Dagblaðið - 09.10.1979, Page 11

DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 9. OKTÓBER 1979.
_ ....
II
■\
FLUORINN ER OÞARFUR
Flúorskolun hefur farið fram í
skólum og einnig eru flúortöflur
boðnar af miklu kappi, að minnsta
kosti i Reykjavík. Af þessu tilefni
langar mig að leggja orð í belg.
Nú til dags er flúor i meira mæli en
áður í jarðvegi og þar af leiðandi i af-
urðum til matar og áfram í dýrum og
mönnum. Á sama tíma og við eigum í
erfiðleikum með að verjast þessum
ófögnuði er talað um þörf okkar fyrir
meiri flúor.
Norskur læknir varð nýlega fyrir
óþægilegri reynslu. Hann var einn
hinna mörgu sem trúði á flúor til
styrktar beinunum. i samræmi við þá
skoðun gaf hann dóttur sinni ráð-
lagðan flúorskammt og hafði gert
það í mörg ár. Fyrir skömmu þurfti
hún til læknis og leiddi sú skoðun í
Ijós alvarlegar beinskemmdir. Svo
veik var beinabygging stúlkunnar að
minnsta hnjask olli beinbroti. Þetta
var afleiðing af flúorinngjöf i töflu-
formi sem þó var samviskusamlega
framkvæmd af tannlækni sem vitað
hefur um eituráhrif flúorsins og þvi
gætt allrar varkárni.
Það eru margar slíkar sögur til af
dýrkeyptri reynslu manna af eitur-
verkunum flúors. í framhaldi af
reynslu hins norska tannlæknis vil ég
geta niðurstöðu sem birtist i blaði
Bandaríska læknafélagsins fyrir einu
ári. Þar var gagnrýnd tilhneiging
beinasérfræðinga til að nota flúor til
að styrkja beinvefinn og sagt að þeir
tækju ekki raunhæft tillit til langtima
verkunar. Blaðið tekur fram að
flúorinngjöf leiði til aukningar á
beinvaxtarsjúkdómum. Áfram segir
að rannsóknir með flúorinngjöf sýni
að beinin verði ekki sterkari af slíkri
meðferð. Þar við bætist að eituráhrif
flúorsins auka liðagigt og maga-
bólgur. Þessi sjúkdómseinkenni eru
einnig vel kunn frá flúorblöndun
drykkjarvatns.
Rannsóknir hafa staðfest andsvar
frá líkamanum við inngjöf á I/KXIO
mg af flúor. Flúorjónir hafa enn
meirj truflandi áhrif á eggjahvítuefni
barnið fékk veikan glerung og öll
fengu börnin tannskemmdir á fjög-
urra til fimm ára aldri. Ofnæmi þjáði
þau öll. Fjórða barn efnaverkfræð-
ingsins fékk hins vegar aldrei flúor,
en þess í stað uppleyst kalk-bætiefni
frá þvi fyrir fæðingu. Engar tann-
skemmdir hafði það við 5 ára aldur,
né ofnæmi eins og hin systkinin.
Þessi reynsla dr. Dannegger var hon-
um æði dýrkeypt og margir hafa
^ „Þar viö bætist aö eituráhrif flúorsins
auka liðagigt og magabólgur. Þessi sjúk-
dómseinkenni eru einnig vel kunn frá flúor-
blöndun drykkjarvatns.”
likamans heldur en nokkurt annað
þekkt eitur. Sérstaklega er sá eigin-
leiki flúors hættulegur að geta þrengt
sér inn í frumukjarnann meðsín eyði-
leggjandi áhrif. Flúor brýtur niður
viðnámsþrótt frumuveggjanna en sá
viðnámsþróttur er undirstaða heils-
unnar — ekkert minna.
Efnaverkfræðingurinn dr.
Dannegger var einn þeirra sem trúði á
flúor sem heilsugjafa. Hann gaf þrem
bömum sinum hálfan skammt í þrjú
ár. Þau fengu flúorinn frá fæðingu.
Þegar eitt barnið var tveggja og hálfs
árs, það annað í röðinni, komu fram
dökkir blettir á tönnunum. Var flúor-
inngjöf þá samstundis hætt. Eitt
þurft einhver slik áföll til að skilja
hvaða alvarlega efni verið er að leika
sér með.
Bandaríska landbúnaðarráðuneyt-
ið varar bændur við að gefa svínum
flúorblandað vatn þegar þau ganga
með afkvæmi. Eftir að hafa fjallað
um hættur af flúor gagnvart dýrum
segir ráðuneytið að menn séu enn við-
kvæmari fyrir eituráhrifunum.
Þannig ber allt að sania brunni.
Ekki hefur tekist að sanna nauðsyn
flúors í lífkeðjunni og nú á timum er
meira um þetta viðsjárverða efni í
náttúrunni, í jarðveginum og annars
staðar en nokkru sinni fyrr. Samt
koma fram raddir á íslandi er segja
Sigurður Heríufsen
að okkur vanti svo tilfinnanlega flúor
í fæðið. Þaðcr þversögn i þessu.
Sérfræðingar eru sammála um að
miklu meiri rannsókna sé þörf og
hafi verið þörf á öllum hliðurn þessa
máls. Það má þvi furðu gegna að
nienn skuli nokkurn tíma hafa kornið
sér saman um að þvinga slikt skað-
ræði inn á hvern einasta mann, rneð
valdboði.
Eg er á móti hvers konar fjölda-
meðferð á skólabörnum og mun
koma í veg fyrir að mín börn verði
notuð sem tilraunakaninur. Heilsu
þeirra og velferð ber ég fyrir brjósti
og vil undirstrika að menn eru
komnir út á hálan ís þegar talað er
um að misnota embættisvald i slíka
átt. En það hefur þegar verið gert hér
á landi með flúorskolun barna.
Að lokum vil ég gera grein fyrir
hvernig mál stóðu í upphafi seinasta
árs í sambandi við flúorblandað
drykkjarvatn en þessi flúormania,
sem ég vil leyfa ntér að kalla svo, er
öll af sama stofni.
Engin flúorblöndun er nú né fram-
vegis í þessum löndum: Austurríki,
Belgiu og Danmörku. í Danmörku er
llúor bannaður með lögum, bæði i
_mat og vatni.
Frakkland hefur aldrei talið flúor
til heilsugjafa.
Þýskaland: Í borginni Kessel hafði
l'arið fram tilraun í 18 ár sem leiddi til
að llúor var bannaður af hcilsufars-
og siðferðilegum ástæðum.
Grikkland: Enginn núor.
Holland hafnaði flúorblöndun
eftir 23ja ára tilraunir.
ítalia Húorblandar hvergi vatn sitt
en reynri að minnka Húor á nokkrum
stöðum með efnafræðilegum aðferð-
um.
Noregur bannar flúorblöndun en
þeir búa við jafn frábært drvkkjar-
vatn eins og við íslendingar.
Svíþjóð hafði i 10 ár gert tilraunir i
Norrköping og leitaði siðan til Al-
þjóða heilbrigðisslofnunarinnar og
bað um staðfestmgu á að flúor væri
hættulaus, cn slik staðfesting l'ékkst
ekki. Svíar höfnuðu svo alfarið flúor-
blöndun í nóvember Wl.
Spánn hafnaði flúor með lögum.
Sviss: Þar fór fram tilraun sem
hófst árið 1959. í desember 197-7 ráð-
lagði svissneska heilbrigðisstjórnin
að tilrauninni yrði hælt sem gagns-
lausri.
Þessa upptalningu læt ég nægja,
lescndum til umhugsunar.
Sigurður Herlufscn,
Hafnarfirði.
ÞAÐ ER DYRT AD SPARA
Nú á einsog ævinlega að spara
og spara í ríkisrekstrinum. Þessi
sparnaðarárátta kemur vitaskuld
niður á ýmsum opinberum stofnun-
um, og er sinn tittlingaskíturinn
klipinn af hverri. Taka margir
stjórnarráðsmenn þátt i þeim skít-
verkum, enda þarf sífellt að fjölga
þeim til að skipuleggja spamaðinn
eins og nánar verður að vikið.
Þjóðminjasafn
sem dæmi
Eg vinn á einni hinna svokölluðu
ntenningarstofnana, Þjóðminja-
safninu, og tek það þvi sem dæmi um
þolendur sparnaðarins. Enda mun
ekki ósvipaða sögu að segja af
skyldum stofnunum svo sem Lands-
bókasafni, Listasafni, Þjóðskjala-
safni, Þjóðleikhúsi, Sinfóníuhljóm-
sveit, Útvarpi og raunar Háskólan-
um, af því þar er ekki skólaskylda.
Þjóðminjasafnið hefur ekki
fengið að bæta við neinum fösturn
safnverði síðan árið 1968. Það mun
hinsvegar varla ofmælt, að á þessum
árum hafi þjónustuhlutverk þess við
innlenda og erlenda aðila tvöfaldast.
Það er margfalt meira leitað þangað
upplýsinga um allskyns atriði en áður
var að sögn þeirra, sem þar hafa
starfað lengst. Þetta þýðir, að langt-
um meira af vinnutíma sérfræðings
þess fer í ýmiskonar afgreiðslustörf,
svo að enn minna verður úr fræðileg-
um rannsóknum þeirra en ella. Enda
virðist sá skilningur mjög ríkjandi,
að þeir eigi ekki að gera annað en
passa, að safngripunum sé ekki stolið
eða þeir skemmdir. En það er reynd-
ar hlutverk sérstakra gæslumanna á
opnunartima sýningarsalanna.
Það er e.t.v. hégómaskapur, en
okkur þykir heldur leiðinlegt, að geta
ekki sýnt erlendum starfsbræðrum
okkar meiri afrek á sviði rannsókna á
hinum fjölmörgu munum og öðrum
heimildum, sem safn okkar geymir.
En erlendis þykir það sjálfsagt, að
sérmenntaðir safnverðir sinni að
mestum hluta þvilikum rannsóknum.
Afleiðingin er sú, að -upplýsingar
okkar eru einatt reistar á lauslegum
athugunum, sem gerðar eru jafn-
óðum og heimildirnar berast. Sem
betur fer reynast þær niðurstöður
oftast nálægt hinu rétta, en við
neyðumst þó yfirleitt til að hafa
fyrirvara á, meðan nákvæm prófun
hefur ekki átt sér stað.
Annað mikilvægt hlutverk
Þjóðminjasafnsins virðist að dómi
stjórnvalda: að vera lil sýnis fyrir
erlenda þjóðhöfðingja og aðra pótin-
táta. Af þeim sökum er safnið
auðvitað nauðsynlegur geymslu-
staður, en vissulega þurfa þvílikir
gestir yfirleitt ekki á öðru en yfir-
borðslegum skýringum að halda.
Sparnaðarfyrirmæli
En í sparnaðartillögum menntamála-
ráðuneytisins er jafnvel vegið að
þessu tviþætta hlutverki, sem
grunnfærinn skilningur hefur ætlað
safninu; að vera geymsluskemma og
sýningarskápur.
Fjárbeiðni um viðhald safn-
byggingarinnar er í tillögum
ráðuneytisins lækkuð um 10
milljónir. En sakir reynsluleysis og
lélegs efniviðar á byggingartíma
hússins, árunum 1945—50, þarf
sífellt að gera við það með ærnum
kostnaði, svo að munum þess sé
nokkurnveginn óhætt.
Þá er lagt svo fyrir, að fjárbeiðni
til gæslu og ræstingar skuli lækkuð
um 1.2 milljónir. Það er lítið, sem
hundstungan finnur ekki. Ætla
mætti það þó lágmarkskröfu, að
þessi sýningarstaður sé sómasamlega
þrifinn og gripanna þokkalega gætt
fyrir hugsanlegum þjófum eða þó
e! ki væri nema handóðum börnum.
Þriðja hjákátlega spamaðarat-
riðið er a.N skcra fjárbeiðni til lyftu i
húsið niður úr 18 niillj. í 15. Safn-
byggingin er á margan hátt óhentug
til -íns hrúks, enda voru arkitektarnir
skki safnmenn.
Nægir að minna á > htnar
voðalegt. \ irkíströppur, skélfingu
allra lamaðra og fatlaðra. Ekki var
heldur gert ráð fyrir ncinum vinnu-
herbergjum safnvarða þrátt fyrir til-
mæli þáv. fióðminjavarðar, Matthí-
asar Þórðatsonar, enda fvrrnefndur
skilningur ujórnvalda á hlutverki
safnsins greinilega hinn sami hjá
arkitektunum.
Hinsvegar var settur svolítill turn á
bygginguna, líklega til samræmis við
Gamla Garð. Arkitektarnir höfðu þó
það brjóstvit að teikna lyftustokk í
turninn, væntanlega svo að ekki
þyrfti að rogast með sérhvern hlut i
fanginu upp alla stiga, allt að 100
tröppur, i geymslurýmið i þessum
annarlega turni. En i 30 ár hefur enn
Kjallarinn
Árni Björnsson
engin lyfta komið í þennan stokk, og
það var ekki fyrr en Magnús
Kjartansson tók málið upp á Alþingi,
að nokkur skriður komst á. En með
því að nota bakdyr hússins gætu
hreyfilamaðir m.a. komist með
lyftunni upp á allar hæðir.
Samkvæmt kostnaðaráætlun
vantaði 18 milljónir í lyftuna, en hið
háa ráðuneyti sker niður um 3 og
hugsar sér líklega, að safnið kaupi
lyftuna með afborgunum eða greiði
inná hana hjá Bræðrunum Ormsson,
þar til úr rætist í „efnahagsmálum
þjóðarinnar” ellegar fái lyftuna
sjálfa til sýnis, en fjármagn til að
koma henni fyrir í stokknum biði
greiðsluafgangs hjá rikissjóði.
Fjórði niöurskurðurinn varðar
svonefnd rannsóknarleyfi. Skv.
samningum Félags íslenskra fræða
við fjármálaráðherra frá 1976 og
kjaradómi frá árslokum Wl geta
sérfræðingar safnanna átt rélt á
slíku leyfi á 6 ára fresti, en lengd þess
getur numið 8 mánuðum á launum,
sé ekki farið utan. Aðspurður lýsti
fulltrúi fjármálaráðuneytisins því
fyrir kjaradómi, að svo bæri að
skilja, að ríkissjóður greiddi laun
starfsmannsins sérstaklega þennan
tíma, þannig að stofnuninni væri
kleift að ráða staðgengil á meðan. Nú
er þetta klipið af, svo að hinu fá-
menna starfsliði verður að fækka,
meðan starfsmaður er i leyfi.
Þess skal og getið, að enn á fjár-
laga- og hagsýslustofnun eftir að
krukka í þessar tölur, og er það sjald-
an til hækkunar, siðan fjárveitinga-
nefnd og loks Alþingi sjálft.
Dælt er heima hvat
Það væri ósanngjarnt að atyrða
einungis núverandi ríkisstjórn fyrir
skilningssljóa afstöðu i þessum
málum, þótt hún hafi gert sig óvenju
bera að fjandskap við menningar-
stofnanir. Maður hafði þó heldur
vonað, að þessi stjórn réðist ekki á þá
samneyslu, sem rekstur menningar-
stofnana rikisins óneitanlega er, né
leldi menningarstefnu einungis varða
kennslumál.
En einsog áður sagði hefur ekki
fengist fram bráðnauðsynleg fjölgun
á starfsliði Þjóðminjasafnsins í .12 ár.
Á þessu tímabili hafa setið fjórar
ríkisstjórnir og jafnan hefur neitunin
vcrið rökstudd með nauðsyn
sparnaðar, aðhalds og hagkvæmni í
ríkisbúskapnum. Það er þvi fróðlegt
að kynna sér, hvernig sá sparnaður
hefur verið framkvæmdur á þeim
stöðum, sem sparnaðarráðherrunum
liggja næstir, sjálfu stjórnarráðinu.
Af þvi er skemmst að segja, að frá
árunum 1967—hefur starfs-
mönnum stjórnarráðsins fjölgað úr
150 í 300 eða um 100%. Til sam-
ræmis við það ættu nú að vera 16
starfsmenn á Þjóðminjasafninu. Þó
eru ótaldar þær stofnanir, sem hafa
vaxið út úr stjórnarráðinu svosem
Þjóðhagsstofnun og Framkvæmda-
stofnun (sem hefur nú hálfan
milljarð „eigin fjár”!!! til hús-
byggingar) fyrir utan alla fjölgun i
ríkisbönkunum. Og aðalhlutverk alls
þessa aukna starfsliðs er auðvitað að
auka sparnað og hagkvæmni í ríkis-
rekstrinum. Það er greinilega mjög
dýrt að spara.
Kurteisi, kvabb
eða frekja
Maður hefur átt það til að gagn-
rýna forstöðumenn nefndra
menningarstofnana fyrir linkind og
hógværð i kröfum á hendur fjár-
málayfirvöldum.
En þessi gagnrýni er naumast rétt-
lát. Þettá eru kurteisir menn, sem
ætlast til kurteisi og skilnings á móti.
En góðmennskan gildir vist ekki.'
Viðbrögð hagsýslunnar gagnvart
kurteislega rökstuddri beiðni virðast
helst vera á þessa leið: „Þctta er
góður maður, hann fær ekki neitt."
Helsta ráðið mun vera að ofsækja
og ergja ráðamenn svo með sífelldu
jagi, nuddi og umsátri, að þeir að
lokuni andvarpi gnístandi tönnurn:
„Látið mannfjandann fá þetta, sem
hann er að biðja um, svo að við losn-
um einhverntímann við hann." En
háttvísum mönnum er ekki láandi,
þótt þeir kynoki sér við að taka þátt
i þesskonar hanaslag. Hinsvegar fer
hugsanleg dómgreind og réttsýni
ráðamanna eðlilega halloka fyrir
ágangi hinna frekustu.
Eilrfðarmálin
Annars er hæpið að kenna rikis-
stjórnum einum eða blindum og
heyrnarlausum „bremsunefndum”
um þetta ástand. I hinni máttugu
fjárveitingarnefnd Alþingis silja
nefnilega nokkrir hlunkar, sein eru
jafnvel valdameiri og viðskotas rr
en nokkurntimann ráðhetrar.
Þessir búrar vilja láta „óarðbær-
ar” framkvæmdir sitja á hakanum
fyrir hinu eilífa bulli um „efnahags-
vanda þjóðarinnar” og verðbólguna,
sem er öðru bulli vcrra. Með því er
nefnilega reynt að koma því inn hjá
fólki, að hægt sé að „!eysa” efna-
hagsvandann til frambúðar, og á
meðan verði flest annað að bíða
(nema auðvitað brýnustu naðsynjar
einsog smíði húss fyrir Fram-
kvæmdastofnun). Það er t.d. oft
vitnað til þess, að V-Þýskalandi hafi
sloppið vel við margræddan efna-
hagsvanda. Hvað sem hæft er i þvi,
er engu minna fjasað um „efnahags-
vanda” í þarlendum fjölmiðlum en
hér.
En auðvitað er og verður efna-
hagsvandinn ævarandi einsog jafnan
fyrr, meðan fólk á annað borð lifir
og starfar. Og niðurskurður um
nokkur hundruð milljónir til
menningarstofnana breytir þar engu.
Rikisstjórnum væri sæmra að gera
myndarlega áætlun í þessum cfnuni
og afla til hcnnar fjár með sérstökum
skatti, sem ekki yrði notaður i annað.
Það þyrfti ckki að \cra meira en and-
virði einnar ta.ikfyllingar af bensini á
hvern skattgrcið.inda á ári. Okkur
er vorkunnarlaus: að greiða skatta,
séu þcir notaðir i Iramkvæmdir, scm
sómi er að.
Árni Björnsson,
þjóðháttafræðingur.