Dagblaðið - 12.09.1980, Qupperneq 11

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 12. SEPTEMBER 1980.
Lanj>l cr siðan hrc/.ka pundið hcfur staðið jafnvel gagnvart öðrum pjaldmiðlum
heimsins ok nú. Ekki cr þö öllum vanda létt af hcrðum Marparctar
Thatcher forsætisráðherra með því. Atvinnuleysi, verðhólga og önnur óáran
dynur stöðugt yfir og forsætisráðherrann er auövitað skammaður fvrir.
hinsvegar innfluttar vörur ódýrari en
ella.
The London Times, blað sem
styður stjórn Margaret Thatcher
dyggilega, lýsti þeirri skoðun í leiðara
fyrir nokkrum dögum að skráning
sterlingspundsins væri komin svo
hátt að með því væru lagðar meiri
byrðar á brezkt efnahagslíf en æski-
legt væri að það bæri.
Helztu ástæður fyrir hárri skrán-
ingu pundsins á undanförnum
mánuðum er taldar tvær. ( fyrsta lagi
olíuauður Breta á botni Norðursjávar
og háir vextir í Bretlandi. Talið er að
Bretar fái nú jafnvirði 7,2 milljarða
dollara i olíu árlega. Þess vegna er
pundið talinn sterkur gjaldmiðill.
Slíkt er traust manna á olíunni.
Pundið er komið i þann flokk gjald-
miðla sem nefnt er petro-currency á
ensku, olíugjaldmiðill.
Vextir i Bretlanái eru hærri en í
öðrum heiztu iðnríkjum heimsins.
Opinberir forvextir eru 16% i Bret-
landi. Til samanburðar má geta þess
að sambærilegir vextir á Ítalíu eru
15%, 10,74% í Kanada, 10% í
Bandaríkjunum, 9,5% i Frakklandi,
8,25% í Japan og 7,5% í Vestur-
Þýzkalandi. Þetta þýðir það að
pundið eða innneignir i Bretlandi
gefa mestan arð. Þess vegna hafa
margir erlendir fjármagnseigendur
fjárfest i pundinu og þannig aukið
eftirspurn eftir því á alþjóðlegum
peningamarkaði.
The Financial Times, virt brezkt
fjármálablað, fullyrti nýlega að efna-
hagssamdráttur og háir vextir, jafn-
hliða hárri skráningu pundsins, væru
gjörsamlega að koma lausafjáreign
brezkra fyrirtækja í núll.
Hávaxtastefnan er einn hornstein-
anna í efnahagsstefnu ríkisstjórnar
Margaret Thatcher. Með háum
vöxtum er þá talið að bezt megi ráða
niðurlögum verðbólgunnar. Thatcher
er langhörðust alira vestrænna
þjóðarleiðtoga á þeirri skoðun að
hafa megi stjórn á verðþróun með
aðgerðum í peningamálum. Verði
dýrara að afla sér peninga verði þeir
verðmætari og þar af leiðandi minna
af þeim í umferð en ella. Þar með
hægi verðbólgan ferðina.
Thatcher hefur til þessa reynzt
ófáanleg til þess að láta af stefnu
sinni sem byggir á dýrum lána-
ntarkaði, minni ríkisútgjöldum,
afskiptaleysi ríkisvaldsins af
samningamálum verkalýðs og vinnu-
veitenda. Thatcher hefur ekki látið aí
þessari stefnu sinni þrátt fyrir harða
gagnrýni og að margar atvinnu-
greinar í Bretlandi eru að leggjast af
vegna efnahagssamdráttar þar i landi
og erlendis. Tala atvinnuleysmgja i
Bretlandi er nú komin upp i tvær
milljónir og æ algengara gerist að
fyrirtækjum sé lokað og rekstri
þeirra hætt.
Bæði margir fylgismeon brezku
rikisstjórnarinnar og andstæðingar
hennar telja þessar ófarir brezks
atvinnulífs eiga rót sína að rekja til ol
hárrar skráningar pundsins. Það
gerir það að verkum, eins og áður
sagði, að innfluttar vörur verða
ódýrari í Bretlandi en ella og erfitt er
að flytja út brezkar framleiðsluvörur
á samkeppnisfæru verði. Bætist þetta
ofan á aðra þá erfiðleika sem brezkt
atvinnulíf á við aðglíma.
Krafa brezkra iðnrekénda er sú að
auðveldara verði gert að afla lánsfjár
til reksturs svo komið verði í veg fyrir
að fleiri fyrirtæki verði gjaldþrota en
orðið er. Einnig vilja iðnrekendur að
skráning pundsins verði lækkuð svo
að brezkar vörur verði samkeppnis-
færari á erlendum mörkuðum og
einnig heima fyrir.
Nýjustu fregnir af óförunt brezkra
fyrirtækja berast nú frá Kenwood-
verksmiðjunum, þekktum framleið-
endum ýmiss konar eldhústækja.
l-lafa forráðamenn fyrirtækisins til-
kynnt að einni verksmiðju fyrirtækis-
ins verði brátt lokað og starfsliði þar,
tvö hundruð og sextíu manns, sagt
upp störfum. Í fyrra mánuði voru
sextán hundruð tnanns i annarri verk-
smiðju Kenwoodfyrirtækisins settir
til starfa í aðeins þrjá daga á viku
hverri.
Árið 1976, þegar James Callaghan var forsætisráðherra rikisstjórnar Verka-
mannaflokksins, var brezka pundið i hinni mestu niðurlxgingu. Var það talið vera
vegna tiltölulega mikillar verðbólgu í Bretlandi þá en henni fylgdi vantrú inanna á
brezkan gjaldmiðil.
stuðla á báða bóga. Fjárstuðningur
vestrænu þjóðanna ætti um leið að
hjálþa Rússum á leið til lýðræðislegri
þjóðhátta. Þannig yrði unnið að þvi á
báða bóga að minnka bilið. Og eftir
því sem áynnist, mætti fara að draga
úr gífurlegum hervæðingaraustri,
sem liggur sérstaklega þungt á efna-
hag Rússa og þannig losnaði aftur
mikið fjármagn til efnahagslegrar
uppbyggingar.
Háleitar vonir hafa þannig verið
bundnar við slökunina, sem varða
sérstaklega framtið Evrópuþjóða.
Þar skyldi komið á sáttum og eðlileg-
um lífsháttum, án þess að annar
gleypti hinn. Rússland og Austur-
Evrópuríki yrðu lífrænir þátttak-
endur í þjóðasamkundu álfunnar, án
þess að setja þeim skilyrði um
stjórnarform. Þeir gætu haldið
áfram sínu sósíalíska kerfi, fengju
jafnvel aðstoð til að viðhalda því, en
þeir þyrftu aðeins að koma á frjálsari
skoðanamyndun og draga úr ein-
ræðiskúgun, alveg með sama hætti
og Spánverjar og Portúgalar hafa
gert á síðustu árum. Síðan væri þjóð-
anna sjálfra að ákvarða i frjálsri
skoðanamyndun sitt eigið stjórnar-
og rekstrarform.
En slökunarstefnan hefur orðið
fyrir stórum áföllum, sem eru mest í
því fólgin, að Rússar hafa ekki staðið
við sinn hluta samningsins. Vestur-
veldin hafa staðið við sinn hlut í efna-
hagssendingu og matvælasendingum.
Þessi síðustu ár hafa þau bókstafiega
pumpað þangað milljarðafjármagni,
veitt tækniaðstoð, jafnvel reist heilu
nýtísku tölvuvæddu verksmiðjurnar
fyrir Rússa. Viðskipti hafa aukist og
komið sér vel fyrir V-Þjóðverja til að
draga úr atvinnuleysi, en Rússar leiða
jarðgas í pípum til V-Evrópu. Smám
saman er svo að koma að Austur- og
Vestur-Evrópa geta ekki án annarrar
verið.
Hitt er alvarlegt, hve tregir Rússar
hafa verið að draga úr skoðanakúg-
un. Upp hafa risið þar hópar sem
berjast fyrir Helsinki-sáttmála og
skoðanafrelsi, en þeir eru Iíka of-
sóttir, hundeltir af lögreglu, fangels-
aðir, sendir á geðveikrahæli og útlegð
í Siberíu. Öll upplýsingamiðlun er í
höndum allsherjar ritskoðunar. Þetta
eru svo alvarlegar vanefndir, að segja
má með fullum rétti, að forsendur
slökunar séu niður fallnar. Svo bæta
þeir gráu ofan á svart, þegar þeir firt-
ast á alþjóðaráðstefnum við allri
gagnrýni á þessum vanefndum. Ekki
má orði hagga, þá rjúka þeir upp og
kaila það ofsóknir gegn sér. Fyrr má
nú vera viðkvæmnin, faðirminn.
Með vanefndunum stofna Rússar
allri slökunarstefnunni í hættu, nú er
aftur að hefjast brjálæðisleg her-
væðing og kjarnorkukapphlaup, sem
vísar aðeins út í fen kaldastríðs og
fram af hengiflugi kjarnorkustyrj-
aldar.
í tveimur höfuðríkjum vestrænna
þjóða standa nú fyrir dyrum mikil-
vægar kosningar, þar sem tveir hern-
aðarsinnar, Franz Josef Strauss og
Ronald Reagan seilast til valda og
boða harðari stefnu. Það sem lyftir
þeim upp og fitar eins og púka á fjós-
bita eru hin miklu vonsvik yfir mis-
hepphan slökunarstefnunnar. Komist
þeir til valda, er útséð um frekari
efnahagsaðstoð við fátæku þjóðirnar
í Austur-Evrópu. Þar með væru þeir
um leið slegnir út af laginu i hinum
austrænu herbúðum, sem hafa viljað
stefna að sáttum og samkomulagi.
Þar stendur hnífurinn í kúnni, að
Rússar þurfa að koma á frjálslegri
stjórnarháttum og ætti það ekki að
vera til of mikils mælst. En atburðirnir
í Póllandi varpa Ijósi yfir þennan
vanda. Spurningin um frjálslegri
stjórnarhætti er ekkert smámál.
Knúið er á úrbætur neðan frá, en
valdhafar sem stjórnað hafa í áratugi
með lögreglueinræði eru hræddir við
frelsið.
Líta má á atburðina í Póllandi,
verkföllin, kröfur verkamanna um
frjálsræði og lausn verkfallsins sem
siðborinn árangur slökunarstefnunn-
ar, svo ekki hefur allt þó verið unnið
fyrir gýg. Alþýðan krefst frelsis og
sjálfir eru Rússar skuldbundnir með
hátíðlegum alþjóðasáttmála til að
auka frelsið. Öll járn standa á þeim,
hvort sem er frá Solsenitsin eða
hinum gömlu handlöngurum þeirra,
kommúnistunum á Vesturlöndum.
En atburðirnir í Póllandi sýna að þeir
eru skíthræddir við frelsið, þeir vita
ekki til hvers það getur leitt, breiðist
það kannski út eins og eldur í sinu og
endar i algeru stjórnleysi og ringul-
reið.
Þessi ótti við frelsið hefur opinber-
ast átakanlega í Póllandi. Við licvr-
um sláandi Iréttir unt að verkalýðs-
lelögin liali ekki verið frjáls, lickltn
.séu þau starfstæki embættisvalds og
atvinnurekandavalds rikisins. Síma-
samband er slitið af ritskoðurum og
heilu landshlutar einangraðir eins og i
sóttkvi af ótta við að frelsisbakterí-
an kunni að berast út. Rússnesku
valdhafarnir eru svo óttaslegnir að
^ „Kjarni málsins er aö Sovétríkin eru van-
þróað ríki efnahagslega, sem jafnframt
situr á úreltu stigi nýlendukúgunar. Þaö er
ekki aðeins hluti í slökunarstefnu, að Vestur-
veldin hjálpi þeim að koma fótum að nýju
undir gjaldþrota efnahagskerfi, heldur má líta
á þetta sem hverja aðra efnahagshjálp við van-
þróuð ríki...”
Verkamenn i skipasmiðastöð i Gdansk klappa rxðumanni á hópfundi lof i lófa. Það cr við aukið frclsi þcssara kúguðu verka-
manna sem yfirvöldin eru skithrxdd.
þeir banna alla fréttabirtingu í fjöl-
miðlum af pólsku verkföllunum. Þeir
eru sannarlega hræddir við frelsið.
Ofan á þetta bætist svo innrásin í
Afganistan sem er nokkuð annars
eðlis, þó allt komi saman í fantatök-
tim stjómarhcrranna í Kreml. Afgan-
i trm-málið cr fyrst og fremst ný-
lcn 'uvandamál. Rússar eruíafstöðu
si ui inu.sl.msku þjóðanna í Mið-
Asíu á sama stig: >g V-Evrópi þjóðir,
áður en þær gálu nýlendum sínum
frelsi. Á sama lima og de Gaulle
leysti málin með þvi að láta 10 millj-
ónum múslíma eftir Alsír, héldu
Rússar áfram að drottna sem ný-
lendukóngar yfir 60 milljónum
múslíma í Mið-Asiu. Þetta er stað-
reynd, sem leynist undir niðri í öllu
ofriki Sovétmanna. Vestrænum
þjóðum þótti stórt á sínuni tíma að
sleppa takinu á öllum nýlendum
sínum, en þær hafa frekar hagnast á
því en hitt, ef undan er skilin kröfu-
Itarka olíuþjóðanna. Með sama hætti
vex valdhöfum i Kreml i augum að
sleppa nýlendutaki á Mið-Asiu-
þjóðum. En til þess að verða full-
gildir í samfélagi Evrópuþjóða þurfa
þeir líka að taka þá erfiðu ákvörðun
að gefa þeim frelsi, fella niður ný-
lenduhelsi og taka upp eðlileg sam-
skipti á frjálsræðisgrundvelli, sem
verður báðum til blessunar.
Kjarni þessara miklu vandantála,
sem kannski er ekki svo auðvelt að
koma auga á, er að minu áliti sá, að
Sovétríkin eru vanþróað riki efna-
hagslega, sem jafnframt situr á úreltu
stigi nýlendukúgunar. Það er ekki
aðeins hluti i slökunarstefnu, að
Vesturveldin hjálpi þeim að koma
fótum að nýju undir gjaldþrota efna-
hagskerfi, heldur má líta á þetta sem
hverja aðra efnahagshjálp við van-
þróuð ríki. Fái þeir ekki þessa hjálp
er hætta á að efnahagskerfi þeirra
hrynji með hungursneyðum og vand-
ræðum, sem aðeins myndu leiða til
aukinnar hernaðarkúgunar, ofbeldis
og blóðsúthellinga.
Sumir segja þá: Látum þá bara
fara til fjandans. En gæfi það von
um bætt mannlif, að allur sá hluti
heimsins yrði ofurseldur eymdinni.
Nei, hitt er miklu skynsamlegra að
fara skaplega sáttaleið og reyna að
hnika málum til betri vegar. Vest-
rænar þjóðir hafa vel efni á að veita
slíkan stuðning, sem stuðlar að vel-
farnaði á báða bóga og kannski að þá
kæmi einhvern tímann að þvt að
valdhafar hinna ntiklu kjarnorku-
væddu Sovétrikja fari að þora að
horfast I augu við frelsi, hver veit?
Þorsteinn Thorarenscn
J