til, að þeir Emil
Jónsson og Eysteinn Jónsson færu
ásamt honum til Washington, til
þess að afla órækra upplýsinga um
Atlantshafsbandalagið og skýra af-
stöðu okkar og sérstöðu. Studdi ég
þá tillögu eindregið, og fór þess á
leit 10. marz 1949 að þingflokkur
Alþýðuflokksins mælti með þessarí
sendiför, var það og samþykkt án
mótmæla atkvæða. Eysteinn Jónssoti
fékk einnig samþykki þingflokks
síns til fararinnar þótt sumir í þeiin
hópi muni hafa látið sér fátt um
finnast. För þessi var síðan farin og
varð hin þýðingarmesta. Emil Jóns-
son skýrði frá henni í þingflokki Al-
þýðuflokksins 21. marz 1949 og lét
ég um ieið fara fram skoðana könn-
un, þar um afstöðu þingmanna til
málsins. Voru flestir þingmenn
flokksins er viðstaddir voru, því
meðmæltir að Island gengi í A't-
lantshafsbandalagið.
Eg var búinn að hugsa þetta mál
mikið og hafði fyrir löngu ákveðið
að vinna að því eftir mætti, að Is-
land yrði einn af stofnendum At-
lantshafsbandalagsins. Þessi ásetn-
ingur minn varð því ríkari og sterk-
ari sem lengur leið og ég hugsaði
málið betur. Ríkisstjórnin var einnig
orðin ráðin í að mæia með því við
stuðningsflokka sína, að alþingi
samþykkti aðildina. I samræmi við
þetta tók ég málið fyrir á fundi í
þingflokki og miðstjörn Alþýðu-
flokksins 23. marz 1949, reifaði það
og lagði fram tillögu, sem ég tel
að hafi haft í sér fólgin höfuðrök
mín í málinu. Hún hljóðaði þannig:
„A síðasta þingi Alþýðuflokksins
var einróma samþykkt, að rétt væri
og eðiilegt að innan Sameinuðu
þjóðanna væru mynduð samtök
vinveittra þjóða og þá einkum
þeirra, er aðhylltust svipuð og
skyld hugmyndakerfi, sérstaklega
varðandi lýðræði og mannréttindi.
Þ.á var það og fram tekið í stjórn-
málaályktun flokksins, að rétt og
sjálfsagt væri að athuga gaumgæfi-
lega af Islands hálfu, á hvern hátt
oryggi, frelsi og sjálfstæði landsins
yrði bezt tryggt með samkomulagi
við aðrar þjóðir.
I samræmi við þessa ályktun hafa
ráðherrar Alþýðuflokksins í sam-
ráði við þingmenn flokksins að því
unnið að afla sem fyllstra upplýsinga
um Atlantshafsbandálagið og sátt-
málann og í því sambandi þá eink-
um skýrt sérstöðu Islendinga, er
ekki vilja vígbúast og ekki hafa her
eða herstöðvar á friðartímum í landi
sínu. Til þess að leita sem fyllstra
upplýsinga um það, hvaða réttindi
og skyldur fylgdu þátttöku Islands
í Atlantshafsbandalaginu fóru þrír
ráðherrar úr ríkisstjórninni til Banda
ríkjanna og hafa þeir aflað margs
konar upplýsinga og skýringa.
Islandi hefur nú formlega verið
boðið að gerast stofnandi að Atlants-
hafsbandalaginu og sáttmálinn ver-
ið birtur bæði hér á landi og annars-
staðar. Miðstjórn Alþýðuflokksins
telur það koma örugglega í ljós I
ákvæðum Atlantshafssáttmálans og
vera í fullu samræmi við skýringar
þær og upplýsingar er fyrir liggja:
að sáttmálinn sé mikilvæg ráðstöf-
un til tryggingar friði og bandalag-
ið eingöngu stofnað til varnar, en
ekki árásarstríðs,
að tryggt sé að engin skylda hvíli
á Islandi, hvorki til að stofna eigin
her né leyfa erlendar herstöðvar eða
hersetu hér á landi á friðartímum,
að það sé algerlega á valdi íslands,
hvaða ráðstafanir yrðu gerðar til
þess að láta í té aðstöðu hér á landi,
ef til stríðs kæmi,
að öryggi íslands sé í verulegum
atriðum tryggt með þáttöku í At-
lantshafsbandalaginu;'
Af þessum ástæðum telur mið-
stjórnin það rétt að ísland gerist
stofnandi að Atlantshafsbandalag-
inu og felur ráðherrum flokksins og
þingflokknum að vinna að .þeiiri
framkvæmd,"
Þeir Hannibal Valdimarsson og
Gylfi Þ. Gíslason andæfðu þessari
tillögu minni og vildu láta setja að
minni hyggju hvortveggja í senn
óþörf og illframkvæmanleg skilyrði
fyrir aðild Islands, til þess eins fall-
in að torvelda hana eða hindra með
öllu. Hannibal tók það beinlínis
fram á þessum fundi, að hann teldi,
„mjög varhugavert fyrir Islendinga,
vegna smæðar og vopnleysis að ger-
ast aðilar að nokkrum samningi við
hernaðarþjóðir’'.
Gylfi, Hannibal, Kjartan Olafs-
son og Arngrímur Kristjánsson báru
síðan fram aðra tillögu, en henni
var vísað frá með 14 atkvæðum
gegn 5. Var afstaða Alþýðuflokks-
ins þar með ákveðin með skýlausri
samþykkt miðstjórnar og þingflokks.
Ekki sáu þeir Hannibal og Gylfi
sér þó fært að hlíta þeirri ákvörð-
un, I’íldur snérust þeir á móti mál-
inu á alþingi og greiddu atkvæði
gegn tillögu ríkisstjórnarinnar um
aðild Islands að Atlantshafsbanda-
laginu.
i
^illaga ríkisstjórnarinnar var rædd
á alþingi 29. og 30. marz 1949.
Urðu um hana allharðar deilur inn-
an veggja alþingishússins, en þó
urðu 'átökin mun harðari utan við
það. Kommúnistar og fylgismenn
þeirra höfðu síðari daginn boðað
til mótmælafundar og safnað liði,
sem þeir stefndu inn á Austurvöll.
Fyrri umræða málsins var að
kvöldi hins 29. marz. Fyrir utan
þinghúsið hafði þá safnazt múgur
manns, en allt var þá með kyrrum
kjörum. Umræðunni lauk seint
um kvöldið og varð Björn sonur
minn, þá 15 ára að aldri, sem verið
hafði niðri í þinghúsi og hlustað á,
mér samferða heim. Þegar við kom-
um út úr alþingishúsinu, var man’n-
haf mikið í Kirkjustræti og á Aust-
urvelli. Voru þar einhverjir með ill-
yrði og hótanir í minn garð, og
gat einn þess til dæmis að vera
kynni, að ég þyrfti síðar á traustarl
lífverði að halda en 15 ára unglingi.
Við létum okkur slík hróp litlu
skipta og héldum áfram án þess að
verða fyrir frekari áreitni í þa9
sinn.
En daginn eftir 30. marz skyldi
ákvörðun tekin á alþingi, og þá
var ætlunin eins og síðar kom f
ljós að leggja til orustu utan veggja.
Síðari umræða skyldi hefjast fyrip
hádegi þann dag, en um líkt leyti
höfðu kommúnistar og fylgismenö
þeirra boðað til útifundar. Við for«
menn þingflokkana sem að stjórn*
inni stóðu, Olafur Thors, Eysteinn
Jónsson og ég, létum það boð út
ganga í útvarpi og á fregnmiðum,
að rétt væri að, stuðningsmenn At-
lantshafsbandalagsins söfnuðusf
saman við Alþingishúsið, eigi síður
en andstæðingar þess. Þessi áskorurt
okkar var síðar gagnrýnd af mörg-
um og má vel vera að hún hafi
verið ástæðulítil og miður heppi-
leg. \
Akveðið var í upphafi þingfund-
ar að umræðu skyldi lokið á þrem
klukkustundum eins og heimilað er
í þingsköpum. Og með því að
ríkisstjórnin hafði ;grun um að
gerður kynni að verða aðsúgur að
alþingi, var allmikið lögreglulið
kvatt til varðstöðu í þinghúsinu.
Var það vissulega ckki að ástæðu*
lausu eins og síðar kom fram.
Mannfjöldinn fyrir utan þinghúsið
var geysimikill, og þegar leið á
umræður, tók hann að ókyrrast og
æpa. Var vígorðið þá einkum krafa
um þjóðaratkvæðagreiðslu. En ekk!
var lengi látið sitja við orðin tóm.
Brátt var farið að taka upp allt sem
hönd á festi, moldarköggla og grjót,
og kastá því í veggi alþingishússins.
Hæfðu sumir vígamennirnir semí
beinskevttastir voru og kraftmestir,
glugga þess og voru margir þeirra
brotnir; svo að grjóti rigndi inn í
þiugsalinn. Dáðist ég að því hve
rólegur og æðrulaus forseti sam-