Vísbending - 23.12.2005, Qupperneq 20

Aldrei hefur verið til meira af peningum
í heiminum en nú og á síðustu þremur
árum hefur orðið til ný flóðbylgja af
þeim. Afl peninganna snýr plánetunni, svo að vísað
sé í poppviskuna. Við vinnum fyrir peninga, til
þess að geta eytt peningum, höfum svo áhyggjur
af peningum og látum okkur jafnvel dreyma um
peninga og flestir vilja alltaf meira af peningum.
Peningar eru uppfinning mannsins sem öll hin dýrin
í skóginum vita ekkert um hvað snýst. Allir þykjast
hins vegar vita hvað peningar eru en þegar þeir eiga
að útskýra það fyrir öðrum þá vefst þeim oft tunga
um tönn. Dombey í sögu Dickens Dombey and son
lenti í vandræðum með þetta þegar sonur hans spurði
hann: „Hvað eru peningar?“ Dombey vildi útskýra
fyrir honum flæði fjármagnsins, gjaldmiðla, pappír,
gullstengur, gengi gjaldmiðla, virði góðmálma á
markaðinum og svo framvegis en þegar hann horfði
niður á son sinn svaraði hann: „Gull, silfur og kopar.
Gíneur, shillingar og pens. Þú veist hvað það er?“
Sá litli svaraði: „Ó, já, ég veit hvað það er, ég á ekki
við það, pabbi, ég á við, hvað eru peningar í raun og
veru“ Þetta er ekki auðveld spuming, hagfræðingar
hafa velt þessu fyrir sér í árhundruð og niðurstaðan
er að peningar séu ekki einungis eitthvað eitt,
þeir séu ýmislegt. Hin hefðbundna skilgreining á
peningum er sú að þeir séu gjaldmiðill, mælieining
og geymslueining virðis. Þessi skilgreining segir
ekki alla söguna, hún segir ekkert um hvað þeir
eru í huga fólks. Peningar geta verið völd, frelsi,
þægindi, öryggi og jafnvel spilling, græðgi og
eitthvað fyrirlitlegt. Hagfræðingurinn Hyman
Minsky sagði: „Allir geta búið til peninga . . . en
vandamálið er að fá þá samþykkta.“ Þetta er hárrétt,
Matador-peningar duga skammt þegar á að kaupa
salt í grautinn en krónan gerir það hins vegar af því
að hún er gefin út af stjómvöldum og framleidd í
Seðlabankanum. Peningar eru þannig pólitískt tæki
sem ríkisstjómir stjóma og hafa einokun á. Krónan
hefur hins vegar ekki mikið meira gildi en Matador-
peningamir á markaðinum í Kína eða á bamum á
Spáni. Eins þarf almennt samþykki fyrir þýðingu
og hlutverki peninga. í íslensku samfélagi em
peningar oft hið sama og völd og menn sem eiga
nóg af þeim fá virðingu fyrir vikið þó að ekkert í fasi
þeirra eða aðgerðum gefi tilefni til þess að fólk beri
meiri virðingu fyrir þeim en öðru fólki. Þannig geta
peningar verið mælikvarði á völd en færri mundu
vilja nota þá sem mælikvarða á hamingju. Jafnvel
ríkidæmi einstaklinga og fyrirtækja er afstætt
þegar virðið er háð síbreytilegum duttlungum og
tilfinningum markaðarins. Flestir vilja hins vegar
vera ríkir þó að þeim finnist skemmtilegra að eyða
peningum en spara þá og niðurstaðan verður oftast
mínus í bókhaldinu. Einn ágætur maður sem vann í
„öskunni“ í Reykjavík fyrir rúmlega tíu árum eyddi
allri hýru sinni í kaup á hlutabréfum, gekk á milli
fyrirtækja og snapaði út hlutabréf. Hann var talinn
stórskrítinn.
Vísbending ákvað að spyrja nokkra ólíka
einstakiinga með ólíkan bakgrunn nokkurra
spuminga um peninga. Hugmyndin var að vekja
athygli á því að peningar eru ekki hið sama í huga
allra og það er líklegt að svörin verði jafnmörg og
ólík og fólkið er margt og ólíkt. Niðurstaðan var
skemmtileg.
-20-