Dagblaðið - 01.04.1978, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 1. APRtL 1978.
HMEBIABIÐ
Irjálst, úháð dagblað
Útgefandi Dagblaðið hf.
Framkvœmdastjóri: Sveinn R. EyjóKsson. Ritstjóri: Jónas Kristjánsson.
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson. Ritstjómarfulltrúi: Haukur Holgason. Skrifstofustjóri ritstjórnar
Jóhannos Reykdal. Íþróttir Hallur Simonarson. Aðstoðarfréttastjóri: Atii Steinarsson. Handrit:
Ásgrimur Pélsson.
Blaöamenn: Anna Bjamason, Ásgeir Tómasson, Bragi Sigurðsson, Dóra Stefénsdóttir, Gissur Sigurðs-
son, Hallur Hallsson, Helgi Pétursson, Jónas Haraldsson, ólafur Geirsson, Ólafur Jónsson, Ómar
Valdimarsson, Ragnar Lár.
Ljósmyndir: Ámi Páll Jóhannsson, Bjamleifur Bjamlerfsson, Hörður Vilhjálmsson, Ragnar Th. Sigurös-
son, Sveinn Þormóðsson.
Skrifstofustjóri: Ólafur EyjóHsson. Gjaldkeri: Þráinn Þorierfsson. Drerfingarstjóri: Már E.M. Halldórs-
son.
Ritstjórn Síðumúla 12. Afgreiðsla Þverholti 2. Áskriftir, auglýsingar og skrifstofur Þverholti 11. Aðak
sími blaðsins 27022 (10 linur). Áskrift 1700 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Sotning og umbrot Dagblaðið hf. Siðumúla 12.
Mynda- og plötugerð: Hilmir hf. Siðumúla 12. Prentun: Árvakur hf. Skeifunni 19.
Frumvarpið ogneytendur
Stjórnarfrumvarpið um verðlagsmál,
sem fram kom loks í fyrradag, felur í sér
stórt spor í framfaraátt. í því er einnig
ákvæði um stofnun neytendamáladeildar
við verðlagsstofnunina, sem á að gæta
hagsmuna neytenda. Sú nýlunda ætti að
verða til bóta, en mun nægja skammt. Stjórnvöld hefðu
samfara þessum breytingum átt að koma skipun málefna
neytenda í það horf, sem samræmist kröfum tímans.
Aðalefni frumvarpsins er, að verðlagning verði gefin
frjálsari í áföngum. Hún skal verða frjáls, þegar sam-
keppni er talin nægileg, eins og það er orðað, að dómi
verðlagsyfirvalda. Jafnframt eru ákvæði um sérstakt
eftirlit með fyrirtækjum, sem eru talin ráðandi á mark-
aðnum, og leiðir til að stöðva samkeppnihömlur, er slík
fyrirtæki gangast fyrir. Augljóst er, að allt veltur á fram-
kvæmd slíkra ákvæða, hvernig þau gefast. Verðlagsyfir-
völdum verður sá vandi á höndum að losa hvorki of
hratt né of hægt um verðlagshöftin. Verðlagseftirlit er í
grundvallaratriðum neikvætt. Það hindrar samkeppni og
dregur úr hagkvæmni. Það er þjóðarbúinu óhagstætt.
Alkunna er, hvernig ákvæði um hámarksálagningu hafa
einatt valdið því, að kaupmenn hafa ekki áhuga á að
kaupa vörur sínar inn sem ódýrast. Því hærra innkaups-
verð því meiri verður álagningin, sem kemur í þeirra
hlut, og þeim mun hærra verður vöruverðið til neytenda.
Þetta hefur einkum bitnað á neytendum, þar sem sam-
keppni hefur verið haldið niðri.
Frumvarpið gerir ennfremur ráð fyrir, að núverandi
kerfi verði viðhaldið, þar til verðlagsráð hefur tekið
afstöðu til einstakra tilvika. Hér er því ekki verið að af-
nema verðlagseftirlit með einu pennastriki, heldur er ætl-
azt til, að verðlagsyfirvöld kanni gaumgæfilega hvern
einstakan þátt og tryggi, að samkeppni geti í reynd verið
nægileg, þegar hömlunum verður aflétt.
AnatolíKarpov:
Hinn rólyndi
heimsmeistarí
— Senn líður að heimsmeistaraeinvíginu í skák milli
Karpovs og Kortsnojs
Síöar á þessu ári munu Anatoli
Karpov heimsmeistari í skák og Viktor
Kortsnoj heyja einvigi um heims-
meistaratitilinn í skák í Baguio á Fil-
ippseyjum. Kortsnoj hefur verið all-
mikið í fréttum vegna undankeppni
heimsmeistaraeinvigisins og nú síðast
er hann keppti við Spasskí um réttinn
til þess að skpra á Karpov. Minna
hefur hins vegar farið fyrir heims-
meistaranum. Hann hefur þó unnið
markvisst að undirbúningi einvígisins
og jafnframt lokið námi sínu frá hag-
fræðideild Leningradháskóla.
Raunar var honum tilkynnt sama
dag og hann lauk hagfræðiprófinu, 10.
febrúar sl. að hann hefði verið kjörinn
skákmaður ársins fimmta árið í röð.
Hann á því fimm silfurstyttur sem
veittar eru bezta skákmanni nýliðins
árs. Þeir sem áður hafa hlotið þessi
verðlaun eru: Bent Larsen Danmörku
árið 1967, Boris Spasskí Sovétríkjun-
um árin 1968 og 69, Robert Fischer
1970, 71 og 72. Karpov hefur unnið
styttuna síðan.
Afrek hans er því mjög athyglisvert
og hann hefur unnið verðlaunin á leið
sinni upp á hátind skáklistarinnar.
Ólíkt fyrri heimsmeisturum hefur
honum tekizt að vinna v -rðlaunin öll
þau ár, sem hann hefur verið heims-
meistari.
Þegar Karpov var spurður að því
fyrir nokkrum árum hvers vegna hann
hefði ákveðið að stunda nám I hag-
fræði og á hvern hátt það væri tengt
skák, sagði stórmeistarinn: Bæði þessi
starfssvið krefjast nákvæmrar rökvísi.
í því felst höfuðlíkingin á milli hag-
fræði og skákar. Þeim er sameiginlegt
að leita beztu lausnar.”
Hörð barátta
framundan
Nýlokið er sterku skákmóti í borg-
inni Bugoyno í Júgóslavíu, þar sem
sextán stórmeistarar leiddu saman
hesta sína. Meðal keppenda voru
Karpov heimsmeistari og tveir fyrrver-
andi heimsmeistarar, þeir Boris
Spasski og Mikjail Tal. Auk þeirra
voru flestir sterkustu skákmanna
heims meðal þátttakenda, t.d. Lajos
Portisch Ungverjalandi, Bent Larsen
Danmörku, Vlastimil Hort Tékkó-
slóvakíu, Robert Húbner V-Þýzka-
Igndi, Ljubomir Ljubojevic Júgó-
slavíu, Antony Miíes Bretlandi, Jan
Timman Hollandi, Juri Balasjov Sov-
étríkjunum og fl. Þegar upp var staðið
deildi Karpov efsta sæti með landa sin-
um og fyrrum heimsmeistara, Boris
Spasskí.
Flestum mun minnisstætt hið harða
einvígi þeirra Spasskis og Kortsnojs í
lokaeinvígi áskorendakeppninnar.
Taugaspennan kringum skákborðið
var þrúgandi en hugsanlegt er að and-
rúmsloftið verði enn rafmagnaðra í
sjálfu heimsmeistaraeinvíginu.
Karpov hefur þó ekki þótt upp-
Þess verður að vænta, að frumvarpið verði að lögum
hið fyrsta. Hins vegar skortir við þessa endurskoðun al-
varlega, að málefnum neytenda sé komið í viðunandi
horf.
Við erum langt á eftir öðrum Norðurlandaþjóðum í
neytendamálum. Ríkisstjórnin hefði átt að ganga frá
frumvarpi um róttækar endurbætur á þeim málum jafn-
framt framangreindum breytingum á verðlagseftirliti.
Nefna má, að stofna ætti kvörtunarþjónustu fyrir
neytendur, sem stórefld neytendasamtök rækju. Stofna
ætti kvörtunarnefndir í einstökum málaflokkum, svo
sem um bifreiðir, heimilistæki, fatnað, ferðaþjónustu og
fleira. Þá þyrfti að vera til neytendadómstóll, sem ann-
aðist mál, sem ekki hlytu endanlega afgreiðslu í kvört-
unarnefndunum. Neytendasamtökin gerðu tillögur um
þessi atriði í umsögn um drög að þessu frumvarpi.
Þau bentu ennfremur á, að stofna þyrfti embætti um-
boðsmanns neytenda, eins og tíðkast nú viða um lönd.
Ekki er nægilegt að telja,að starfsmenn verðlagsstofn-
unar samkvæmt stjórnarfrumvarpinu verði í reynd
nægilegir umboðsmenn neytenda. Mörg fleiri atriði
mætti nefna, þar sem brýn nauðsyn er á mikilli eflingu
ákvæða um neytendavernd og þetta frumvarp tekur ekki
nægilega með í reikninginn.

Atvinnulýðræöi
Þessi grein mín verður að hluta til
svargrein við kjallaragrein, sem Björg-
vin Guðmundsson skrifaði 14/3 síðast-
liðinn. Hann nefndi grein sína „Hvers
vegna atvinnulýðræði”.
Atvinnulýðræði er vissulega nýlegt
hugtak I íslenzku máli. og þegar hefur
nokkur reynsla á því fengizt. Ég held
þó, að orðið sé bezt geymt sem „hug-
tak”, merkingarlaust gæluorð. Þá hef
ég í huga lýðræðið, sem ríkti í Alþýðu-
bankanum, höfuðstofnun verkalýðs-
hreyfingarinnar. Síðan kemur Alþýðu-
orlof og Landsýn. Stjórnir þessara
stofnana eru byggðar í anda atvinnu-
lýðræðis og réttlætis, en toppstjórn
þessara stofnana er að ég hygg „lýð-
ræðisstjórn” i aumustu merkingu orðs-
ins.
Með hugtakinu atvinnulýðræði er
átt við það m.a. að verkafólk, starfs-
fólk fyrirtækja, fái rétt til þess að fylgj-
ast með rekstri fyrirtækja og að það fái
hlutdeild í ákvörðunartöku um allt, er
varðar stjórnun, og um allan rekstur
fyrirtækisins. Þannig skil ég hugtakið.
Það er að vísu hugsanlegt, að þegar
um er að ræða opinberan rekstur sé
slíku atvinnulýðræði komið á, þó eng-
an veginn allstaðar. Hagræðing,
vinnunýtni og sparnaðarsjónarmið
eru veikir hlekkir í rekstri opinberra
fyrirtækja, — það vita bæði Guð og
menn, — hér gildir einu ríki, bæjar-
félög eða sveitarfélög, „mottóið er
handabakavinna og auknar kröfur til
þegnanna, auknar opinberar álögur og
hert gjaldheimta.
Þó tekur steininn úr, þegar tekur til
lagningar gatna og vega, lagningar
sima í jörð eða raflagna í jörð, þá
kallar kerfið á þrefalt vinnuálag. Sam-
starf, hagsýni eða hyggindi eiga fáa
meðmælendur þótt þar geti og ætti að
ríkja fullt samráð og samstarf, og þá
ekki sízt þegar horft er til sparnaðar-
sjónarmiða. Lærdómur og þekking
ætti þar að duga. Ráð kunnugra og
starfsreynsla án háskólaprófs er ekki
talin marktækídag.
Atvinnulýðræði i anda fram-
kvæmda- og vinnusjónarmiða nær
aldrei fram. Einn fulltrúi launafólks i
stjórn fyrirtækis er rödd hrópandans í
eyðimörkinni. Þar sem annars staðar
ræður lýðræðislegur meirihluti. En
steðji erfiöleikar að i rekstri fyrirtækis
og kaup launafólksins sé talið þung
byrði á því og hamli getu til greiðslu er
hlutur fulltrúa launafólksins í stjórn
fyrirtækis allt i einu orðinn geysimikil-
vægur. Þá eru ráð hans mikilvæg og
honum sem slíkum beitt fyrir hönd
stjórnarinnar sem sönnunargagni um
erfiðleika fyrirtækisins, sem „allir
verði að taka þátt i”. Þá er atvinnulýð-
ræðið mikill bjargvættur. Þá skal lýð-
ræðið og réttlætið ráða húsum.
I mörgum löndum í Vestur-Evrópu
hefur þessu fyrirkomulagi verið komið
á, en af þessu fer þó misjafnt orð, fyrir-
bærið bæði lofað og lastað. Þar er
heldur ekki okkar verðbólga ríkjandi,
og heldur ekki eins tíð verkföll, kaup-
gjald stöðugra, en hér er og kaup-
máttur rýmri. Þar er líka stjórnað af
meiri festu, meira viti og meiri ráð-
deild, svo að allur samanburður er ó-
traustur, sem vonlegt er.
Baráttumál ASÍ
Í Noregi og Danmörku eru að vísu
V.