Frjáls verslun - 01.09.1961, Blaðsíða 3

sem lengra líður og er því bezt að hver tjaldi þvi,
er hann veit sannast og réttast um þessa hluti, aðrir
geta svo bætt þar við sögu.
Undirritaður hefir haft af því nokkra fyrirhöfn
að viða að sér óprentuðum frumgögnum um upp-
haf þessa rekstrar, og hefir hann þar notið vel-
vildar ýmissa góðra og sannfróðra manna, innlendra
og erlendra.
Gömul scndibréf, minnisbækur mínar, höfuð-
bækur, samningar og viðskiptabréf, a.llt eru nota-
drjúgar heimildir, auk fáeinna prentaðra gagna
og umsagna þeirra manna, cr við þetta unnu á
sínum tíma, en þeim fækkar óðum, og þessi efni-
viður gefur þó enn tækitæri til að rissa upp nokkrar
útlinur í upphafi og fyrstu sporum þessa rekstrar
hér í firðinum. Að sjálfsögðu voru hinar fyrstu
síldarbræðslur hér ekki nema að litlu leyti „verk-
smiðjur“ í nútímaskilningi þess orðs.
Þær voru t. d. reistar mjög skömmu áður en stór-
felld tækniframför ruddi sér til rúms í síldariðnaði.
Því var helzta orka þeirra mannshöndin, handafl
verkamannsins. Flest þau störf, er rafdrifnar vélar
afkasta nú orðið, voru í þá daga að öllu unnin með
handaflinu einu saman. Þessar fyrstu bræðslur höfðu
hvorki yfir að ráða rafdrifnum snckkjusjóðurum,
né heldur snigilpressum af amerískri gerð.
Ekki þekktust þá rafknúnar lýsisskilvindur, því
síður sjálfhverfir mjölþurrkarar, og löndun síldar
var eingöngu framkvæmd með handkerrum, eða á
vögnum, er ýtt var eftir járnteinum, er lágu eftir
endilangri löndunarbryggju, frá skipshlið til síldar-
þróarinnar.
Sá, sem þessar línur ritar, hefir innt tvo sannfróða
starfsmenn, sem unnu í tveim þessara bræðslua,
eftir fyrirkomulagi þeirra, tækjum og vinnubrögð-
um. Eftir frásögn þeirra að dænuv er ljóst, að þeim
ber saman í aðalatriðum og styður það sannleiks-
gildi hennar.
En i stuttri tímaritsgrein er of langt mál að til-
færa þau atriði frá orði til orðs, því hér er fljótt
farið yfir sögu, cn í mjög samþjöppuðu máli var
bræðsla í byrjun þessa rekstrar framkvæmd svo
sem hér segir, og á þetta við flestar fyrstu bræðsl-
urnar hér í Siglufirði.
Síldarþróin var jafnan staðsett fast við bræðslu-
húsið, en suðukerin í rishæðinni. Síldin var „hífuð“
í tunnu, með afli frá gufuvindu, upp á rishæðina
og soðin í stórum kerum, og var gufa leidd í þau
frá gufukatlinum. Síldarmaukið, sjóðheitt, rann út
um op við botn kersins í strigadúk, er brciddur
var á pall við opið. Þegar hæfilegt magn af mauki
var komið í dúkinn, voru endar hans brotnir saman
og hann settur á pressuvagninn, og var sett járn-
plata ofan á dúkinn. Þannig var settur hlaði af
dúkum á vagninn, ca. 1 meter á hæð, og ætíð
járnplata ofan á hverjum dúk, en á hornum vagnsins
voru teinar, er studdu við hlaðann. Svo var ekið
undir pressuna, „dúkapressuna“, og hún skrúfuð
upp og látin þrýsta á hlaðann og pressuhjálminn,
og pressaðist þá lýsið undan dúkunum í rennu er
var í kring um hana. Þetta var starf pressumanns-
ins og erfitt mjög og óþrifalegt.
Lýsið rann í lýsisker og var látið setjast til, svo
var fleytt ofan af, úr einu kerinu í annað, til að
losa það við sora og vatn.
Ilinar pressuðu síldarkökur voru teknar úr dúk-
unum og settar í þurrkofninn. Ofnar þessir voru
hlaðnir og hitaðir með spíralrörum frá gufukatli
bræðslunnar. I þeim voru rimlahillur og vöru
kökurnar reistar á rönd á meðan á þurrkun stóð.
Að þurrkun lokinni voru kökurnar teknar úr ofn-
inum og tættar í sundur í stórtenntu áhaldi, er
nefnist rífari. Þessu næst var hið tætta efni sett í
mjölkvörnina og malað og loks sekkjað sem síldar-
mjöl.
Mjölkvörnin og rífarinn voru drifin af gufuvél
bræðslunnar, en lýsið var tappað á föt, og vinnsla
lýsis og síldar og meðferð öll að öðru leyti unnin
með handafli.
Hér fer á eftir örstutt, almennt yfirlit um þessar
fyrstu bræðslur og þá menn, er stóðu fyrir þeim.
Bakkevig
Maður er nefndur Thormod Bakkevig, ættaður
frá hinum kunna síldar- og siglingabæ, Haugasundi.
Fornafn hans er einkar norskt, en hefir jafnan verið
skakkt ritað hérlendis, og ættarnafn hans hljómar
danskt, einkum síðara atkvæðið, því í norsku er
„vik“ jafnan notað en ckki „vig“.
Frá Noregi er mér skrifað að nafnendingin „vig“
komi fyrir í Suður-Noregi, og munu það vera dönsk
áhrif á norska tungu, er þessu valda.
Séra Bjarni Þorsteinsson ritaði nafn hans „vig“
og í gömlum verzlunarbókum föður míns er ritað
skrautlega: Thormod Bakkevig. Þessi skýring á
nafninu er sennileg og læt ég hana nægja. Maður
þessi var allstór reiðari og athafnamaður í lok fyrri
aldar og kom fyrst til Austfjarða, er landnótaveiðin
FRJÁLS verzlun
s