Dagblaðið - 05.04.1976, Side 10

DACBLAÐIÐ. MANUDACUK 5. APRÍL 1976.
10
BLAÐIB
frjálst, úháð dagblað
Utgefandi: Dagbladió hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Helgason
Adstoðarfréttastjóri: Atli Steinsson.
íþróttir: Hallur Símonarson
Hönnun: Jóhannes Re.vkdal
Blaðamenn: Anna Bjarnason, Asgeir' Tómasson, Bolli Heðinsson,
Bragi Sigurðsson, Erna V. Ingólfsdóttir. Gissur Sigurðsson, Hallur
Hallsson, Helgi Pétursson, Katrín Pálsdóttir, Ölafur Jónsson, Ömar
Valdimarsson.
Ljósm.vndir: Bjarnleifur Bjarnleifsson, Björgvin Pálsson, Ragnar Th.
Sigurðsson.
Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson
Dreifingarstjóri: Már E.M. Haildórsson
Askriftargjaid 1000 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50 kr. eintakið.
Ritstjórn Síðumúla 12, sími 83322, auglýsingar, áskriftir og afgreiðsla
Þverholti 2, sími 2.7022.
Setning og umbrot: Dagblaðið hf. og Steindörsprent hf., Armúla 5.
Mynda- og pliitugerð: Hilmir hf., Siðumúla 12. Prentun: Arvakur hf„
Skeifunni 19.
Góðir bílar og vondir bílar?
„Blikkbeljan” og ,,taprekstur” strætis-
vagnanna eru meðal skemmtilegustu
deiluefna íslendinga á síðustu árum.
Skiptast menn í tvo flokka heitrar trúar
og óheftra tilfinninga eftir dálæti sínu
eða óbeit á tveimur tegundum fólks-
flutninga á bílum. ~ ”
Öðrum hópnum finnst það argasta tegund
sósíalisma, að Reykjavíkurborg skuli árlega greiða
nokkur hundruð milljónir króna til að standa undir
taprekstri strætisvagna borgarinnar. Þessi svokallaði
taprekstur kann samt að vera nieira eða minna
ímvndaður.
Því nteira sem fólksflutningar í borginni færast úr
einkabílunt yfir í almenningsvagna, þeim mun minna
álag verður á götum borgarinnar. Götur þurfa ekki að
vera eins breiðar, gatnamót þurfa ekki að vera eins
flókin og meiri líkur eru á, að umferðarbrýr sparist.
Ymis fleiri dæmi, s\ro sem minni slysahættu, má
nefna um sparnað borgarinnar af rekstri almennings-
vagna. Slíkum sparnaði gleynia menn stundum, þegar
þeir eru að hneyklsast á taprekstri strætisvagnanna.
Ekki má heldur gleyma því, að fjölntennur minni-
hluti bæjarbúa getur ekki notfært sér einkabíla. Þetta
eru börn og gamalmenni, líklega um 40% íbúa Reykja-
víkur. Þessi hluti borgarbúa á kröfu á, að haldið sé uppi
í borginni nothæfu kerfi almenningssamgangna.
Hitt er jafnfráleitt að vilja útrýma einkabílnum, þótt
hann blási frá sér blendnum gufum og magni þörfina á
gatnagerð og gatnaviðhaldi. I rauninni hagnast hið
opinbera meira á bíleigendum en nokkrum öðrum hópi
þjóðfélagsins.
Ríkið gerir allt til þess að halda mönnum frá
einkabílum. Það tollar bíla margfalt hærra en aðrar
vörur. Og það skattleggur bensín margfalt hærra en
aðrar rekstrarvörur. Bíleigendur eru sá hópur, sem mest
er skattlagður hér á landi.
Samt vilja svo að segja allir eiga sinn eigin bíl og láta
sig hafa það, þrátt fyrir allan kostnaðinn. Það er
óskhyggja að tala um afnám einkabílismans, meðan
þorri manna leggur svo hart að sér til að eiga sinn eigin
bíl.
Einkabíllinn er sálræn nauðsyn nútímamanni.
Einkabíllinn er ein aðferð hans til að verða frjáls og
geta farið sínar eigin götur. Við sjáum það líka sums
staðar erlendis, að menn ferðast frentur á eigin bíl
heldur en i lest, þótt hið síðara sé fljótlegra, ódýrara og
þægilegra.
Be/.ta röksemd einkabílsins er samt sú, að þcir, sem
hafa vcrið að agnúasl út í hann, hafa vfirleilt fcngið sér
sinn eigin bíl um leið og þeir hafa talið sig hafa efni á
því. Það er óluett að spá því,.að einkabíllinn tnuni lila
það aí, að allt bensín \rerði þorrið á jiirðinni.
Bíleigendur gera miklu meira en að borg'a kostnaðinn
al umlerðinni í landinu. (iallinn í kerfinu er sá, að
þessar gílurlegu tekjur renna lucrri allar lil ríkisins, en
a’ttu að rcnna að tiilmcrðum hluta til sveilarfélag.nnui,
sem i rauninni þurl'a að \cita bíleigendum meiri
þjónustu en ríkið þarf.
lánkabillinn og almennings\agninn eiga báðir jafn-
mikinn rétt á sér. Deilur manna gegn „blikkbelju" og
...taprekstri st raa is\ agna eru '. issulega skemmJilegar,
en bera samt \itni mn of heita trú og ol’ óheltar
tillinningar. samlara ol miklum skorti á skvnsemi.
/
Margvislegur vandinn í Mósambík:
PORTÚGÖLUNUM
FÆKKAR STÖÐUGT
Flótti portúgalskra land-
nema frá Mósambik heldur
stöðugt áfram níu mánuðum
eftir að tandið hlaut sjálfstæði.
Þótt nákvæmar tölur séu
ekki haldbærar og portúgalska
sendiráðið 1 Maputo neiti að
ræða málið, eru diplómatar
þeirrar skoðunar að af um það
bil 250 þúsund Portúgölum,
sem voru í landinu þegar
byltingin var gerð í Lissabon í
apríl 1974, séu í mesta lagi 60
þúsund eftir.
Menn eru yfirleitt sammála
um að brottflutningur svo
margra manna, sem á
nýlendutímanum voru megin-
uppistaða sérþjálfaðs vinnuafls
í landinu, muni hafa alvarlegar
efnahagsafleiðingar.
„Hvað með það?”
spyr Machel
Einn diplómatanna sem er
tiltölulega vinveittur hinni
nýju stjórn, lýsir væntanlegum
áhrifum sem „skelfilegum”.
En Samora Maehel forseti
sagði nýlega á blaðamanna-
fundi að Portúgalirnir sem
yfirgefi landið geri það vegna
þess að þeir séu ekki
reiðubúnir að lifa utan
nýlenduskipulagsins. „Hvað
með það þótt Portúgalirnir
fari?” spurði hann frétta-
mennina. „Það eru nýlendu-
sinnarnir sem eru að fara.”
Machel forseti bætti því við,
að í stað hinna sérþjálfuðu
Portúgala sem nú eru farnir
eða á förum, komi aðrir frá
öðrum löndunt.
„í stað Portúgalanna sem fara
koma menn af ýmsum þjóð-
ernum, frá ýmsum löndum og
af ýmsum kynþáttum. Þeim
sem fara liður ekki vel hér.
/ 1,1,1
— og ekki
nógu margir
embœttismenn
til að taka ó
móti útlendum
sendinefndum
vegna þess að þeir eru nýlendu-
sinnar,” sagði hann.
Þjóðnýtingin
gerði illt verra
Diplómatar 1 Maputo eru
þeirrar skoðunar að brottflutn-
ingur Portúgalanna sé ekki
yfirstaðinn. Margir þeirra
undirrituðu eins árs vinnu-
samninga við stjórn Mósambík
þegar hún tók við völdum 1
landinu í júní á síðasta ári.
Um það bil tuttugu og fimm
þúsund slíkir verkamenn eru
taldir hafa sagt upp störfum
sínum með lögboðnum sex
mánaða fresti í desember og
muni halda heimleiðis 1 júní.
Margir aðrir ákváðu að fara,
þegar stjórnvöld þjóðnýttu allt
leiguhúsnæði og aðra aðstöðu i
febrúar sl.
Með þjóðnýtingunni var
bundinn endi á útleigu fast-
eigna. Aftur á móti var
einstaklingum leyft að eiga
húsnæði sitt áfram og
strandhús eða sumarbústað að
auki.
Gámarnir og flutningaskipin í
höfnum landsins tala sínu máli
um bióðtökuna.
0RKUVERKUR
Á undanförnum árum hefur
geysimiklu fé verið varið til
fjárfestinga á sviði orkumála,
Sigalda fyrir sunnan, Krafla
fyrir norðan, byggðalína þar á
milli og ótaldar aðrar jninni
framkvæmdir. I allt þetta er
ráðist í mikilli hrifningu yfir
ágæti íslenskra orkuauðlinda
og undir kjörorðinu nýting inn-
lendrar orku. Að taka þurfi
erlend lán til að standa straum
af framkvæmdunum og borga
af þeim háa vexti og afborganir
í erlendum gjaldeyri virðist
hafa valdið litlum áh.vggjum.
Ýmsar raddir á nýafstöðnu
þingi Sambands islenskra raf-
veitna benda þó til þess að nú
sé mesta orkuvíman að líða
hjá og timburmennirnir að
koma í staðinn. Þá er ástæða til
að spyrja, var allt þetta nauð-
synlegt?
Orkuþörf og orkumark-
aður
Þegar raforkumál eru rædd
þarf að hafa tvennt í huga. ;\fl
og orku. Uppsett vélarafl segir
til um stærð hverrar virkjunar.
en hún er yfirleitt m;eld i
megawiittum. Samanlagt upp-
sett afl innan hvers orkuveitu-
svæðis fyrir sig þarf að hala við
álaginu á hverjum tíma. en Itafi
það ekki við. verður aflskortur.
Orkan hinsvegar er heildar-
framleiðslan, hún er mæld í
kílówattstundum eða gígawatt-
stundum (milljónum kílówatt-
stunda), megawattstundir er
líka hægt að nota en yfirleitt
ekki gert). Orkuskortur getur
hæglega orðið þó kerfið hafi
nægilegt afl t.d. þegar vatns-
aflsvirkjanir hafa ekki nóg
vatn.
Nú er ekki hægt að framleiða
orku án þess að hafa til þess afl
og aflmiklar virkjanir geta ekki
borið sig án þess að framleiða
orku og selja. Stóriðjufyrirtæki
nota (eða réttara sagt geta
notað) það afl sem þau fá næst-
unt allt árið. eða um 8000
stundir á ári að því oft er talið.
Hinn almenni notandi (heimili
og smáiðnaður) nýtir aflið
miklu verr. hluti þess er ónot-
aður á hverri nóttu og flestalla
sumardaga þar að auki. Venju-
lega er talið að meðalnýting á
almennum markaði liggi milli
4000 og 5000 stundir á ári.
Þannig skapast afgangsorka.
orka sem hinn almenni notandi
á kost á en nýtir ekki. Oft er
re.vnt að nýta hana til húshit-
unar. en húshitunarmark-
aðurinn (og hitunarmarkaður
yfirleitt) er afar skrýtinn.
Vegna samkeppni frá oliuhitun
er litið borgað fyrir raforku til
húshitunar (venjulega undir
meðalframleiðslukostnaði i
nýjum virkjunum). en hús-
hitun er ennþá aflfrekari en
hinn almenni markaður og
þarfnast aflsins auk þess á
sama tíma. Hvernig nýta á raf-
magn til húshitunar án þess að
tapa stórfé um leið er því búið
að vera meiri háttar höfuð-
verkur orkumanna í mörg ár.
Það hefur aldrei tekist að sýna
fram á, að það borgi sig að
virkja raforku til stóriðju eða
húshitunar yfirleitt. nema þá
og því aðeins að slíkt forði
mönnum frá því að fara hina
svokölluðu sntávirkjanaleið. en
raforka frá smávirkjunum er
ntjög dýr vara þó verðjöfnunar-
gjald og rikisstyrkir komi í veg
fyrir að almenningur verði
þess var.
Hvernig er séð fyrir þörf-
inni?
Það er auðvelt að sýna fram
á, að þegar Sigalda og Krafla
voru ákveðnar. var fyrirsjáan-
leg raforkuþörf fyrir norðan og
sunnan. sem núverandi kerfi
gat ekki fullnægt. þó álitamál
sé að hvað miklu leyti átti að
reikna stóriðju og hitunar-
markað með í þvi d;emi.
Þegar ákvörðun um bygg-
ingu Sigöldu var tekin var hún
grundvölluð á hagkvæmnisat-
hugunum sem sýndu. að fram-
kvæmdin borgaði sig fjárbags-
lega með þvi að selja ákveðinn