Frjáls verslun - 01.04.1942, Blaðsíða 19

mikið að gera sér ljós áhrif verðbreytinganna
á þann „ágóða“, sem fram kemur í reiknings-
skilum fyrirtækjanna og vera viðbúinn þeirn
verðlækkun, sem tvímælalaust verður. Það, sem
leggja ber sérstaka áherzlu á, er þetta, að sá
„ágóði“, sem fram kemur í bókhaldinu á verð-
hækkunartímum, er ekki allur ágóði í venjulegri
merkingu orðsins, þ. e. a. s. eiginlegur veltu-
ágóði, heldur verðhækkun eigna, birgðanna, og
það, að verðhækkunin er látin koma fram sem
„ágóði“, veldur því, að verðlækkunin, sem síðar
verður, lækkar raunverulegan veltugróða og
kemur jafnvel fram sem tap, svo að ef „gróða‘*
verðhækkunartímabilsins hefur verið ráðstafað
sem eðlilegum gróða og hann t. d. greiddur út,
getur svo farið, að fyrirtækið lendi í greiðslu-
vandræðum og verði jafnvel gjaldþrota.
En hvað á þá að gera til þess að koma í veg
fyrir, að svo fari ? Hvernig er skynsamlegast að
haga reikningsskilunum á verðbreytingatímum ?
Fara mætti að á ýmsan hátt, en til þess að_
lengja ekki þetta mál um of, skal hér aðeins
getið mjög stuttlega þriggja aðferða, sem tiH.
greina koma til þess að forðast óhéppileg áhrifr^
verðbreytinganna í reikningsskilunum.
1) Stungið hefur verið upp á því að meta svoj
nefndar „normalbirgðir" jafnan við hinu sama'
verði, en aukabirgðir (,,spekulativar“birgðir)
við kostnaðarverði á hverjum tíma. Ef gert væri
ráð fyrir, að 100 einingar væru „normalbirgðir“
fyrirtækisins, sem rætt var um hér að framan,
mætti t. d. alltaf meta hverja einingu á 50 kr.;
jafnvel þótt innkaupsverð þeirra hefði verið
hærra. Verðmæti vörubirgðanna í lok 2. ársins
og byrjun 3. ársins hefði þá orðið 5000 kr. í
stað 8000 kr. og ágóði 2. ársins 2000 kr. i stað
5000 kr., og í stað 1000 kr. taps 3. árið hefði
orðið 2000 kr. gróði. Verðbreytingar birgðanna
hefðu þannig engin áhrif haft. En að þessari
aðferð hefur það verið fundið, að erfitt geti
verið að áætla magn „normalbirgðanna" og að
e,fnahagsreikningurinni yrði ekki rérfur, þar
eð birgðirnar væru of lágt metnar. Með tilliti
til íslenzkrar löggjafar er þess enn fremur að
geta, að skattalöggjöfin heimilar ekki slíkt mat
á vörubirgðunum, svo að slíkt kæmi ekki til
greina í skattaframtali, og það myndi heldur
ekki vera í samræmi við ákvæði bókhaldslag-
anna.
2) Þá hefur því verið haldið fram, að jafnan
beri að gera skýran greinarmun á verðbreyt-
ingu og veltugróða; þegar vara, sem kostað
hefur 50 kr., sé seld fyrir 70 kr., en endur-
kaupsverðið sé jafnframt hækkað upp í 60 kr„
sé ekki um 20 kr. ágóða að ræða, heldur sé ágóð-
inn, veltuágóðinn, einungis 10 kr., en 10 kr.
FRJÁLS VERZLUN
verðbreyting hafi átt sér stað, og þessum 10 kr.
af mismun kaup- og söluverðs verði því að halda
eftir í fyrirtækinu, ef hægt eigi að vera að end-
urkaupa vöruna. Verðbreytingarnar eigi að bóka
á sérstakan reikning, verðbreytingareikning,
sem sé viðbótarreikningur við eiginfjárreikn-
inginn, og komi við reikningsskil í efnahags-
reikninginn. í sambandi við fyrri sölur 2. ársins
í dæminu hér að framan hefði þá verðhækkun
birgðanna, eða 1000 kr., verið færðar í debet á
vörureikningnum, en í kredit á verðbreytinga-
reikningi. Á sama hátt hefði verið farið að við
síðari sölurnar. Hefði þá ágóðinn orðið 2000 kr.
í stað 5000 kr. Á 3. árinu hefði verðlækkun
birgðanna á sama hátt verið færð í kredit á
vörureikningi og í debet á verðbreytingareikn-
ingi, svo að á vörureikningnum hefði orðið 2000
kr. ágóði. Hér eru vörurnar jafnan metnar við
kostnaðarverði og efnahagsreikningurinn því
réttur frá því sjónarmiði, en verðbreytingamar
samt engin áhrif látnar hafa á ágóðann. Þessi
aðferð getur hins vegar orðið allflókin í fram-
kvæmd, og kæmi heldur ekki til greina í skatta-
framtölum.
3) Þá hefur því ennfremur verið haldið fram,
að einfaldast væri að haga reikningsskilunum
^eftir venjulegum reglum, þ. e. a. s. eins og gert
var í dæminu hér að framan, en líta ekki á all-
an „ágóða“ verðhækkunarára sem ágóða, sem
ráðstafa megi hvernig sem er, t. d. greiða út,
heldur leggja til hliðar af honum fjárhæð, sem
svari til verðhækkunar birgðanna. Þennan sér-
staka sjóð, sem þannig sé myndaður, megi svo
leysa upp, þegar verð birgðanna lækkar. f dæm-
inu hér að framan hefði því átt að leggja 3000
kr. til hliðar og mynda einskonar verðbreytinga-
sjóð á öðru árinu, en leysa hann upp á 3. árinu,
og hefði þá orðið 2000 kr. gróði, sem greiða
mátti út, hvort árið. Þótt frá fræðilegu sjónar-
miði megi ef til vill það að þessari aðferð finna,
að verðbreytingar á sumum eignum, birgð-
unum, komi fram í rekstursreikningi (að vísu
af því að sala hefur átt sér stað), en á öðrum,
t. d. fasteignum, ekki, er þessi aðferð svo ein-
föld, en nær þó alveg tilgangi sínum, að ég tel
hana heppilegasta, og álít nauðsynlegt, að þann-
ig sé farið að. En þá er þess að geta, að skattur
yrði lagður á allan „ágóðann“ (5000 kr. á 2. ár-
inu í dæminu hér að framan), og væri um háar
tekjur að ræða, gæti svo farið, að ekki yrði svo
mikið eftir, þegar búið væri að greiða skattinn,
sem nauðsynlegt hefði verið að leggja til hliðar
í verðbreytingasjóðinn, og er hér um að ræða
mjög þýðingarmikið atriði, sem að síðustu skal
rætt nokkru nánar.
Hér að framan hefur verið sýnt fram á það,
19