Dagblaðið - 19.03.1977, Qupperneq 2

\ f
2
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 19. MARZ 1977.
Þegar börnin
fara að þrífa
Líklega hefur aldrei venð
erfiðara að vera barn og
unglingur á tslandi heldiir en
einmitt nú. Þó hefur það alltaf
verið erfitt. Þau eru svo mörg
vandamálin, sem að manrý
steðja á þessum aldri og þau
eru svo stór og óyfirstíganleg,
að þau verða sennilega aldrei
verri það sem eftir er ævinnar.
Og það er út af fyrir sig
kostur að ljúka vandamálunum
af svona snemma.
Eitt af vandamálum
nútímans er klæðnaður. Hér i
gamla daga — fyrir þrjátíu
árum eða svo — var ekkert
vandamál að fara í skólann í
bættum klæðisbuxum — ef þær
voru vel bættar — í gömlum
frakka af frænda, sem var
vaxinn upp úr honum, með
lambhúshettu og trefil og stóra
belgvettlinga. Núna er þetta
ekki svona einfalt:
Það er lágmarkskrafa að vera
í gallabuxum. Helst eiga þær að
vera af viðurkenndri erlendri
tegund, íslenskar gallabuxur
eru síðasta sort nema þær séu
upplitaðar og rifnar. Allt
-verður að vera sem líkast því,
sem næsti maður er í, annars er
sálarheillin í voða. Og svo
merkilega vill til, að þegar ein-
hver kemur í öðruvísi fötum en
þorrinn, getur mjög brugðið til
tveggja vona.
Ef fatnaður af þessu tagi
hefur ekki upp á síðkastið sést
auglýstur í fjölmiðlum eða utan
á hetju í bfó er eins víst að
viðkomandi verði fyrir aðkasti
ogfáiað heyra heldur dónalegar
glósur. En ef nú vill svo til, að
einhvers staðar hefur sést vfs-
bending um, að viðkomandi
klæðaburður sé á leið upp vin-
sældastigann, kveður nokkuð
við annan tón. Þá fara skóla-
félagarnir heim og nauða um
samskonar fatnað. ,,Það eiga
svona allir krakkar nema ég.“
Kannast nokkur við sóninn?
Maður skyldi halda, að öllu
þessu fatastandi fylgdi þá mikil
snyrtimennska og aðgæzla. En
það er nú öðru nær. Séu fötin
af réttri gráðu, mega þau vera
rifin og gauðskítug. Og
fastheldnin f gamla tísku er
ótrúleg. Ég gekk á eftir
fimmtán ára unglingi um
daginn, sem þó er alla jafna
bærilega tilhafður eftir tfsku
tímans (þá meina ég að hann er
jafnaðarlega í ,,réttum“ fötum)
og iðulega tiltölulega hreinn.
En gallabuxurnar hans, sem
eru af flottri innfluttri tegund
voru orðnar svo rasslausar að
grannt mátti skoða þjóhnapp
hans öðrum megin og grilla f
hann hinum megin, því
náttúrlega var hann bara í
bleyjubuxum innan undir. Ekki
varð ég var við að nokkur gerði
athugasemd við að hann gengi
svona um berrassaður. Enda
var hann tiltölulega heill að
framan.
Einu sinni ætlaði ung-
dómurinn að brjótast undan oki
tfskunnar og gefa kerfinu langt
nef með þvf að hætta að
klæðast fínum fötum og ganga
jafnaðarlega í vinnugalla og
lörfum. Þetta gerðu menn til að
skera sig úr, vera öðruvísi. En
tízkan er slóttug skepna, því
þetta varð að tízku. Og nú eru
allir eins, enginn öðruvfsi, því
larfatiskan lifir eins og blóm f
eggi. Þannig hafa uppreisnar-
mennirnir á ný gengist undir
ok tískunnar og sameinast
kerfinu, en halda um leið að
þeir séu enn að mótmæla því.
Já það er ekki að ófyrirsynju,
sem sagt hefur verið að sjálfs-
blekkingin sé máttugust allra
blekkinga.
Við höfum oft gumað af því,
að við séum víðsýn til allra átta
og fljót að tileinka okkur það
sem er efst á baugi f þeim
á
Háaloftið
löndum, sem við viljum jafna
okkur við. Þetta er ekki rétt. Ég
man eftir því, að maður glápti
eins og naut á nývirki á pfnu-
pilsin grassera í nágranna-
löndunum, ári áður en kvenfólk
hér á landi vogaði almennt að
kippa ögn upp um sig.
Strákarnir hér á landi voru að
vfsu fljótir að taka við sér þegar
bftlarnir innleiddu sfðu
hártfskuna. En ótrúlega margir
hafa enn ekki áttað sig á því að
villtur hárvöxtur er ekki lengur
í tísku og kynbræður þeirra f
nágrannalöndunum eru fyrir
löngu farnir að þvo sér hárið að
staðaldri aftur.
En lfklega er það eitt af þvf
fáa, sem börn og unglingar á
öllum tímum hafa verið sam-
mála um að væri óhollt og bæri
að forðast eftir bestu getu: Það
er vatn og sápa. Það liggur við,
að þeim unglingum, sem eru í
sundkennslu vikulega eða
kannski meira að segja tvisvar f
viku, þyki fjarstæða að skola
hið minnsta af sér þess á milli,
varla einu sinni að bursta sér
tennurnar. Það er nóg að skola
sig til málamynda áður en farið
er f laugina, koma sfðan
klesstur upp úr og þykjast
hreinn og fínn. Sérstaklega á
þetta þó við um strákana,
stelpurnar eru eins og öll kven-
dýr hreinlátari í eðli sínu og
ekki útaf eins vatnsfælnar.
Þetta breytist ekki fyrr en
náttúran kemur til skjalana. Og
foreldrar — einkum foreldrar
stráka — geta haft það til
marks, að þegar strákarnir fara
að þvo sér heima fyrir, og það
kannski meira að segja á
virkum degi, nostra við hár sitt
og útlit og kannski meira að
segja ofurlftið að fága málfar
sitt — já, góðir foreldrar, þá fer
að nálgast það ár, að þið fáið að
kynnast tengdadótturinni
tilvonandi.
Og ef hárþvotturinn er
farinn að verða daglega,
greiðslur og naglaþjalir
heimilisins hverfa og gengur
ört á skóáburðinn — þá er ekki
út i bláinn að fara ögn að hug-
leiða hvað gera skal við her-
bergið sem bráðum verður
íbúalaust.
Hamradísin leikur af list
Vísur og
vísnaspjall
Jón Gunnar Jónsson
Komið hafa út nokkrar bækur sem
kenndar hafa verið við ákveðin byggðar-
lög. Þingeyingar riðu þar á vaðið 1940,
eins og vænta mátti, þvf þeir eru manna
frægastir fyrir skáldskap. Um útgáfu
bókar þeirra, Þingeysk ljóð, sáu þeir
séra Friðrik A. Friðriksson prestur á
Húsavfk og Karl Kristjánsson, siðar
alþingismaður. Þarna var að sjálfsögðu
margt ágætra kvæða og lausavisna eftir
skáld og hagyrðinga. En óhætt mun að
fullyrða að ljóðahlutur Guðfinnu Jóns-
dóttur frá Hömrum vakti þarna mesta
athygli. Hér var komið fram í dagsljósið
nýtt skáld.
Guðfinna var fædd 1899 að Arnarvatni
í Mývatnssveit. Hún hlaut nokkra tón-
listarmenntun og varð organisti við
Húsavfkurkirkju. En hún átti við mikið
heilsuleysi að stríða og andaðist úr
berklaveiki 1946. Hún hafði þá gefið út
tvær ljóðabækur. Kristján Karlsson sá
svo um útgáfu ljóðasafns hennar 1972 og
ritaði formála.
Gátan mikla heitir kvæði. Lokavísan
er svona:
Eitt land í bláfaðmi sævar sefur,
með sumareilifð og gígjuhljóm. —
Og lífið dýrasta drauminn vefur
um dauðans heilaga leyndardóm.
Tvær vísur nefndi hún Hver ert þú?
Þetta er önnur þeirra:
Nú langt er orðið sfðan fyrst ég sá þig,
um sundin leggur hvítur máninn br u.
Ég stari dauðafölum augum a þig,
og aftur spyr mitt hjarta: Hver ert þú?
Loks koma hér vísur úr kvæði sem
heitir Vetrarkvöld.
Hélugróður. Litir Ijósir.
Laufguð stendur björkin prúða.
Er sem vorsins rauðu rósir
rísi upp í hvítum skrúða.
Vetrardýrð á kyrru kveldi.
Klakavangsins undrablóma
signir himinn helgum eldi,
heiðum, svölum dularljóma.
Skýin bjartar blæjur leysa,
blikar máni, stjörnur loga.
Norðurljósa gammar geysa
glófextir um himinboga.
Ileiða, kalda, kyrra veldi.
Kristallsdöggvar augum fróa.
Vetrarbörn á björtu kveidi
blessa þina hvftu skóga.
Rétt er að taka fram að það, sem hér er
birt eftir Guðfinnu frá Hömrum eru
engin úrvalssýnishorn eftir hana, þó góð
séu. En f þennan þátt eru aðeins tekin
ljóð sem ort eru undir vísnaháttum.
En ég nefndi fyrst Þingeysk ljóð. —
Sú uppörvun og viðurkenning sem Guð-
finna hlaut vegna þeirra ljóða, sem hún
birti f þessari bók, varð til þess að hún
orti meira og sendi frá sér handrit til
Reykjavíkur. Meðal aðdáenda hennar
var aldinn þingeyingur í höfuðborginni,
dr. Guðmundur Finnbogason prófessor
og landsbókavörður. Hann hafði handrit
skáldkonunnar undir höndum og um-
sögn hans mun hafa fylgt þvf til útgef-
anda. En meðal góðvina Guðmundar var
frú Theodora Thoroddsen skáldkona.
Hún fékk handritið heim með sér og
þegar hún kom aftur spurði dr. Guð-
mundur hvort henni litist ekki vel á
þessa nýju skáldkonu.
Jú, svaraði Theodora. en sagði að sér
þætti hún vera óþanlega dul um sfn
einkamál. Hún bætti svo við þessari
stöku:
Hamradísin leikur af list,
lætur dátt i eyra.
En hefur hún aldrei karlmann kysst,
hvað þá annað meira?
Um Guðfinnu frá Hömrum hefur
Arnór Sigurjónsson ritað allýtarlega í
Andvara. Þar kemur f ljós að Guðfinna
hafði hlotið sinn mælda skammt af sárs-
auka ástarinnar, þótt hún flikaði ekki
tilfinningamálum sfnum.
Frú Theodora kenndi þeim sem þetta
ritar vfsuna þegar hún var tiltölulega
nýort. Ennfremur þessa vfsu eftir föður
sinn, séra Guðmund Einarsson á
Kvennabrekku og Breiðabólsstað:
Von ei deyi drengjum hjá,
drós þó teygi ianginn á.
Þreytist eigi, en þrýstið á,
þvi að meyjar nei er já.
Theodora Thoroddsen var fædd 1863,
dáin 1954. Sigurður Nordal sá um útgáfu
ritsafns hennar 1960. Þaðan eru eftirfar-
andi fjórar vfsur teknar:
Það er að síga mók á mig,
möiur í lifsins sjóði.
Heldurðu þýddi að hnippa i þig,
Himnafaðirinn góði?
•í*
Fsorg og þrældóm, særð og þreytt,
sóaði eg kröftum minum.
og inulagt visast ekki neitt
i (Jtvegsbanka þínum.
A vegleysum víxlspor duld
eg veit þú reiknar eigi,
þú mátt ei kref ja mig um skuld
á mínum lokadegi.
Vertu sanngjarn við þau skil,
vesaling að liði, —
og mætti eg síðan mælast til
að mega sofa í friði.
★
Hér koma þrjár gamlar hestavfsur. Ef
einhver gæti gefið einhverjar upplýs-
ingar um þær, höfund eða tilefni, hvar
þær hafi fyrst heyrst eða sést, væri
gaman að fá upphringingu.
Skást af öllum skeiðandi,
skellir í f jöllum duna,
fram á völlinn freyðandi
faxatröllin bruna.
★
Syfjaður og votur var,
vildi ei lengur flakka,
af tók hnakk og áði þar
undir moldarbakka.
★
Heims af kvölum hef ég nóg,
harma bítur ljárinn.
Margt eitt böiið bætir þó
blessaður rauði klárinn.
Jón Gunnar Jónsson s 41046