Frjáls verslun - 01.06.1947, Page 1

Þetta hefti er að megini helgað Skúla land-
fógeta Magnússyni, þeim manni, sem hefur
verið mestur frömuður frjálsrar verzlunar á
landi hér, allt frá öndverðu, og skal þó sízt
slegið rýrð á afrek annarra forvígismanna henn-
ar, svo sem Áma Magnússonar, Jóns Eiríks-
sonar, Magnúsar Stephensen, Jóns Sigurðsson-
ar o. fl.
Skúli var ekki gamall orðinn, er hann skynj-
aði, að einokunarfjötur verzlunarinnar, sem þá
ríkti hér, var skókreppa, sem háði öllum högum
þjóðarinnar og stóð í vegi fyrir eðlilegri fram-
faraþróun. Hin ríka athafnaþrá hans sá þama
fyrir sér verðugt verkefni, og ekld leið á löngu,
unz hann sneri sér með oddi og egg að því,
að flœma hina erlendu verzlunaráþján af hönd-
um þjóðarinnar og reka þannig réttar hennar.
Sem betur fór öðlaðist hann tiltölulega snemma
góða aðstöðu til áhrifa á „kóng og stjóm í
í Kaupinhafn", er hann varð landfógeti árið
1749, þá 38 ára að aldri. en embœttinu gegndi
hann í 43 ár.
Baráttu Skúla fógeta fyrir auknu verzlunar-
frelsi lauk með sigri hans árið 1787, þegar
dönsku einokuninni á íslandsverzlun var aflétt
og fríverzlun leyfð öllum þegnum Danakonungs.
Það var fyrsta skrefið á sigurgöngu íslenzkrar
verzlunar - og raunar upphafið að fullveldis-
sögu tslands.
En Skúli Magnússon lét sér ekki einungis
nœgja að þjarma beint að kosti dönsku verzl-
unamíðinganna, eins og hann gat framast við
komið. Hann sýndi stórhug sinn í verki. með því
að gerast hvatamaður og stjómandi merkilegra
iðnfyrirtœkja, sem þá voru alger nýjung hér
á landi. Hann stofnaði klœðagerð, spunastofu,
veiðarfœragerð, sútunarstöð, brennisteins-
vinnslustöð o. fl. Fyrir hans atbeina fengu ís-
lendingar umráð yfir 2 kaupskipum, líklega
hinum fyrstu, er var leyft að vera í förum milli
landa að sjálfdœmi íslenzkra manna. síðan á
söguöld. Hann gerði tilraunir til bœttra og
og aukinna landbúnaðarskilyrða. Hann hafði
áhuga fyrir skóggrœðslu, og er trúlega með
fyrstu tslendingum, sem kveða upp úr um nauð-
syn hennar. Svona mœtti lengi telja. Hann sá
allsstaðar möguleika og aðkallandi þarfir, sem
knúðu hann til framtakssemi. En til sárrar ó-
hamingju varð andstœðingum hans margt að
vopni, og þar kom, eftir þrotlaust strit hans
og ósérplœgni í 30 ár, að hinar gagnmerku
iðnaðarstofnanir voru ofurliði bornar, fyrir aftur-
halds og illgirni saldr.
Skúli Magnússon er stœrsta viðreisnarnafn
íslandssögunnar á 18. öld. Hann vakti þann
frelsismóð, sem enn svellur oss í brjósti. Hann
má aldrei gleymast þjóð sinni, allra sízt unn-
endum frjálsrar verzlunar.