Dagblaðið - 04.04.1978, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 4. APRÍL 1978.
Kjallarinn
GeirR. Andersen
síðar að skera upp herör gegn þeim
undirheimalýð, sem er i þann veginn
að festa rætur í þessu þjóðfélagi sem
og öðrum löndum, og hefur reynzt
erfiðara við að eiga en nokkra aðra
tegund glæpamanna.
Stuttar eindálka fréttir í fjölmiðlum,
stundum fimm til sex línur vel faldar
innan um annað fréttaefni með upp-
sláttarfyrirsögnum er ekki rétta leiðin
til varnar þeim vanda, sem hér er við
að etja, heldur hættuleg mistúlkun á
máli, sem varðar allan almenning og
mun, ef ekki er rétt á haldið, valda
meiri ógæfu fyrir þjóðfélagsheildina
en allar gamlar syndir í efnahags- og
fjármálum samanlagt.
Fjármögnun
Það liggur í augum uppi, að eitur-
lyf, er seld eru hér á landi á verði er
nemur allt frá nokkrum hundruðum
króna grammið eða þúsundir króna,
allt eftir tegundum og áhrifum eitur-
lyfjanna, fara ekki um eins manns
hendur.
Það er og staðreynd, að í flestum
þeim tilfellum sem upp kemst um
glæpamann á þessum sviðum er upp-
runi eiturlyfjanna rakinn til þess aðila
eða þeirra, sem hafa keypt þau er-
lendis, hjá svokölluðum „dealers” eða
„útvegsmönnum”, ef svo mætti nefna
þessa aðila.
Til þess að fjármagna sendimann til
utanfarar til kaupa á eiturlyfjum þarf
fjársterka aðila. Varla er hægt að ætla
íslenzkan almenning svo fáfróðan að
hann trúi því, að allur sá fjöldi „ung-
menna”, sem tekinn hefur verið við
komu til landsins fyrir smygl á eitur-
lyfjum eða dreifingu þeirra hér, þegar
heim er kömið hafi farið utan, hver
fyrir sig, á eigin vegum til kaupa á
eiturlyfjum fyrir hundruð þúsunda
króna, og oft hærri upphæðir, án þess
að fjársterkir aðilar, aðilar, sem
aðgang hafa að lausu fjármagni,
þ.á m. erlendum gjaldeyri, hreinlega
„geri út" slík „ungmenni” til fararinn-
ar.
Auðvitað er fjarstæða að tala um
„ungmenni” eins og að framan er
drepið á því slíkir aðilar, sem veljast í
slíkar „sendiferðir” eru glæpamenn af
svipaðri gráðu og þeir, er fjármagna
ferðina, eða glæpahneigðin ekki minni
en svo, að viljann vantar a.m.k. ekki.
Ástæðulaust er einnig að segja
fólki, að íslenzk „ungmenni” nú á dög-
um séu svo dæmalaust saklaus, að þau
„hafi bara lent” í þeirri ógæfu að um-
gangast slæma félaga! Það Ijúka þó
allir unglingar á íslandi tilskildri skóla-
göngu með meiru — og varla er verið
að „fjármagna” mállausa óvita til
utanlandsferða með kaup á eiturlyfi
umfyriraugum!
Þá er stóru spurningunni ósvarað.
Hver er gangur venjulegs (svc að ekki
sé nú minnzt á stærstu mál af þessu
tagi) „fikniefnamáls hér á landi? —
Rúmlega tvítugt „ungmenni” er tekið
við komu til landsins með nokkur kíló
eiturlyfja, „ungmennið úrskurðað í 30
daga gæzluvarðhald, og hvað svo...?
Oftast eru fréttirnar af málinu ekki
lengri eða ítarlegri. Fyrir kemur þó, að
framhald fréttarinnar birtist, að
nokkrum dögum liðnum, og þá eitt-
hvað i þessum dúr: „Tvítugi pilturinn,
sem úrskurðaður var i gæzluvarðhald
á dögunum fyrir smygl á eiturlyfjum,
hefur nú verið látinn laus. Frekari
frétta af málinu var ekki hægt að
afla”!
Spurningunni, sem ósvarað er, þarf
ekki endilega alltaf að beina að nafni
þessa eða hins „ungmennisins”, sem
uppvís varð að smygli eiturlyfjanna í
viðkomandi máli, heldur miklu fremur
að því, hver eða hverjir standi að baki
„útgerðar”, dreifingu og sölu þeirra
Kjallarinn
EinarEyþórsson
um og V-Evrópu eru reknir fyrir fé
auðhringa, útgáfa og útbreiðsla
kennslubóka er i þeirra höndum, svo
og styrkir og heiðurslaun af ýmsu tagi.
Slík itök geta þeir notað til að móta
hagfræðimenntunina. (Sbr. t.d. Krist-
ján Friðriksson: „Farsældarrikið og
manngildisstefnan” bls. 25—26).
Meðan hagfræðin heldur áfram að
prédika ágæti hins ímyndaða frjálsa
markaðskerfis halda auðhringarnir
ótruflaðir áfram að ryðja hinum
smærri keppinautum sínum úr vegi og
tryggja yfirburði sina á markaðnum.
Afleiðingar
Eins og kemur fram í ályktuninni
hér i upphafi hafa innflutningshömlur
jafnt og þétt verið afnumdar hérlendis
frá 1960 til dagsins í dag. Auk þess
hafa tollar að mestu verið felldir búrt i
viðskiptum við bæði EFTA og EBE
og eiga að hverfa að fullu 1. janúar
1980. Allt er þetta gert í trú á blessun
hins frjálsa markaðar, og virðist svo
sjálfsagt að ekki þurfi um að ræða. En
hverjar eru afleiðingamar, beinar og
óbeinar? Þær eru reyndar velþekktar:
— Síendurteknar gengisfellingar með
tilheyrandi óðaverðbólgu.
— Erfiðleikar iðnaðar sem framleiðir
fyrir heimamarkað.
— Óeðlileg áhersla á sjávarútveginn
sem kemur fram í rányrkju á fiski-
miðunum.
— Miklar lántökur erlendis.
— Aukin áhersla á erlenda stóriðju.
Þar sem samhengi þessara atriða og
þáttur auðhringaveldis og innflutn-
ingsfrelsis í þeim er e.t.v ekki Ijóst í
einni svipan mun ég reyna að skýra
það nokkru nánar hér á eftir.
Greiðslujöfnuður
Greiðslujöfnuður er í stórum drátt-
um jöfnuður milli verðmætis innflutn-
ings og útflutnings, eða milli gjald-
eyrisstreymis út úr og inn í landið. Sé
innflutningur á ákveðnu timabili meiri
en svo að hægt sé að borga fyrir hann
með útflutningstekjum sama tímabils,
myndast svokallaður greiðsluhalli.
Áhrifamesta tækið sem ríkisstjórnir
ráða yfir til að rétta af slíkan halla er
að takmarka innflutning eða gjald-
eyrissölu, og efla jafnframt innlendan
iðnað þannig að þörfin fyrir innflutta
vöru minnki. Annað áhrifamikið tæki,
sem beitt er í sama tilgangi, eru tollar,
sem gera innflutta vöru dýrari og þar
með minna eftirsótta.
* Hafi ríkisstjórn aftur afsalað sér
þessum stjórntækjum eins og tilfellið
er á Islandi eftir samningana við
EFTA og EBE, verður að beita öðrum
aðgerðum gegn greiðsluhallanum.
Samkvæmt kenningunni um hag-
kvæmni frjálsrar verslunar, á að mæta
auknum innflutningi, sem óhjákvæmi-
lega er afleiðing innflutningsfrelsis,
emð auknum útflutningi á þeim vör-
um sem hægt er að framleiða á hag-
kvæmastan hátt í landinu. tslendingar
hafa lengst af bara framleitt eina slíka
vöru, nefnilega fisk. Því hefur nú fiski-
skipaflotinn verið efldur stórkostlega
og landhelgin færð út. Fiskútflutning-
urinn hefur þó ekki vaxið eins og til var
ætlast, og ástæðan er einföld: það er
ekki nógur fiskur í sjónum. — Eru nú
góð ráð dýr. Nýr útflutningsiðnaður
verður ekki hristur fram úr erminni,
og spurning hverjar þær auðlindir sé
að finna á Islandi sem gefi tækifæri til
stórfelldrar gjaldeyrisöflunar. Þar
koma mönnum fyrst í hug vatnsföll
landsins, og orkan sem i þeim býr.
Þessa orku er hægt að nýta fyrir svo-
nefndan orkufrekan iðnað.
Stóriðja
Raunar var farið að huga að slíkum
iðnaði strax uppúr 1960. Álverið i
Straumsvík hóf starfsemi sina 1969,
og sama ár gerðist ísland aðili að
EFTA, ekki sist til að auðvelda álút-
flutning til Evrópu. Álverið er í eigu
erlends auðhrings, Alusuisse, og
kemur það til af því að í þessarri iðn-
grein rikir einokun. Fáeinir auð-
hringar sitja yfir hráefnalindum, fram-
leiðslutækni og markaði, svo ekki er
árennilegt að leggja þar út í „frjálsa
samkeppni”. Sömu sögu er að segja
um aðrar helstu greinar orkufreks iðn-
aðar sem til greina koma á íslandi.
Reynslan af álverinu sýnir nokkuð
vel að orkufrek stóriðja er ekki sá
bjargvættur sem ýmsum hefur orðið á
að trúa. Þótt sleppt sé að minnast á
mengun, félagsleg áhrif og heilsufar
verkamanna, er Ijóst að gjaldeyristekj-
urnar eru dýru verði keyptar. Álverið
fær raforku á verði sem liggur langt
undir kostnaðarverði, og er undan-
þegið venjulegum sköttum og tollum.
(Greiðir svokallaðan lágmarksskatt
sem er föst upphæð, — 250 milljónir
1975). Þannig greiða lslendingar í
reynd útflutningsbætur með álinu.
Það er lítil ástæða til að ætla að annað
verði uppi á teningnum með stóriðju i
framtíðinni, einfaldlega vegna þess að
auðhringarnir hafa ekki áhuga á að
byggja verksmiðjur sínar á íslandi
nema orkuverðið sé svo lágt að það
vegi upp kostnaðinn við að flytja hrá-
efnið til landsins og vöruna út aftur og
riflega það. Þvi má heldur ekki gleyma
að Alusuisse notar sömu aðferðir og
aðrir auðhringar til að koma hagnaði
sínum úr landi: Álverið er látið kaupa
hráefni sitt af móðurfyrirtækinu fyrir
óeðlilega hátt verð, og eins er það látið
taka lán á háum vöxtum hjá móður-
fyrirtækinu. Þannig verða gjaldeyris-
tekjur íslendinga af álverinu rýrari og
dýrari en ætla mætti, það hefur
jafnvel verið haft á orði að lambakjöts-
útflutningur okkar sé hagstæðari en
álútflutningurinn.
Þrátt fyrir þetta er nú unnið kapp-
samlega að undirbúningi nýrrar stór-
iðju. Járnblendiverksmiðja er i bygg-
ingu, þrátt fyrir útreikninga sem
benda til að hún verði þjóðinni byrði
fremur en tekjulind. Stóriðja á Suður-
landi í tengslum við Hrauneyjarfoss-
virkjun er í undirbúningi og sama er
uppi á teningnum á Norðurlandi í
tengslum visð Kröflu- og Blönduvirkj-
un, þótt þar séu ýmsar blikur á lofti.
Innflutningur
takmarkaður óbeint
tvær leiðir
Þegar útflutningurinn nægir ekki til
að standa straum af frjálsum innflutn-
ingi er gripið til aðgerða sem takmarka
innflutninginn óbeint (þar sem ekki er
lengur hægt að takmarka hann beint).
Verður þá fyrst fyrir að fella gengið.
Gengisfellingin hækkar verð á inn-
fluttri vöru og dregur þannig úr eftir-
spurn eftir henni. Hún styrkir og
útflutningsatvinnuveganna þar sem
tekjur þeirra hækka í innlendri mynt.
(Gjaldeyristekjurnar hækka þó ekki
nema hægt sé að auka útflutninginn ).
Þetta er skammgóður vermir, því
erlendar rekstrarvörur allra atvinnu-
vega hækka um leið og verðhækkun
verður á öllum vörum áður en langt
um líður. Launafólk unir því að sjálf-
sögðu ekki og krefst hærri launa.
Þegar launin hækka verður eftirspurn
eftir erlendri vöru aftur jafnmikil og
fyrir gengisfellinguna, og staða út-
flutningsatvinnuveganna sækir í sama
farið.
Eina lausnin er því önnur gengisfell-
ing, eða þá samfellt gengissig. Af þessu
leiðir svo óðaverðbólga eins og Islend-
ingar munu kannast við. Önnur leið til
að draga óbeint úr innflutningi, sem
eiturlyfja, sem hingað berast, og með
hvaða hætti hinir sömu afli fjármuna
til þessarar „útgerðar”. Fjármögnunin
skiptir öllu máli í þessari hættulegu
glæpastarfsemi.
Þögn er misráðin
1 fámennu þjóðfélagi gilda sömu
reglur, hvað snertir uppljóstrun af-
brota og glæpa og í fjölmennu, að því
betur sem almenningur er upplýstur
um eðli og umfang misferla þeirra,
sem til umfjöllunar eru hverju sinni,
þeim mun betur stendur almennings-
álitið með yfirvöldum og styður þau í
aðgerðum sínum.
Eða eiga aðrar reglur að gilda á
íslandi i þessum efnum — og er al-
menningsálitið einskis virði hér á
landi — og ennfremur: ef svo er, hvers
vegna?
Hins vegar er það í hæsta máta
óviðeigandi og sýnir ótvíræða hræsni
og dómgreindarleysi, þegar fjölmiðlar
með hina opinberu i fararbroddi ganga
fram i því að „aumka sig yfir” glæpa-
og misindismenn með viðeigandi
harmakveinum umsjónarmanna slíkra
þátta, vegna hinna „bágu” kjara og
aðbúnaðs þeirra, sem hlotið hafa dóm
eða eru að taka út refsingu fyrir aðild
að eyðileggingarstarfsemi innan þess
þjóðfélags, sem þegnarnir — a.m.k.
allflestir — viðurkenna.
Það er lika oft svo, að þeir sem hæst
hrópa um „óréttlæti” og skort á
„mannúð" i garð þeirra sem gerzt hafa
sekir um hvers konar skemmdarstarf-
semi í þjóðfélaginu eru líka hinir sömu
ekki keyrir verðbólgu uppúr öllu valdi,
er svokölluð samdráttarpólitík. Hún
felst i því að draga úr almennri eftir-
spurn innanlands, einkum með eftir-
farandi aðgerðum:
— Dregið úr útlánum banka, vextir
hækkaðir.
— Kaupgjaldi haldið niðri eins og
mögulegt er.
— Niðurskurður á opinberum út-
gjöldum, hækkun á verði opinberrar
þjónustu.
— Dregið úr eða hætt niðurgreiðsl-
um á neysluvörum.
— Hætt opinberum verðlags-
axvörðunum og verðlagseftirliti.
Meiningin með þessu er í stórum
dráttum að minnka fjárráð fólks,
þannig að eftirspurn eftir innfluttri
vöru minnki. Af skiljanlegum
ástæðum cru þessar aðgcrðir lítt
vinsælar meðal kjósenda og þvi erfiðar
i íramkvæmd í lýðræðisrikjum'. Auk
þess hafa þær þann galla að skaða
þann sem síst skyldi, nefnilega inn-
lendan atvinnurekstur. Vaxtahækk-
anir og útlánahömlur gera innlendum
fyrirtækjum erfitt fyrir og koma fram í
verðlaginu. Minnkuð fjárráð al-
mennings minnka svo auðvitað eftir-
spurn eftir innlendri vöru svo sam-
C' ittúi verður 1 framleiðslu og fyrir-
tæki segja upp starfsfólki. Niður-
staöa samdráttaraðgerðanna, sé þeim
beitt að einhverju marki, verður þvi
kjaraskerðing og atvinnuleysi — fyrir
utan bættan greiðslujöfnuð auðvitað.
Lántökur
Þcasur tvær leiðir eru eins og við
höfum séð báðar meingallaðar og leysa
ekki vandann. Þá er þriðja leiðin eftir,
þrautalendingin: að fá lánaðan gjald-
eyri erlendis til að ná endum saman.
Þessi lcið hefur þann kost fyrir rikis-
‘ájórnir að hún styggir ekki kjós-
e ndur í sama mæli og hinar tvær fyrr-
tieflidu. Vandanum er frestað, velt
yfir i framtiðina. Lánin verður auð-
vitað að borga á sínum tima með full-
um vöxtum (— en þá má auðvitað
reyna aðfá ný lán).
Oft fylgja lánunum fleiri kvaðir en
bara að endurgreiða þau. Alþjóða-
í'jaldeyrissjóðurinn og Alþjóðabank-
inn b.cm eru systurstofnanir) eru
stærstu lánardrottnar heimsins, og
undir nafni alþjóðastofnana reka þeir
hvarvetna erindi vestrænna iðnríkja
og auðhringa. Bandaríkin og
Vestur-Evrópulöndin hafa til samans
meirihluta í stjórn þeirra beggja og
fjármagnið kemur að stærstum hluta
frá þeim. Mörg svokölluð þróunarlönd
hafa á siðustu tveimur áratugum
l’erst n'.iog háð þessum stofnunum um
lánsfé. Stofnreglur Alþjóðagjald-
<:> rissjóðsins krefjast þess af meðlim-
um að þeir ástundi dyggð frjálsrar
verslunar, þ.e. afnemi allar inn-
og fyrstir verða til þess að lita þá horn-
auga, sem tekið hafa út sína refsingu
að lögum, og láta ekkert tækifæri
ónotað til þess að bera út þann vitnis-
burð, að þessi eða hinn hafi „setið
inni” fyrir hitt eða þetta albrotið.
Auðvitað er það þjóðfélaginu i heild
fyrir beztu, svo og þeim, er gerast brot-
legir við lög og rétt, að meðferð öll á
afbrotamálum gangi sem fljótast, við-
komandi taki út sína refsingu lögum-
samkvæmt — en eigi siðan fullan rétt
á þvi að vera tekinn aftur inn í sain-
félag það er hann hvarf úr um tíma, og
með fullum réttindum, eftir að refs-
ingu lýkur.
Eitt af hlutverkum fjölmiðla er tví-
mælalaust að fjalla ítarlega um hvers
konar afbrot. grafast fyrir um aðdrag-
anda þeirra og meðferð alla og knýja
á um, að yfirvöld gefi upplýsingar um
hvað eina, sem slík mál varða, án tillits
til þjóðfélagsstöðu, áhrifa — eða að-
standenda viðkomandi. Til þessa hafa
fjölmiðlar verið afar hikandi i afstöðu
sinrí, nema þegar afbrot eru sam-
tvinnuð svonefndum hneykslismálum,
sem fremur eru fram sett til þess að
„lífga upp á” hversdagsleikanna í
löngu skammdeginu.
Það ætti ekki einungis að vera hlut-
verk frjálsra fjölmiðla að upplýsa al-
menning til hlitar um þau afbrot og
glæpi sem til umfjöllunar eru hverju
sinni, heldur verður að líta á slíkt sem
skyldu þeirra. — Þögn um slík mál er
ávallt misráðin.
Geir R. Andersen.
flutnings- og gjaldeyrishömlur, að vísu
meú- nokkrum aðlögunartíma.
Ástundun dyggðarinnar er mæli-
kvarði á það hve verðugt hvert ein-
stakt uiid er að fá lánafyrirgreiðslu.
. Meó timanum hafa mótast fastar
venjur i viðskiptum sjóðsins við
þróunarlönd sem eiga í greiðslu-
örðugleikum.
Þegar ríkisstjórn biður um aðstoð
koma „sérfræðingar” sjóðsins gal-
vaskir og segja henni hvað hún skuli
gera til að fá náð í augum sjóðsins.
Ráðleggingarnar ganga í fyrsta lagi út
á innflutnings- og gjaldeyrisfrelsi og í
öðru lagi út á aðgerðir til að mæta
afleiðingum frelsisins. Ráðlögð er
gengisfelling ásamt samdráttarpólitik
og þar að auki aðgerðir til að lokka
erlent fjármagn til landsins Ifríðindi til
auðhringa). Rétt er að taka það fram
að þessar ráðleggingar verða ekki að
skilyrðum fyrr en skuldir landsins við
sjóðinn eru komnar yfir ákveðið mark.
Með þessum hætti er landinu hrint inn
í vítahring stöðnunar og sifellt þyngri
skuldabyrði, meðan auðhririgarnir
hrósa happi á tvennum vigstöðvum:
þeir fá að starfa i landinu og nýta auð
lindir þesss (oftast hráefni sem þeir
flytja óunnin úr landi) og í öðru lagi fá
þeir að selja vöru sina hömlulaust í
landinu.
Alþjóðabankinn ber einnig hag
auðhringa mjög fyrir brjósti. T.d. er
hann tregur til að veita lán til þjóð-
legrar iðnaðaruppbyggingar sem líkleg
er til að gera landið efnahagslega sjálf-
stætt, en veitir gjarnan lán til vega,
hafria og annarra framkvæmda sem
koma auðhringum til góða. Á tslandi
hefur hann veitt lán til stórvirkjana í
samræmi við þessa stefnu sina og haft
meira eða minna hönd í bagga með
stóriðjusamningana. (Sbr. yfirlýsingu
Eliasar Davíðssonar og Engilberts
Guðm. Dagbl. 14.2. 78 bls. 9). Það er
erfitt að fullyrða hve mikil áhrif
þessara stofnana eru á erlendar fjár-
festingar og aðgerðir i efnahags-
málum á lslandi, en ef að likum lætur
vaxa þau i hlutfalli við skuldir okkar
við þær.
Að lokum
Ég hef nú reynt að sýna fram á að
afleiðingar innflutningsfrelsis eru
meiri og alvarlegri en látið er í veðri
vaka opinberlega. Ríkisstjórnin hefur
ekki lengur vald yfir einum mikilvæg-
asta hlekknum i efnahagslífinu og
afleiðingin er óðaverðbólga og öng-
. þveiti. Eins og við er að búast stendur
efnahagslegt sjálfstæði íslands á
veikari grunni nú en i kringum 1960,
og leiðin liggur beint til efnahagslegrar
— og þá um leið stjórnmálalegrar
ánauðar eins og nú horfir.
Einar Eyþórsson
Tromsö