Dagblaðið - 05.04.1976, Side 11

DACBLAtMt). MAM'DACUK ö. Al’KII. 1!I7(>.
Frclsinu l'afiiiart. iiú er komiú
aú skuldadöKuni.
Margir komust í efni
Þessi ráðstöfun hafði alvar-
leg efnahagsáhrif á suma
portúgölsku landnemanna.
Margir þeirra höfðu komizt í
veruleg efni á nýlendutimanum
en vegna reglna um tak-
markanir fjármagns, sem mátti
flytja úr landi og til Portúgal,
fjárfestu þeir þess í stað í fast-
eignum.
Síðan gerðist það á einni
nóttu, að tekjur þeirra af
þessum eignum urðu að engu,
30% bygginganna voru í eigu
tryggingafélaga og bankarnir
áttu einnig mikið. Allt í einu
voru fasteignaeigendurnir því
sem næst blásnauðir.
Diplómatarnir í Maputo telja
að þjóðnýtingaráform stjórn-
arinnar muni verða til að auka
frekar á brottflutning
Portúgala frá Mósambík og að
næsta sumar verði aðeins 10-15
þúsund eftir.
„Óvanur þessum
nýju lífsskilyrðum”
Margir þeirra, sem flytjast á
brott, virðast telja að með þeim
róttæku breytingum, sem eru
að verða í landinu, eigi þeir
ekki heima þar lengur. 1
fæstum tilfellum er um beinan
og óskipulagðan flótta að ræða,
heldur úthugsaða ákvörðun um
að taka sig upp með allt sitt
(það sem eftir er) og fara.
Einn hvítu mannanna, sem
ákvað að sækja um ríkis-
borgararétt í hinu nýja
Mósambík eftir valdatöku
Frelimo, hefur nú ákveðið að
snúa heim. Hann viðurkennir
að það sé vegna þess for-
réilindamissis sem hann
hefur orðið var við.
„Ég hef alltaf verið þeirrar
skoðunar að Frelimo verði að
vera til og hafa völdin." segir
hann. „En mér líkar ekki að
vera hér lengur vegna þess að
ég er övanur þessum nýju lífs-
skil.vrðum."
„Undravert, miðað
við aðstœður
Hann bætir við: „Fólkið í
enda voru flestir leigubíl-
stjórarnir portúgalskir.
Bílaleigubílar eru einnig
sjaldséðir, einkum vegna þess
— að því er virðist — að bif-
vélavirkjarnir eru fluttir heim
til Portúgal.
Svipuð vandamál eru sögð
vera i málefnum síma, lyftna og
loftræstikerfa i hótelunum.
En eftir því sem einn starfs-
manna alþjóðlegrar hjálpar-
stofnunar í Maputo segir er það
„undravert, • miðað við
aðstæður, að ástandið skuli
ekki vera verra en það er.”
Stöðugur straumur erlendra
sérfræðinga og hjálparnefnda
er til landsins.
Nýlega komu varaforseti
Tanzaníu, sænskur ráðherra,
framkvæmdastjóri Samveldis-
bandalagsins, embættismaður
Efnahagsbandalags Evrópu,
sendinefnd búlgarskra lækna
og ítölsk hjúkrunarsveit til
Mósambík, allir í einu.
Sænski ráðherrann, Gertrud
Sigurdsen (sem er ráðherra án
ráðuneytis) undirritaði eins árs
samkomulag við stjórn
Mósambík, þar sem Svíar lofa
að veita sem svarar rúmlega 20
milljarða kr. (ísl.) aðstoð.
Portúgalskir íbúar Mósambík á heimleið: „Þessi nýju lífsskilvrði getum við ekki sætt okkur við.
Maputo var of spillt af bílífinu
og getur ekki sætt sig við nýjar
og breyttar aðstæður.”
Þegar er hvarf Portúgalanna
farið að gera vart við sig.
Leigubílar eru fáir og strjálir.
Utan miðborgarinnar sjást þeir
ekki nema fyrir tilviljun —
Stöðugur straumur
erlendra hjólparmanna
Áhugi erlendis á að hjálpa
íbúum Mósambík að takast á
við efnahagsörðugleikana, sem
fylgdu óhjákvæmilega í kjölfar
bottflutnings Portúgala, virðist
nægur.
Leita sjólfir
til útlanda
Framkvæmdastjóri Sam-
veldisbandalagsins.Sir Shridath
Ramphal, kom til að ræða efna-
hagsaðstoð til að bæta fyrir það
tjón, sem lokun landamæranna
við Ródesíu í síðasta mánuði
Kjallarinn
Jónas Elíasson
hluta orkunnar' til stóriðju.
Engir slikii' hagkvæmnisút-
reikningar hafa hinsvegar
verið gerðir fyrir Kröflu-
byggðalínu, enda ekki hægt um
vik þar sem kostnaðaráætlanir
lágu ekki endanlega fyrir fyrr
en i framkvæmdirnar var
ráðist, að minnsta kosti ekki
fyrir Kröflu. Akvarðanatakan
virðist hala grundvallast á ótta
einstakra manna við mikinn
orkuskort og neyðarástand
fyrir noröan ef ekki væri hafist
handa með Iramkvæmdir strax.
Þessi ótti við orkuskort virðist
hinsvegar ekki grundvallaður á
neinum staðreyndum heldur
misskilningi, menn hafa talið
aflskort vera sama og orku-
skort, en menn með nægilega
reynslu í raforkumálum gera
glöggan greinamun á þessu
tvennu. Ástand raforkumála
virðist vera þannig fyrir norð-
an, að þar er töluverður afl-
skortur ríkjandi einkum og sér
í lagi skortir varaafl til að taka
við af Laxárvirkjun meðan ís-
truflanir eru þar. Raunveru-
legur orkuskortur virðist
nánast enginn vera að orku-
magni til, hann er að minnsta
kosti það lítill að byggðalínan
bætir hæglega þar úr um
ókomin ár, svo framarlega sem
afl er tiltækt á svæðinu sjálfu.
Ofaná þetta bætist svo Krafla,
með mikla orkuvinnslugetu
sem enginn markaður er fyrir,
en tiltölulega lítið afl í saman-
burði við hana, svo allar líkur
benda til að.einungis 20-30% af
orkuvinnslugetu virkjunar-
innar sé nýtt á sama tíma og
aflið er fullnýtt. Á þeim tíma
þarf að byggja meira afl og
hver á að borga það?
Hvernig var Krafla
ókveðin?
Það er von að menn sp.vrji
hvernig sú ákviirðun var tekin
að b.vggja virkjun fyrir norðan
sem er í engu samræmi við þá
þörf sem f.vrir hendi er. Svarið
liggur engan veginn á lausu, en
helstu atburðir eru nokkurn
veginn sem hér segir. Orku-
stoinun leggur fram i septem-
ber 1973 skýrslu með frum-
könnun á 8, 12, 16 og 55 MW
virkjun við Námafjall eða
Kröflu. Hér virðast menn hafa
verið þeirrar skoðunar að 8, 12
og 16 MW möguleikarnir væru
hagkvæmir fyrir markaðinn
eins og hann er, en 55 MW
möguleikinn tekinn með til að
hafa eitthvað ef stóriðja væri
ákveðin fyrir norðan. Stjórn-
málamönnum leist vel á hug-
myndina og samþykkt voru
heimildarlög á Alþingi fyrir
55 MW virkjun, stærðin lík-
lega höfð þessi til að loka ekki
stóriðjudyrunum. Síðan gerist
það merkilega að ákveðið er að
nota heimildarlögin, sýnilega
án þess að athuga hvort 55 MW
stærðin sé hagkvæm eða ekki
og Kröflunefnd falið að koma
virkjuninni upp. Hún setur
sér síðan (eða henni er sett? —
það er ekki alveg ljóst) það
mark að klára virkjunina
haustið 1976, ræður verk-
fræðinga og setur allt í gang og
bygging 70 MW virkjunar er
hafin við Kröflu með ótrúleg-
um hraða.
Hinsvegar er ekki auðvelt að
sjá hvers vegna Krafla og
byggðalína eiga að komast í
gagnið á sarna árinu, en sú er
raunin eftir að Kröfluvirkjun
var flýtt frarn til ársins í ár. Að
Ijúka virkjuninni árið 1978
voru hinsvcgar radilir up;>i um
á Alþingi þegtir heimildarlögin
um 55 MW virkjun við Náma-
fjali eða Kröflu voru samþykkt
á sinum tíma. Kn þá átti
byggðalína að brúa bilið 1976
— 1978.
Það hefur einnig farið i
laugarnar á mörgum að
virkjunin er byggð 70 MW, með
alltof mikla orkuvinnslugetu
fyrir Norðurlandsmarkaðinn.
en þar að auki með of lítið afl
til að koma orkunni á markað
yfirleitt, nema til .stóriðju, en
það stangast óneitanlega á við
þá staðreynd að fyrir norðan er
engin stóriðja né held-
ur ákveðnar áætlanir um að
koma henni upp. Þar fyrir utan
hefur virkjunin hækkað úr
1480 milljónum króna (frum-
varp til heimildarlaga frá
september 1973) í um það bil
6000 milljónir að því að talið er
nú, en það er meðalhækkun
sem nemur einni milljón á
fjögurra tíma fresti. Auk alls
þessa veit enginn enn þann
dag í dag hver á að reka Kröflu-
virkjun, enda framtíðin fjár-
hagslega dökk fyrir hvern þann
sem það reynir (sjá Dagblaðið
7.1. 1976) nema heljarmikil raf-
orkuverðshækkun eða ríkis-
styrkir í formi ódýrra lána eða
beinna gjafa komi til. Allt þetta
hefur gert það að verkum að
menn hafa þóst sjá í þessu einn
höfuðsyndasel, nefnilega
Kröflunefnd, enda hefur hún
innanborðs þrjá þingmenn til
að skipta á milli sín skömmun-
um. Það er þó með öllu óréttlátt
að kenna henni um allar þessar
ófarir. I f.vrsta lagi getur
ákvörðunin um stærð
virkjunarinnar ekki talist
hennar og í öðru lagi er það
ekki Kröflunefnd ein sem fyrir
b.vggingunni stendur. heldur
þrihöfðaður ríkisþurs, Kröflu-
nefnd. Orkustofnun og Raf-
magnsveitur ríkisins, með
Ijórða höluðið (iðnaðar-
ráðuneytið svilandi þar fyrir
ofan. þó án sýnilegra tengsla
við hin þr.jú.
11
mun valda, og EBE-
embættismaðurinn, Maurice
Foley, var einnig kominn til að
ræða efnahagsaðstoð.
Mósambíkar leita einnig
sjálfir eftir mannskap erlendis.
Haft er eftir áreiðanlegum
heimildarmönnum, að fimmtán
brezkir flugmenn komi til
Mósambík síðar á þessu ári til
að fljúga flugvélum ríkisflug-
félagsins Deta.
En með því að setja útlenda
starfsmenn með sérþekkingu
og þjálfun í störf Portúgalanna,
verða til ný vandamál: tungu-
málavandamál.
Embœttismannaskortur
gerir vart við sig
Fjöldaflutningur fólks af því
tagi sem orðið hefur í
Mósambík á undanförnum
mánuðum, myndi skapa vanda-
mál hvar sem er í heiminum.
Einn diplómatanna í Maputo
segist viss um að það líði að
minnsta kosti tvö ár þangað til
vandinn því samfara hefur
verið leystur.
Og enn eitt vandamál þessa
unga lýðveldis hefur gert vart
við sig með stöðugum heim-
sóknum erlendra sendimanna:
innlendir embættismenn eru
.varla nógu margir til að taka á
móti sendinefndunum og mjög
erfitt er að komast í samband
við háttsetta embættismenn og
ráðherra.
-
Hvað er til róða?
Það hlýtur að verða verkefni
næstu ára að nýta rafmagnið
frá Kröflu. Ýmsum hefur dottið
i hug að sel.ja það til Austur-
lands, en þar er ekki hægt um
vik. Orkumarkaðurinn þar
hefur öll sömu einkenni og
Norðurlandsmarkaðurinn,
mikill aflskortur en orkunot-
kun lítil. Eini markaðurinn sem
getur tekið við Kröflu-
rafmagninu er Suðurland að því
er virðist. Á hinu samtengda
kerfi Suður- og Norðurlands er
nægilegur orkuforði fram til
1985 - 1986 að því er talið er, og
lengur ef málmblendið fellur
út. Aflið hinsvegar, endist ekki
nema til 1981 - ].982. Ur þessu
má hinsvegar ráða með því að
bæta við 4. vélinni í Sigöldu, en
það kostar yfir 2000 milljónir á
núgildandi verðlagi. Kerfið
sem út kemur er hinsvegar
nokkuð hagstætt tæknilega séð,
t.d. má byggðalínan bila og vera
biluð í viku hálfan mánuð án
þess að nokkur skaði sé skeður
þvi nægilegt afl er á hvorum
stað fyrir sig. Með þessu mundi
Hraune.vjarfoss frestast frarn
til 1985 eða seinna. en skylt er
þó að taka frani að orkuspár
þær sem þetta bvggist á eru
nokkuð veikar einkum afl-
spáin. Þetta gæti því bre.vst.
Auk þess verður að hafa í huga
að orkuvandamál Austur-og
Vesturlands eru þrátt fyrir
þetta ólevst. en þau þarf að
leysa. og það helst án þess að
gera mikið af því að framleiða
disilrafmagn á 15-20 kr/kwst og
selja siðan til húshitunar á 2
kr/kwst.
Jónas Klíasson
prófessor.