Dagblaðið - 03.11.1975, Blaðsíða 9

Dagblaðið. Mánudagur 3. nóvember 1975.
9
deyja"
Sigríöur E.
Magnúsdóttir
Eins og áður sagði, unnu þau
Sigriður Ella og Magnús stórsig-
ur i hlutverkum sínum sem
O'armen dansar fyrir Don José
— Ljósmyndir: JKC.
Escamillo og Carmen hittast i krá Lillas Pastias
Carmen og Don José. Það var
ekki nóg með að söngur þeirra
væri stórkostlegur, heldur var
leikræn tjáning þeirra einnig
stórgóð. Hlutverkin eru erfið,
mestallur leikurinn hvilir á herð-
um þeirra, aðrir leikendur og
söngvarar eru sem i statistahlut-
verkum við hlið þeirra.
Frá upphafi málar Sigriður
Carmen sterkum litum, allt frá
þvi hún kemur út úr tóbaksverk-
smiðjunni og þar til hún hnigur
niður eftir hnifsstungu Don José i
lok óperunnar. Frá þvi hún syng-
ur Habanera og til lokadúettsins
hafði hún full tök á hlutverkinu og
áheyrendum. Sattaðsegja hélt ég
að hún hefði ekki þann skaphita
er til þyrfti, en henni tókst frá-
bærlega upp, hver einasta nóta
var þrungin tilfinningu, bæði i
söng og leik. Hún slakaði hvergi
á, gaf sig að fullu i öllum söng og
leik.
Magnús Jónsson
Magnús var jafn stórkostlegur i
hlutverki Don José. Hann hafði
meiri möguleika til leiks, að
breytast úr góðum og gegnum
hermanni, sem ann sinni sveita-
piu og vill gegna skyldu sinni við
föðurlandið, yfir i mann, hefur
fyrirgert trausti þvi er til hans er
borið og veit að hann hefur brotið
allar brýr að baki sér. Eins og
Sigriður hafði hann full tök á hlut-
verkinu og áheyrendum frá dúett
sinum með Micaelu þar til hann
hnigur niður örmagna af sorg
eftir að hafa drepið Carmen. Það
var mikill stigandi i þessum um-
skiptum, t.d. barátta hans við
sjálfan sig og Carmen i öðrum
þætti, kráaratriðinu, þar sem
hann tjáir Carmen ást sina, hefi
ég aldrei heyrt Magnús syngja
jafn vel. í þriðja þætti, i bæli
smyglaranna, var hann búinn að
lifa sig svo inn i hlutverk sitt, að
ég ætla að áheyrendur hafi verið
sem á nálum, svo mikill var ofs-
inn er hann skildi við Carmen og
hótaði henni öllu illu. Ef til vill
vilja sumir segja, að Magnús hafi
ofleikið þar, en það held ég að
væri óréttlátt, hlutverkið beinlin-
is krefst þess.
Nautabaninn, Escamillio, var
sunginn af finnanum Walter
Grönroos. Gerði hann hlutverki
sinu mjög góð skil, röddin góð og
hljómmikil, en hann hefði mátt
sýna meiri tilþrif i leik. Hins
vegar skil ég ekki þá ráðstöfun
leikhússins, að vera að fá út-
lending i þetta hlutverk, sérstak-
lega með tilliti til þess, að hann
syngur aðeins sex sýningar. Hér
eigum við söngvara sem hefðu
sómtsérvel i þvi, t.d. leikstjórinn
sjálfur, Jón Sigurbjörnsson, sem
kemur til með að taka við.
Sveitastúlkan Micaela var i
höndum Ingveldar Hjaltested.
Söng hún með góðum þokka, en
þreytandi er að heyra hve henni
hættir til að syngja of hátt i
tóninum. Einnig hefði hún mátt
túlka góðu sveitastúlkuna á
annan máta, hún á að vera and-
stæða Carmenar, en mér fannst
hún gerð of veimiltituleg.
Sigaunastúikurnar, sungnar af
Elinu Sigurvinsdóttur og Svölu
Nielsen, voru stórgóðar. í spila-
atriðiðnu, er þær voru að spá i
spil, var andstæðan i söng og lát-
bragði þeirra og Carmenar vel
útfærð. Þær sáu framtiðina i
björtum litum, riddarar og gull
og grænir skógar, en Carmen sá
ekkert nema dauðann. Var
söngur þeirra þriggja mjög
góður.
Smyglararnir tveir, Kristinn
Hallsson og Garðar Cortes voru
skemmtilegar týpur, skitugir og
svolalegir. Kvintett þeirra,
sigaunastúlknanna og Carmenar
i öðrum þætti var frábær, hraður
og léttur. Zuniga flokksforingi og
Moralés liðsforingi, sungnir af
Hjálmari Kjartanssyni og Hall-
dóri Vilhelmssyni voru góðir,
Halldór þó sýnu betri. Hjálmar
var dáh'tið grófur, en kom vel út,
t.d. i kráaratriðinu, er hann ryðst
inn á þau Carmen og Don José,
þar var andstæðan i söng þeirra
þriggja ágæt. Kórinn var mjög
góður, sérlega kvenhluti hans.
Karlaraddirnar voru lika góðar,
nema hvað tenórarnir áttu i erfið-
leikum með hæstu tónana, voru
þá mjög flatir oft á tiðum.
Leikmynd Baltasars fannst
mér falla vel að efni óperunnar.
Enginn iburður, stórir fletir er
nægðu til að staðsetja verkið, litá-
valið gott, sólskinið á torginu
itrekað með gulum litum á bygg-
ingum og i bakgrunni, og dökkir
skuggar og blár himinn i bæli
smyglaranna. Yfirþyrmandi
stórir fletir siðasta þætti, fyrir
utan nautaatshringinn, undir
strikuðu harmleikinn er á sér stað
þar. Dansarnir voru skemmti-
legir, þótt fáir væru, og frekar
fannst mér dansmeyjarnar
þungar. Klapp leikenda i kráar-
atriðinu setti dans og hljómsveit
aðeins úr skorðum, en lokatón-
arnir og dansinn náðu samt
saman H1 jómsveitinni tókst
framar vonum, enda voru fyrstu
menn S.l. i hverri rödd. Stundum
var á mörkunum að hljómsveitin
yfirgnæfði sönginn, en Vodiczko
hélt vel á taumunum, þannig að
ekkert fór forgörðum. Jón Sigur-
björnsson má vel við una, stað-
setningar allar voru vel unnar, og
er ekki að efa að hann hefur mátt
leggja sig allan fram við að hafa
stjórn á þessum stóra hóp. Er
ástæða til að óska Þjóðleikhúsinu
til hamingju með þetta stærsta
verkefni þess til þessa, og vona ég
að þessi uppfærsla verði til að
draumur manna um islenskt
óperuhús verði ekki aðeins
draumur.
RÓMANTÍSK FAGURFRÆÐI
um sýningu Tryggva
Ólafssonar í Gallerí SUM
Likast til eru þeir nokkrir listá-
hugamennirnir sem vita ekki
hvernig þeir eiga að skoða verk
Tryggva Ólafssonar listmálara
sem nú sýnir 25 verk sin i Galleri
SÚM til mánaðamóta. Margir
þekkja orðhákinn frá Kaupin-
höfn, öllum mönnum skemmti-
legri, aðrir sjá galgopalegar yfir-
lýsingar hans um íslenska list i
blöðum og enn aðrir fá i hendur
háspekilegar tilvitnanir hans i þá
kumpána Sophus de Witz og Dr.
Beinegger i boðskorti frá honum.
Þegar svo hinn forvitni myndrýn-
ir skoðar sýningu Tryggva þá
fallast honum hendur, þvi það
fyrsta sem impónerar hann er
hrein esþetisk myndhugsun mál-
arans. Allar eru myndir hans á
striga upp á gamla mátann,
kompóneraðar með ströngum
miðjuáherslum og i hrifandi lit-
um. Hvar er orðhákurinn, um-
turnarinn eða háspekingurinn
spyr svo gesturinn og telur sig
prettaðan.
Það er enginn vafi á þvi að
Tryggvi er að hluta rómantískur
listamaður og gengst fúslega við
þeirri kennd, rómantiker sem
nýtur þess að vinna með hrein lit-
gildi i anda Matisse, samanber
„Sólhlífar” og „Þjóðhátið” hans
á þessari sýningu, svo ekki sé
minnst á náttúrumyndir eins og
„Ævintýraeyjan”, „Braut” og
„Sjór”. En rómantisk esþetik
þarf ekki að vera merki um værð-
arlegt hlutleysi. Það að litir eru
sterkir, munaðarfullir og listilega
samræmdir i málverki segir i
sjálfu sér ekki allt, heldur megum
við ekki gleyma viðfangi málar-
ans og hvernig litunum er dreift.
Róttækur
hversdagsleiki
Að sjá aðeins litina og kalla
Tryggva svo gamaldags fagur-
kera er að skjóta yfir markið að
ég held. Hann velur ofur hvers-
dagslegt fyrirbæri eins og blöðrur
og sólhlifar, en það val er i sjálfu
sér róttækt, allavega hér á landi
og ef við skoðum hvernig Tryggvi
dreifir liturh sinum um þessar
myndir, þá kemur ýmislegt ó-
venjulegt i ljós. Hann hylur allan
bakgrunn þeirra, landslagið, með
heiðbláu, en rimar svo með litum
sólhlifanna við þennan lit. Með
þvi er Tryggvi ósjálfrátt að und-
irstrika það að notkun litar geti
verið róttæk breytni út af fyrir
sig. Tryggvi er þvi af gamla róm-
antiska skólanum að þvi leyti að
hann telur að esþetik geti haft á-
hrif á það hvernig fólk litur á um-
hverfi sitt. Og þegar hugsað er
um það vandamál, þá má spyrja
sjálfan sig hvort hafi haft meiri
þýðingu fyrir listþróun á 20. öld,
Kúbisminn eða sú ákvörðun
Matisse og Fauvistanna að nota
Tryggvi Ólalsson við eitt verka sinna
lit á órökrænan, tilfinningalegan
hátt?
Samtvinnaðar þeim hugsunar-
hætti Tryggva eru svo yfirlýsing-
ar hans i blöðum og hin striðnis-
lega skýrsla afkvæmis hans
Sophusar de Witz/Beineggers,
sem hvorutveggja er ætlað að ýta
við áhorfendum og fá þá til að
endurskoða afstöðu sina til mál-
verks og gildi þess.
Tvenns konar verk
Verk.um Tryggva á þessari sýn-
ingu má þvi e.t.v. skipta i tvennt i
þau verk sem nota hreinræktaða,
en óvenjulega esþetik til að
hnippa i áhorfanda, og þær mynd-
ir þar sem esþetikin undirstrikar
beina þjóðfélagslega afstöðu. Af
fyrra taginu eru myndirnar hér
að ofan, auk „Útilegu”, „Drang-
ar”, „Eyðimörk” og „Hnýtni”. I
hinum flokknum eru svo myndir
eins og „Frú Sforza” ásamt
„Hr. og Frú Sforza”, „Klondæk”,
„Myndasöguleikur”, auk
portrettmyndanna. í þeim siðast-
nefndu birtist afstaða Tryggva
einfaldlega i þvi að hann yllir með
portrettmynd aðeins þá sem hann
dáir, hvort sem það eru rithöf-
undar, stjórnmálamenn að jazz-
músikantar, - og er þá öllum ljóst
að Tryggvi er jazzfanatiskur
sósialisti. I þeim myndum eins og
flestöllum hér á sýningunni notar
hann myndvarpa, og er það að
sjálfsögðu fylliiega réttlætanlegt
þar sem allar ákvarðanir um
áherzlur og liti verður listamað-
urinn sjálfur að taka, þrátt fyrir
nákvæmt myndvarp.
Andstæöur í mynd
Annars kemur afstaða Tryggva
yfirleitt fram i andstæðum i
■mynd. Skýjakljúfur er settur
gegn hreysum i „Klondæk” og
þar hlýtur listamaðurinn að vera
að segja að hér hljóti að vera til
manneskjulegur millivegur. „Hr
og Frú Sforza” eftir frægu mál-
verkapari italans Piero della
Francesca, teflir aftur saman
veikgeðja vesturlandamanni og
afriskri stúlku, sem bæði eru upp-
runnin úr auglýsingum. Hér er
Tryggvi e.t.v. ekki að taka lifnað-
arhætti annars fram yfir hins,
þótt maður telji sig finna undirtón
ádeiluá auglýsingamál sem gerir
alla að stereótýpum, — heldur er
hann að benda á möguleikana
fyrir þvi að svart og hvitt geta
unnið saman, gifst, eignast börn.
Ekki er hægt að efast um ein-
lægni Tryggva, — þótt deila megi
á það hversu einfaldar og augljós-
ar andstæðup hann notar i mál-
verki sinu. Skýjakljúfur á móti
hreysi, hvitur maður á móti
svartri konu, trúður með bjálka i
gegnum kollinn, — allt eru þetta
nánast tuggur sem misst hafa
mátt sinn til að sannfæra. En ef-
laust á Tryggvi eftir að vikka og
breikka myndsvið sitt.
Á Mokkakaffi hefur Tryggvi
opnað útibú á teikningum sinum
af góðu fólki. Eru þær framhald á
portrettmyndum hans i akrýl, en
ekki nándar nærri eins sannfær-
andi. Eins og Tryggvi segir sjálf-
ur er myndvarpinn aðeins
hjálpartækið við málverkið, þvi
litunum verður hann að stjórna
sjáifur og þar kemur persónuleiki
hans skýrast fram. En i þessum
tússteikningum er enginn litur og
Tryggvi gerir vart meir en að
þræða linur og áherslur andlit-
anna eftir myndvarpa með svörtu
tússi. Þótt segja megi að persónu-
ieiki listamanns hljóti ávallt að
sjást i hverju striki hans, þá gefa
þessar svart/hvitu myndir
Tryggva hreinlega ekki næg tæki-
færi til þeirra útúrdúra sem eru
stór hluti af persónulegri tján-
ingu. Það er eðli teikningar að
sýna okkur skýrar inn i listamann
og viðfangsefni hans en málverk-
ið getur, — en á Mokka er fólkið á
veggjunum eins órætt eins og
i blaðaljósmyndum.