Dagblaðið - 05.05.1981, Page 16

16
DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 5. MAl 1981.
Nuiegg
eg augun
aftur
Lftikfélas fUykjavlcun
BARN f G ARDtNUM
aftir 8am Shapard
Þýfling: Birgk Sigurðsson
Lýsing: Danisl WUllamsson
Lsikmynd og búningar Þórunn 8. Þorgrfms-
dóttir
LaHcstjóm: Stafán Baldursson
Það má svo sem vera að barnið í
garðinum, grafið barn 1 leikriti Sam
Shepards eigi eitthvað skylt við likið
sem T.S. Eliot plantaði og farið er að
spíra og blómgast í kvæðinu um eyði-
landið, The Waste Land. Og vera má
að sólin sem rennur upp í leikslokin
sé hin sama sól eða sambærileg við þá
sem í lokin á Afturgöngum Ibsens
skin framan f hann Ósvald Alving.
En þó svo væri — hverju erum við
áhorfendur þá eiginlega nær fyrir
það?
Sjón og heyrn
Eiginiega engu. Nema þá því sem
að visu blasir við af leikritinu sjálfu,
leiknum á sviðinu — að þar er ekkert
sem sýnist, að fólk og atburöir,
orðræðan í leiknum þarf á einhvers
konar ráðningu, túlkun að halda til
að öðlast fulla merkingu sína. En
nöfnin sem nú voru nefnd, Eliot og
Ibsen, gefa þá til kynna að undirróta
undir leiknum sé að leita ekki bara i
myndhverfri orðlist módernisma og
simbóiisma heldurlíka i frásagnarefni
og aöferöum realisma og natúral-
isma. Og vísast má finna fleiri beinar
og óbeinar bókmenntalegar skirskot-
anir og tilvísanir í leikriti Sam
Shepards — til alþýðlegs raunsæis og
rómantískra úrlausnarefna hjá
höfundum eins og Erskine Caldwell,
John Steinbeck, William Faulkner,
Tennessee Williams. Gagnvart
slíkum skýringum er að visu ævinlega
heimilt að spyrja eins og áður: er
nokkur neinu nær fyrir þær? Þarf
leikurinn virkilega á ráðningu, skýr-
ingu að halda umfram það sem eyrað
og augað nemur á sviðinu?
Það sem augað sér og eyrað heyrir i
sýningu Leikfélags Reykjavíkur er að
vísu sitt með hvoru mótinu. Satt best
að segja finnst mér leikmynd Þór-
unnar S. Þorgrímsdóttur alveg óskilj-
anlegt verk eftir forsendum leikrits-
ins, man ekkert skýrara dæmi þess
hvernig leikmynd getur, þegar svo
ber undir, beinlínis unnið gegn tilætl-

un og takmarki leikrits eins og þetta
verður ráöið af texta þess, orðanna
hljóðan á sviðinu, og hreint og beint
hamlað skilningi áhorfanda á þvi sem
fer fram fyrir augum hans. í þetta
sinn held ég að væri heillaráð aö fara
í leikhúsið með lokuð augun — ef
menn vilja reyna upp á eigin spýtur
að ráða í þaö sem fyrir höfundinum
vakir.
Ekki bætir það úr skák aö leik-
mynd Þórunnar Sigríðar er í sjálfri
sér mjög svo áhrifamikið verk og
veitir áhorfandanum þegar i stað
sterka sjónræna upplifun þegar
tjaldið fer frá í upphafi leiks. Ekki
kem ég i bili fyrir mig gleggra dæmi
um áhrifamikla litasetningu á sviði en
notkun rósanna i þriðja þætti
leiksins. Og þannig mætti eflaust
rekja úr leiknum fieiri dæmi um
skapandi sjónlist af leikmyndarinnar
hálfu. Gallinn er bara sá að leik-
myndin lætur áhorfandann horfa á
allt annarskonar sjónleik en eyra
hans heyrir samtímis fara fram í
orðræðu, orðaskiptum fólksins á
sviðinu. Og það er vægt sagt dálltið
-undarleg og annarieg reynsla. En
hvað þeim Þórunni og Stefáni
Baldurssyni gengur til með þessum
vinnubrögðum, þeirri oftúlkun, of-
skýringu leiksins sem þau að endingu
fela í sér, um það skal ég engu spá
frekar en annað hið táknræna efni
þessarar sýningar.
Um tákn og furflur
Samkvæmt leikmyndinni 1 upphafi
sýningar gerist leikurinn í hyldjúp-
um, koldimmum kjallara, á sviði sem
eftir öllum sinum myndrænu vís-
bendingum á að geyma táknlega
Steindór Hjörlelfsson i hlutverki sinu.
(DB-myndlr Einar Ólason).
merkingu af einhverju tagi. Það hygg
ég að taki flesta áhorfendur góða
stund að átta sig á þvi að í raun réttri
fer leikurinn fram á ofur-venjulegu
fátæklegu bændabýli og bak við
siæðuverkið allt i svörtu, brúnu og
gráu sem umlykur sviðið, er ofur-
venjulegt landslag, verönd fyrir
opnum gluggum til vinstri, eldhús og
Hanna Maria Karlsdóttir, Guð-
mundur Pálsson og Margrét Ólafs-
dóttir f hlutverkum sfnum i Barni i
garðinum.
húsagarður á bak við innganginn á
hægri hönd, stiginn himinhái innst á
sviðinu liggur bara upp á ofurvenju-
lega efrihæð í húsinu, kannski ein-
hverslags kvistherbergi. Meira að
segja er í textanum sjálfum alveg skil-
merkileg fyrirsögn eða forskrift um
leikmyndina: húsið þar sem leikurinn
gerist er eins og mynd eftir Rockwell
Kent. Eitthvað mikið og djúpt hlýtur
að vaka fyrir þeim Stefáni og Þór-
unni úr því þau víkja svo afgerandi
frá þessari einföldu forsögn. Hvað
sem það er.
Leikmyndin verður hinsvegar til
þess alveg frá byrjun að beina athygli
áhorfandans frá því að það sem fram
fer, orðræða og persónugerð á
sviðinu er umfram allt af raunsæis-
legu tagi. Fyrsta leikatriðið, þar sem
þau talast við gömlu hjónin í leikn-
um, Dodge og Halie, hann á sviðinu
við sjónvarpið, hún uppi á lofti, er
alveg raunsæislegs efnis. Það er ekki
fyrr en sonur þeirra Tilden kemur inn
méð fangið fullt af mais úr garðinum
að atburðir fara að taka stefnu á burt
frá hinni trúverðugu veruleikalýsingu
sem leikurinn i upphafi gefur til
kynna. Og fram eftir öllum leik, ef
ekki leikinn út ! gegn, er hráefni
raunsæis, veruleika auðnumið í at-
burðum, orðræðu, manngerðum
leiksins. Dramatísk þróun, spenna
leiksins felst þá á meðal annars í þv!
að yfirborði veruleikans er fiett burt
•eða lýst i gegnum þaö, athyglinni
hægt og hægt beint að undrum og
stórmerkjum, táknum og furðum
sem undir því búa.
Og hvað sem öðru líður um mynd-
rænan og táknrænan efnivið leiksins,
duldar eða ljósar tilvisanir hans til
annarra bókmennta, er hitt ljóst að
aðal-tákn leiksins, dána barnið,
barnið í garðinum, myrt og jarðsett
fyrir mannsaldri síðan, stendur fyrir
efnisatriði, hugmynd sem algeng er í
margskonar raunsæislegum skáld-
skap: synd og skömm sem fortíðin
geymir og allir þykjast hafa gleymt,
tákngerving þeirrar fortiðar sem' að
endingu ræður nútíð fólksins í leikn-
um, og leikurinn gengur út á að afhjúpa.
Barnið í garðinum gæti þess vegna
verið komið beint frá Ibsen. Hvaö
sem úrvinnslu þessa efnis líður i
leiknum — þar sem virðast eiga að
vegast á ívið stílfærð, natúralisk
veruleikalíking og rómantískar hug-
myndir, tákn- og likingamál um úr-
kynjun dauða og endurnýjun lífs. Og
hvað sem þeim Stefáni og Þórunni
gengur til að leggja slikt ofurkapp
sem þau gera á táknlega merkingu
leiksins: sýning þeirra opnar ekki
áhorfandanum táknheim og skáid-
heim að baki hversdags og veruleika
heldur lætur mann þvert á móti ráða i
efnivið hversdagsleika og veruleika í
absúrdum skáldheimi sviðsins. Sem
ég held að lýsi algerum misskilningi
leiksins. En ég hef að vísu gefið mér
það að leikmyndin sé þeirra uppá-
tæki og eigi enga stoð í fyrirmælum
textans eða höfundarins.
Sýnd og reynd
í þá átt bendir líka, finnst mér, að
leikmátinn á sýningunni er engan
veginn eins nýstárlegur og ögrandi og
umgerð leiksins á sviðinu. Hér er lýst
meö stílfærðu, natúralísku mód
manngerðum og kringumstæöum
sem eiga að vera heimfæranlegar
þeim veruleika sem áhorfendur sjálfir
þekkja. Það finnst mér raunar
mergurinn málsins í leikriti Sam
Shepards, hann lýsir ofur-venjulegu
fólki, manngerðum og einstakling-
um, sem ratað hafa í einkar óvenju-
legar og afkáralegar kringumstæður,
spinnur úr efnivið hversdagsmáls
sinn öfgafengna og annarlega skáld-
heim á sviðinu. Hvaö sem hann á um
siðir að merkja.
En hvað sem þvi líður þóttu mér
leikendur fara eftir þessum hætti
allvel og sumpart ágætlega vel með
hinn annarlega efnivið hlutverkanna.
Margrét Ölafsdóttir og Steindór
Hjörleifsson eru gömlu hjónin, Þor-
steinn Gunnarsson og Sigurður
Karlsson synir þeirra, Tilden og
Bradley, Hjalti Rögnvaldsson Vince,
sonarsonur þeirra og erfingi bú-
garðsins um síðir, og Hanna María
Karlsdóttír, Shelly, vinkona hans í
heimsókn hjá afa og ömmu, Guð-
mundur Pálsson var presturinn þeirra
og lagsmaður þeirrar gömlu, séra
Dewis.
Ég held það sé til marks um það að
sýning þessi sé í eðli sinu á misskiln-
ingi byggð að leiktúlkunin sjálf,
leikurinn í heild og hvert einstakt
hlutverk, mundi sóma sér jafnvel, og
þar með betur, í sýningu sem héldi
fast við hið augljósa og opinskáa frá-
sagnarefni leiksins. Hvað sem öðrum
merkingarsviðum eða merkingarþátt-
um hans liður. Tákn og likingar sjá
um sig sjálfar — ef þær eru einhvers
staðar.
DEBUT A KJARVALSSTOÐUM
TónMkar Hólmfrfflw Sigurflwdóttur ptonótoflc-
ara afl KJarvatoatflflum 21. apríL
Efntoakré: Haydn: Sónata í IwnoN Hob. XVI: 32;
Mozart: 8ax tNbrigfli um Saiva tu Domina, í F-
dúr KV4M; Baathovan: 8ónata í As-dúr op. 2«;
Chopin: Mazurka ( cto-moU op. 63 nr. 3,
Noctuma f Fto-dúr op. 16 nr. 2 og Etýfla í a-moM
op. 28 nr. 4; Maaaiofln: Rondaau; 8chumann:
b Wian op. 2fl.
Heimsmet
Hólmfriður Sigurðardóttir, píanó-
leikari frá fsafirði, hélt sina fyrstu
tónleika í Reykjavík að Kjarvals-
stöðum á þriöjudagskvöld. Ætli hún
sé ekki heimsmet framleiðslan á pian-
istunum i þessum fámenna kaupstaö
norður undir heimskautsbaug? Séu
aðrir háskólamenntaðir tónlistar-
menn meötaldir verður heimsmetið
margfalt og það getur, aö sjálfsögðu,
enginn annar eignað sér en eldhuginn
siungi, Ragnar H. Ragnar. — Hólm-
friður hefur nýlokið námi við Tón-
listarháskólann 1 MUnchen. Efnis-
skráin á þessum debut tónleikum
hennar bar tvimælalaust keim af tíl-
efninu. Þar er nokkuð viða komið
við, en innan þröngs ramma þó.
Mikilfimi,
lítifllff
Fyrri hlutínn var helgaður
klassíkerunum. Haydn keyrði Hólm-
fríður i gegnum, auðsýnilega allt of
spennt, og Mozart brunaði hún i
gegnum án þess að skeyta minnsta
um öll þessi finu blæbrigði, sem tíl-
heyra honum. En tæknin, fingrafim-
in, hún var i lagi og hraðinn meö þvi
allra mesta. Beethoven gekk betur,
nema hvað sorgarmarsinn, þriðji
kaflinn, var allt of hraður.
Chopin hlaut allt aðra og betri
meðferð og á eftir honum kom
Messiaén, besta stykkið á tónleikun-
um, hreint glæsilega leikið. f
Faschingschwank, Schumanns, lá
Hólmfriði aftur svo ofboð mikiö á
að ljúka sér af, að hún þaut f gegnum
r n
EYJÓLFUR
MELSTED V i

hann með ógnarhraða af mikilli fimi,'
en gáði minna að hlýju, mýkt og öllu
því.
Þá á greinilega betur við Hólmfríði
að leika verk rómantískra og nútima-
höfunda en klassiskra. Tækni hennar
er frábær, en hvort sem ótta við reyk-
vfska áheyrendur eða öðrum spennu-
valdi er um að kenna, þá gleymdist
Tónlist
1 11
r -mi ^ r
Hólmfriður Sigurðardóttir.
henni að minnsta kosti á þessum tón-
leikum að gæða leik sinn nægjanlegu
lifi.
-EM