Dagblaðið - 29.11.1980, Síða 4

<!
DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1980.
Menning
Menning
Menning
Menning
I)
Það sem máli skiptir
Bók
menntir
Smásögur Friðu A. Sigurðardöttur
Frlða A. Slgurðardóttlr:
ÞETTA ER EKKERT ALVARLEQT. Smtettgur.
Skuggsjá, Bókabúð OUvars Stalns sf., 1880.
140 bls.
Margir hafa undrað sig á þvi hve
fáir rithöfundar gefi út smásagnasöfn
nú til dags og hvað valdi. Er það
formið sem er svona erfitt? Þetta
knappa form sem biðst undan mála-
lengingum, sver sig nánar i ætt við
ljóð en skáldsögu að því leyti að þaö
hverfist um eina aðalhugmynd og af-
hjúpar hana. Eða eru hér einhver
markaðsöfl að verki, t.d. að kaup-
endur vilji heldur ianga sögu sem þeir
geti lúrt við mörg kvöld — fremur en
stuttar sögur sem eru strax búnar?
Hvað sem veldur er það staðreynd aö
smásagnasöfn eru fá á markaðnum
og vekja síður eftirtekt en stóru
skáldsögurnar.
Það telst því til tíðinda þegar ung
skáldkona kveður sér hljóðs með
smásagnasafni nú fyrir þessi jól,
sögum sem eru frábærar að allri gerð
og fylgja ekki ríkjandi hlutlægnis-
tísku. Fríða Á. Sigurðardóttir heitir
hún — þessi skáldkona — og hefur
fyrr á árinu vakið athygli fyrir
kandídatsritgerð sína i bókmenntum
við Háskóla íslands um verk Jökuls
Jakobssonar.
Eintal sálar
Nafnið, sem höfundur hefur valið
bókinni, Það er ekkert alvarlegt, er
lágmælt og ekki vænlegur sölutitill en
þeim mun betur stendur innihaldið
fyrir sínu. Sögurnar eru níu talsins og
dregur bókin nafn af fyrstu sögunni.
Þar segir frá 52 ára gömlum manni
sem ekki getur sofiö, manni sem
læknarnir geta ekkert gert fyrir, því
það sem hann þjáist af — svefnleysi
— „erekkert alvarlegt”. í framvindu
sögunnar kemur þó í ljós að vandi
hans er í hæsta máta alvarlegur.
Þetta er eintal sálarinnar, sem af-
hjúpar leyndustu hugsanir og drauma
mannsins og lýsir ótta hans við af-
leiðingar svefnleysisins sem tekur á
sig ógnvekjandi myndir.
Svipuð að byggingu er sagan Bréf
til systur. Hún lýsir innra lífi konu,
arnir sýna mér.” (115). Af þessum
orðum og úrvinnslu efnisins fer ekki
leynt að þessi kona hefur alla ævi
horft á sjálfa sig með augum annarra
— reynt að vera og verið eins og aðrir
vilja hafa hana, sem sagt lifað sam-
Friða Á. Sigurðardóttir.
einmanakennd hennar og ástleysi i
faðmi fyrirmyndarfjölskyldu, angist.
hennar vegna ófullnægju sem viröist
ástæðulaus og óskiljanleg öllum:
henni sjálfri, læknum, sálfræöingum
og eigin fjölskyldu. Og þá grípur hún
til þess ráðs að skrifa systur sinni:
. . . mig langar til að tala við þig.
Finna nærveru þína. Létta snertingu
á hönd. Bros. Lágværar samræður
sem aðeins er hægt að eiga viö konu.
Finna að við erum til hér og nú — á
þessari stund — og að við skiljum
hvor aðra. Að þú sérð mig — mig
sjálfa. Ekki þær konur sem spegl-
DB-mynd Ragnar Th.
kvæmt goðsögunni um hlutverk kon-
unnar þar til hún hefur fengið
krabbamein í sálina.
Fölsk Iffsmynd
Annað sjónarhorn en sama þema
rikir í síðustu sögu bókarinnar,
Draumurinn, en sú saga er marg-
slungnari og flóknari að upp-
byggingu. Þetta er spennandi saga
(eins og allar sögurnar) sem lætur
ekki allt uppi við fyrsta lestur og
krefst nokkurs af lesanda. Fríða sýnir
hér mikla leikni í að flétta saman
draum konunnar og samtöl í fiöl-
skyldunni, draga fram skilningsleysið
sem þar ríkir með andstæðum. Þetta
skilningsleysi er svo aftur hliðstæða
við draumtáknin: Annars vegar mál-
verkið sem konan málar í draumn-
um, hið litaglaða, sem er tákn þess
lífs sem hún þráði og hefði staðið
nær hennar eðli og hins vegar
myndarinnar sem var ósönn og fjöl-
skylda hennar og almenningsálitið
hrífst svo mjög af og þröngvar upp á
hana þar til hún lætur undan og sam-
samar sig hinni fölsku lífsmynd.
Tvær sögur eru um börn. Hin
fyrri, Spegill, segir frá tveim drengj-
um sem sitja að spili og endurspeglar
samtal þeirra heim hinna fullorðnu
séðan með augum barns. Hin sagan,
Ein örfleyg stund, er um tólf ára
telpu, ákaflega Ijóðræn saga en um
leið sterk, allt að því hrottaleg. í
stuttri heimsókn til vinkonu sinnar
vígist telpan inn í heim hinna full-
orðnu og inn í stéttarsamfélagið.
Þessi saga er ein með fallegustu sög-
um bókarinnar — tónninn sleginn í
fyrstu setningunum: „Þessi dagur var
blár. Síðan hún kynntist Ellu voru
allir dagar bláir . . . ”(87)
Dyrnar — saga um elskendur sem
hafa skilið. Þau hittast óvænt á kaffi-
húsi og rifja upp fortíðina. Hug-
myndir þeirra höfðu aldrei fallið
saman, — „aldrei nema örskamma
stund í einu — aldrei i því sem máli
skipti.” (48). Dyrnar á milli þeirra
lokast á ný.
Sagðar innan frá
Á morgun er bráðfyndin krufning
á sálarlífi athafnamanns á hátindi
lífsins sem tilbúinn er að njóta ávaxt-
anna af velgengni sinni. Óvæntur
endir.
í sögunni Á förnum vegi stefnir
höfundur saman ólíkum mann-
gerðum í strætisvagni. Gömul kona,
sóðaleg og feit, nýtur samúðar
Rannveig Ágústsdóttir
höfundar og túlkar ýmislegt það sem
höfundi fínnst mikilvægt i lífinu.
Ég og þú segir frá átján ára stúlku
sem verður ófrisk eftir giftan mann
og eignast andvana bam. Þetta er
mjög nærfærin og lifandi lýsing á
hugarástandi ungu stúlkunnar og við-
brögðum móðurinnar og sýnir sam-
bandsleysi milli mæðgnanna, hve
bilið milli þeirra er breitt og í raun
óbrúanlegt.
Þó ég hafi tæpt hér efnislega á
sögunum verð ég að vara við því að
söguþráður er ekki aðalatriðið hér né
ofboðslegir atburðir. Það sem fremur
öðru einkennir smásögur Fríðu Á.
Siguröardóttur er huglægni. Sögurn-
ar eru sagðar „innan frá” ef svo
mætti að orði komast, þær stiga fram
úr hugskoti persónanna. Höfundi
tekst vel að leiða lesanda inn í and-
rúmsloft sagnanna, hann skapar
sögunum næstum áþreifanlegt sál-
rænt ástand sem hann leiðir lesand-
ann inn í. Stíllinn er oft sefjandi,
höfundur notar í því skyni hugsana-
straum, stundum endurtekningar.
Sumar sagnanna einkennast fremst af
ljóðrænu, aðrar af skopi og ádeilan
er aldrei langt undan. En aðallega er
það afhjúpun sem höfundur iðkar og
kemur á framfæri í gegnum orð og
æði persóna sinna, treður sér aldrei
sjálfum aö þó honum liggi ýmislegt á
hjarta.
-RGÁ
Svo sem steinsnar er á milli tveggja
minnstu sýningarstaða bæjarins, for-
salarins í Gallerí Langbrók við Amt-
mannsstíg og rammaverkstæðjs Guö-
mundar Árnasonar við Bergstaða-
stræti. Sá fyrmefndi er svo til nýr af
nálinni, eiginlega kornabarn, hinn á
sér langa og merkilega sögu sem Guð-
mundur er reiðubúinn að segja hverj-
um þeim sem þangað kemur, af
minnsta tilefni. Og svo litlir eru þessir
staðir að sýningar þar jaðra við að
vera einkamál. Engu að síður eru
margir farnir að venja sig á að sletti-
rekast þangaðinn.
Táknmál og
orðaleikir
Sigrún Eldjárn er með mörg járn í
eldinum þessa dagana, gefur út bók,
myndskreytir hana og þrjár aðrar og
sýnir auk þess vatnslitaðar teikningar
í Gallerí Langbrók, enda er hún einn
af stofnmeðlimum þess. í grafík sinni
er hún á góðri leið með að hasla sér
prívatvöll með sérkennilegu táknmáli
og orðaleikjum, sömuleiðis með
notkun á messótintu sem enginn
annar hérlendur leggur stund á. í
fljótu bragði er torvelt að greina bein
tengsl milli grafíkur Sigrúnar og
teikninganna í Langbrók, fyrir n»an
Sýningar sem einkamál
Verk Sigrúnar Eldjám í Gallerí Langbrók
og Rudolfs Weissauers í Gallerí Guðmundar
teiknimátann sjálfan, fínlegar útlínur
og skyggingar. En tengslin eru þarna
þótt óbein séu, i þeim sið hennar að
tefla saman hinu hvunndagslega og
óvæntum hlutum ,sem þó vinnasaman
á einkennilega ljúfan hátt. Ég veit
satt að segja ekki hvað Sigrún er að
fara með gömlu familíumyndunum
sem hún músiserar í kringum með
höndum á hreyfingu, pappirsskutlum
og öðru skrýtilegu, en við annan og
þriðja umgang fer þetta allt samt að.
ganga upp i ljóðrænni vídd, þó jafn
óútskýranlega og í upphafi. Annað í
myndum hennar segir sig sjálft, —
t.a.m. leikir hennar með mynd-hug-
takið, smávegis sjónbrellur (trompe
l’oeil) og svo fyndnin í tummyndun-
um. Aldrei bregst Sigrúnu kímnigáf-
an.
Sýning
breytingum háð
Það er minni háttar kraftaverk að
rammaverkstæði Guðmundar, alías
Gallerí Guðmundar, skuli enn vera
Myndlist
f d2
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON kt
Áj Á >j £ /• ('■ (\ ;
r
c,JL
T'"
í
Sigrún Eldjárn — Teikning, 1980.
Rudolf Welssauer á sýningu sinni.
(DB-mynd Gunnar Orn).
uppistandandi í sinni upphaflegu
mynd, þrátt fyrir öll illviðri, eldfimi
hússins og gíruga lóðabraskara. Og
samkvæmt tímatöflu sem er illmögu-
legt að átta sig á kemur þangað
a.m.k. einu sinni á ári hinn austur-
ríski furðufugl og öðlingur, Rudolf
Weissauer og sýnir þar sín nýjustu
verk, vatnsliti og grafík þá sem hann,
er þekktastur fyrir og hefur tryggt
honum sess í mörgum helstu söfnum
Evrópu og Ameríku, m.a. Museum
of Modern Art. Eins og alltaf hjá
Guðmundi getur upphenging breyst
frá degi til dags, eitt verk selst og er
tekið niður og annað sett upp í stað-
inn og hyggilegt að gá í bunka sem á
veggi. Weissauer er kominn á þann
aldur að hann þarf ekki að sanna
neitt fyrir neinum, fer sínu fram
áhyggjulaust og án stórra breytinga,
af því öryggi sem einkennir þann sem
innvigður er.
Fínlegir drœttir
Landslagsmyndir hans frá ýmsum
sjávarplássum á íslandi eru fullar af
þeim töktum sem gera verk hans svo
elskuleg yfir höfuð: mjúkum pensil-
dráttum, ljóðrænni innlifun, fjöri,
umfram allt ást á hverju því sem
hann tekur sér fyrir hendur að festa á
pappír. Akvatintur Weissauers eru
vel þekktar hér á landi sem annars
staðar, m.a. hefur hann kennt
nemum við MHÍ þá tækni. Nú má
m.a. sjá hjá Guðmundi þurrnálar-
myndir eftir Weissauer, af fólki og
landslagi, fínlega dregnar allar. Hver
veit nema eitthvað fleira óvænt
kunni að dúkka upp á þessari sýningu
hans.
En þeir sem á annað borð gera sér
ferð á fund Guðmundar til að sjá
myndir Weissauers fá smábónus sem
er málverk Kristjáns Guðmunds-
sonar, Hollandsfara og línuritara.
Það fer ekki á milli mála að þessar
myndir hans, svo rækilega sem þær
sitja í kokinu á fyrrum bandamönn-
um Kristjáns í nýlistinni, eru afar
haganlega gerðar, uppfullar af ljóð-
rænu sem er alveg ekta.
-AI.