Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.2002, Side 19

19
MÁNUDAGUR 23. DESEMBER 2002_____________
13 V _________________________________________________Menning
Ameríkuljóð
Þar sem ljóðabókum
virðist fækka með hverju
árinu er þess vart að
vænta að mikil umsvif
séu í ljóðaþýðingum því
ef útgefendur eru tregir
til að gefa út frumsamd-
ar ijóðabækur eykst sú
tregða margfalt þegar
kemur að ljóðaþýðing-
um. Þessa má sjá merki í
Bókatíðindum 2002 því
þar eru tilgreindar þrjár
þýðingar, ein úr dönsku
og tvær eftir bandarisk
skáld. Við þetta má bæta
einkaframtaki Einars
Braga skálds og þýðing-
um hans á ljóðum Sama.
Er ástæða til að hafa
áhyggjur af þessu? Því
skal ég láta ósvarað þó
sjálfur sé haldinn þeirri
bamatrú að ljóðið rati til
sinna. En athyglisvert er
að bandarisku þýðing-
amar era á ljóðum
skálda sem talin hafa
verið amerískust allra þó
ólík séu, þeirra Walts
Whitmans og Williams
Carlos Williams. Era hér
einhver tengsl við þann gífurlega áhuga sem nú
virðist vera á Vesturheimi? Um Whitman skal
aðeins sagt að nú endurútgefur Bjartur þýðingu
Sigurðar A. Magnússonar á Söngnum um sjálfan
mig, en Ámi Ibsen sendir nú frá sér síðara bindi
þýðinga sinna á ljóðum Carlos Williams, Myndir
frá Brueghel. Fyrra bindið, Rauðu hjólbörumar
og fleiri ljóð, kom út 1997.
William Carlos Williams fæddist 1883 í bænum
Rutherford í New Jersey og þar settist hann að og
starfaði alla sína starfsævi sem heimilislæknir
en var jafnframt afkastamikið ljóðskáld. Á náms-
árum sínum komst hann i kynni við Ezra Pound
og kenningar „imaginistanna“ sem lögðu áherslu
á að myndmálið skyldi vera skýrt og tært en ekki
hlaðið dulúð og táknum að hætti „symbolista".
Sú afstaða einkenndi ljóð Williams alla tíð þó að
þeir Pound hafi á seinni árum verið hjartanlega
sammála um að vera ætíð ósammála um flesta
hluti. Þeim ágreiningi gerði þýðandinn Ámi Ib-
sen ágæt skil í leikriti fyrir nokkrum árum. Þeg-
ar Williams tók að fara sínar eigin leiðir í skáld-
skáldskapur hans
lofsunginn úr mörgum
áttum, jafnt af bítnikk-
um sem prófessora-
skáldum.
Þó ljóð WUliams virð-
ist næsta einfóld og auð-
skilin era þau furðu erf-
ið í þýðingu. Veldur þar
mestu áhersla hans á
hljóminn sem vart verð-
ur endurtekinn á öðrum
málum svo vel sé. Miðað
við það eru þýðingar
Áma Ibsen vel af hendi
leystar. Ámi er natinn
og nákvæmur þýðandi,
jafnvel stundum um of,
svo sem í titli bókarinn-
ar sem auk þess er heiti
síðustu bókar skáldsins
og heiti á ljóðaflokk, þar
hefði ég kunnaö betur
við að segja Myndir
Brueghels eða Myndir
eftir Brueghel; forsetn-
ingin „frá“ tekur um of
mið af enskunni. Best
þykir mér þýðanda
taikast upp í ljóðaflokkn-
um Myndir frá Brueghel
og styttri ljóðunum svo
sem „Hvirfilvindinum“:
Tréð lagöist
á bílskúrsþakið
teygói úr sér
og sagói: Þú
átt þér himnaríki,
faróu þangaö.
Lengri ljóðin með þrískiptu línunni hafa
reynst erfiðari viðfangs sem þó er fremur sök
skáldsins en þýðandans því i þeim rambar Willi-
ams tíðum einstigi milli leirburðar og skáldsnilli
sem fáum gefst að feta. En þó að tina mætti til
nokkur vafaatriði er mikill fengur að þessum
þýðingum og megi þær verða til að fleiri fylgi á
eftir, hvort sem er frá Vesturheimi eða öðrum
heimshomum.
Geirlaugur Magnússon
William Carlos Williams: Myndir frá Brueghel. Árni Ibsen
þýddi og ritaöi eftirmála. Bjartur 2002.
skapnum voru þær ekki síst fólgnar í því að hann
taldi landa sína, og þá einkum þá stóru spámenn
Elliot og Pound, um of halla undir evrópsk menn-
ingaráhrif. Markmið bandarískra skálda væri að
mati Williams að skapa sérameríska ljóðlist. Þess
tók líka brátt að gæta bæði í yrkisefnum sem
flest fjölluðu um daglegt líf og hversdagslega við-
burði á heimaslóðum skáldsins og í bragarhátt-
um
Bókmenntir
WUliams vildi færa braginn sem næst daglegu
tali og tileinkaði sér þannig á því skeiði sem
þetta þýðingakver fjallar um þriggja þrepa lín-
una, óreglulegan brag þar sem hendingarnar
taka jafnlangan tíma í flutningi. Þessa brags gæt-
ir einkum í lengri ljóðum hans en svipuðum
bragreglum hafði hann komið sér upp í styttri
ljóðum. Þessi sérviska hans og andóf gegn ríkj-
andi tísku varð til þess að Williams allt að því
gleymdist um tíma en vegur hans fór siðan vax-
andi á sjötta og sjöunda áratug síðustu aldar og
Ámi Ibsen
Natinn og nákvæmur þýöandi.
Bókmenntir
::

Sálfræði alþýðunnar
Greinasafnið Úr manna minnum skoðar þjóðsögur og ævintýri frá öllum
hugsanlegum hliðum
Út er komið hjá Heimskringlu, há-
skólaforlagi Máls og menningar,
greinasafnið Úr manna minnum
sem Haraldur Bessason og Baldur
Hafstað ritstýra. í bókinni eru 28
greinar um islenskar þjóðsögur
eftir jafnmarga 'fræðimenn og
auk þess skrár yfir mannanöfn
og atriðisorð.
Þjóðsögur hafa um aldir ver-
ið ein eftirlætisafþreying fólks
auk þess sem þær hafa lið-
sinnt manninum í hversdags-
legu amstri hans, dagdramn-
um og umgengni við sam-
ferðamenn og náttúru.
Jafnvel hafa þær náð til
samfélagsvanda sem erfitt
er að ræða á venjubund-
inn hátt, til dæmis heim-
ilisofbeldis og haturs
milli foreldra og barna.
Gerir Baldur Hafstað
stuttlega grein fyrir
muninum á þjóðsög-
um og goðsögmn f
Inngangsorðum sfn-
um þannig að goð-
sögur „hjálpi
manninum að
takast á við
hinstu rök og
skýra hið óskýranlega" en
þjóðsögur og ævintýri fjalli um
hversdagslegri vanda mannsins á jörðinni.
í sömu Inngangsorðum fjallar Baldur vítt og
breitt um þjóðsögur, söfnunarsögu þeirra, hug-
takanotkun og undirflokka. Hann ræðir þróun-
ina sem ævintýrin tóku úr munnlegri geymd í
bókævintýri og bendir á að víxlverkun rithefð-
ar og munnlegrar hefðar hafi að líkind-
um sett meiri svip á íslenskar
en almennt
Hann
ræðir
dulda
merk-
ingu
ævin-
týra og
uppeldis-
hlutverk
þeirra,
m.a. með
tilvisun til
verka sál-
fræðingsins
og geðlæknis-
ins Brunos
Bettelheims
sem reyndi að
vinna úr vanda
tilflnningaheftra
bama með því að
styðjast við ævin-
týri. í stað þess að
ræða við bömin um
vanda þeirra beint
talaði hann um vand-
ann sem persónur æv-
intýranna stóðu
frammi fyrir. Það gat
hjálpað skjólstæðingum
hans að leysa úr eigin
vanda að sjá lausn á
~'J vanda söguhetjanna.
í kringum þjóðsögur hefur myndast víðáttu-
mikið fræðasvið sem hefur ekki síst þróast út
frá rannsóknum á einstökum minnum sem
birtast í þjóðsögum ólíkra menningarsvæða.
Lögmál munnlegrar frásagnarlistar og samspil
ritmáls og munnmennta kemur einnig mjög viö
sögu rannsóknanna, ásamt flokkun þjóðsagna
og skyldleika við aðrar tegundir frásagna og
bókmennta. Höfundarnir í þessari bók fjalla
um þjóðsögur hver með sínum hætti. Til dæm-
is má nefna að Ármann Jakobsson fjallar um
marbendla og aðra sæbúa undir titlinum
„Hættulegur hlátur", Eysteinn Þorvaldsson
fjallar um þjóðsagnaminni i samtíðarsögum,
einkum smásögum Þórarins Eldjárns og Gyrð-
is Elíassonar, Terry Gunnell fjallar um innrás
óvætta á jólum á íslenska sveitabæi, Hannes
Pétursson gluggar í „gerviþjóðsöguna" Valtý á
grænni treyju, Katrín Jakobsdóttir kannar ís-
lenskar útilegumannasögiu- út frá sjónarhomi
sögumanna, Kristján Kristjánsson fjallar um
þjóðsögumar og manneðlið, María Ánna Þor-
steinsdóttir ræðir álfkonuna í þjóðsögum frá
18. öld sem fyrirmynd íslenskra nútímakvenna
í greininni „Átjándu aldar jafnrétti í álfheim-
um“, Ólína Þorvarðardóttir skoöar myndbirt-
ingu djöfulsins í nokkrum íslenskum heimild-
um og Valdimar Tr. Hafstein athugar græn-
lenskar sagnir af samskiptum viö norræna
menn á miðöldum.
Aðrir höfundar efhis í þessari gagnmerku og
nytsömu bók eru Bo Almquist, Ásdís R. Magn-
úsdóttir, Bragi Guðmundsson, Michael
Chesnutt, Einar G. Pétursson, Gísli Sigurðsson,
Haraldur Bessason, Heimir Pálsson, Helgi Hall-
grímsson, Hermann Pálsson, Kristín Unn-
steinsdóttir, Margrét Eggertsdóttir, Matthías
Viðar Sæmundsson, Páll Lýðsson, Rakel Páls-
dóttir, Rósa Þorsteinsdóttir, Sverrir Jakobsson
og Þórir Haraldsson.
María með Jesúbarniö
Mynd eftir Kristínu Gunnlaugsdóttur.
Bráðum koma...
Þegar lesendur sjá þetta síðasta blað
áður en jólahelgin gengur i garð hefur
skötuilmurinn lagst yflr borg og bý í
samræmi við þá venju íslendinga að
borða skemmdan mat, eins og gárung-
amir segja. Sjálfúr snæddi umsjónar-
maður skötu í annað sinn (og fyrsta
sinn af eigin hvötum) í fyrra og þurfti
svo mikla hjálp við að kyngja síðustu
bitunum að stórsá á honum í beinni
hjá Agli Helgasyni eftir hádegið. I ár
verður samt gerð önnur tilraun.
Þeir sem heima sitja í dag hlusta
sjálfsagt allir á jólakveðjur á Rás 1 sem
hefjast kl. 13. Lesturinn stendur fram
til miðnættis en inn á milli eru leikin
jólalög frá ýmsum löndum fyrir þá sem
enn eru að skreyta, pakka inn og leggja
síðustu hönd á jólaundirbúninginn.
Þrír tenórar
í dag, kl. 17.30,
verður safnast
saman á Hlemmi
og lagt af stað kl.
18 i friðargöngu
niður Laugaveg að
venju. Það er alltaf
hátíðlegt að finna
þennan sameigin-
lega friðaranda
rísa upp irá mann-
fjöldanum, taka
undir jólasálmana og sjá bjarmann í
augum barnanna í göngunni.
Eftir gönguna ættu menn að hinkra í
bænum því kl. 19.30 verða tenóramir
þrir með glæsilega tónleika á svölum
Húss málarans, eða kaffihússins Sólon,
á homi Bankastrætis og Ingólfsstrætis, i
boði Reykjavíkurborgar. Ef einhver er í
vafa em tenóramir þrír þeir Jóhann
Friðgeir Valdimarsson, Snorri Wium og
Þorgeir Andrésson. Með þeim leikur
Steinunn Bima Ragnarsdóttir á píanó.
Dagskráin verður að sjáifsögðu hátíðleg
og tileinkuð jólunum að hluta.
Þeir sem ekki komast í bæinn geta
notið undursamlegs jólasöngs á jóla-
diski Mótettukórs Hallgrímskirkju sem
Jóhann Friðgeir tekur undir og heitir
Lýs, milda stjama. Á honum er efnis-
skrá sem flutt var á rómuðum aðventu-
tónleikum í Hallgrímskirkju í desember
í fyrra, meðal annars vinsæl jólalög á
borð við Ó, helga nótt, Nóttin var sú
ágæt ein og Guðs kristni í heimi.
Stoðir samfélagsins
Jólaleikrit útvarpsins á Rás 1 á 2. í
jólum, kl. 13, er Stoðir samfélagsins eft-
ir Henrik Ibsen, hið fyrsta í röð þeirra
verka Ibsens sem flokkuð eru undir
samtímaleikrit skáldsins. Þar segir á
listrænan hátt frá spillingu, svikum,
lygum og úreltum afturhaldssömum
leikreglum í litlu sjávarþorpi í Noregi.
Leikstjóri er Maria Kristjánsdóttir.
Eins og Ibsen sé ekki nóg er um
kvöldið, kl. 19, jólaópera útvarpsins,
Iffigenía í Ális, eftir Christoph Willi-
bald Gluck, ný hljóðritun frá Scala-óp-
erunni í Milanó. Violeta Urmana fer
með titilhlutverk konungsdótturinnar
sem á að fóma og Riccardo Muti stjóm-
ar hijómsveit Scala-óperunnar.
En þegar óperan stendur sem hæst
verða gestir sestir inn í Þjóðleikhúsið
og famir að horfa á léttklædda karl-
menn í söngleiknum Með fúllri reisn ...
Svo ólíkt hafast menn að - líka á jólum.
(/feói/eyjó/!