Frjáls verslun - 01.08.1940, Blaðsíða 10

Fyrri l<aíli greinar próíessors Guðbrandar jónssonar urn
Þorlák O. fohnson
Ritgerð þessi er samin af tilefni hundrað ára af-
mælis þessa merkismanns. Af ýmsum ástæðum birtist
hún ekki fyrr en þetta. Þó hún komi ekki upp á dag,
þótti höf. ekki ástæða til þess að fela hana pappírskörf-
unni, enda þótt hún geri ekki þessum merkismanni þau
skil, sem honum ber. Hitt þykist höf. viss um, að þegar
stundir líða, muni þessum manni gerð þau skil, sem
honum hæfa, og ekki þyrfti að undra, þótt hann yrði
bókar- eða bókaefni áður en lyki. G. J.
Það er óhætt að segja, að íslenzkum sagn-
fræðingum hefir ekki enn tekizt að gera sögu
þjóðar sinnar rétt skil. Taki maður sér í hönd
einhverja af hinum mörgu og misjafnlega
góðu kennslubókum, sem til eru í íslandssögu,
en viðameiri heildarrit eru ekki til um hana
enn sem komið er, er eitt' það fyrsta, sem mað-
ur rekur augun í, að það er enginn fastur
þráður í frásögninni. Það eru aðallega sundur-
laus æfiágrip manna, sem festir hendur á, og
hafa þær sjaldan önnur tengsl aftur fyrir sig
eða fram en ættbálkinn til beggja handa; þá eru
þar og frásögur af atvikum, sem ekki hefir
tekizt að tengja, og jafnvel ekki verið reynt
að tengja, við neina samfellda heildarrás ís-
lenzkrar sögu, og ekki heldur við erlend atvik
eða aðstæður, nema beinlínis verði ekki hjá
því komist. Þetta er staðhæfing, en engin ásök-
un, því það eru naumast enn til efniviðir í sög-
una, eða öllu heldur, þó þeir séu til, þá er ekki
búið að tegla þá og hefla. íslenzkir sagnfræð-
ingar eiga enn eftir að vinna meginundirvinn-
una, áður en sagnaritararnir geti með sæmi-
legum árangri farið á stúfana. Það þarf að
vinna allt hið einstaka út í smáritgerðum, og
þegar svo til er þurausið, þá er fyrst hægt að
fara að rita sögu íslands.
Enda þótt svona sé enn ástatt, er það mjög
greinilegt, að til er fastur þráður í sögu ís-
lands, að minnsta kosti einn, ef ekki fleiri,
enda er saga flestra þjóða að því leyti svip-
uð vaxkertunum digru í hinum miklu dóm-
10
kirkjum úti í heimi, að kveikirnir eru margir,
þó kertið sé ekki nema eitt. Það er ekki gott
að vita enn, hversu margþættur er þráðurinn
í sögu lands vors, en einn er öllum sjáanlegur
og bláþráðalaus. Það er sjálfstæðisbaráttan.
Hún er óslitin frá því forfeðurnir flúðu Noreg
undan ofríki, og fram á þennan dag. Menn
mega ekki láta það villa sig, að hún hefir ver-
ið með margvíslegum svip um aldirnar.
Atvikin í sögu landsins eru tengd sjálfum
sér, ekki aðeins í röð innan rásar tímans, held-
ur í órjúfandi orsakasamböndum fram fyrir
sig og aftur fyrir sig og útundan sér
á alla vegu. Saga lands vors er og fjarri
því að vera sjálfstætt fyrirbæri bundið
FRJÁLS VERZLUN