Frjáls verslun - 01.10.1968, Blaðsíða 4

JÓN HJARTARSON:
HLUTVERK
VERZLUNARINNAR
Sá, sem veltir fyrir sér hugtak-
inu verzlun og skoðar þennan at-
vinnuveg frá þjóðhagslegu sjón-
armiði, verður að gera sér það
fyrst ljóst, að verzlun er síðasta
stig framleiðslunnar, því strangt
til tekið er vara ekki fullunnin,
fyrr en hún kemur í hendur hins
endanlega neytanda hennar.
Þessi flutningur gæðanna frá
framleiðanda til neytanda er hið
raunverulega hlutverk verzlunar-
innar.
Þetta hlutverk eða réttara sagt,
þetta íramleiðslustarf verzlunar-
innar er margbreytilegt í eðli sínu
fer hverju sinni eftir vöru þeirri,
sem verzlað er með. markaði,
framboði, eftirspurn eða öðrum
ákvörðunarliðum viðskiptalífsins.
Eitt hlutverk verzlunarinnar er
að hafa vöruna á boðstólum á þeim
stað, sem neytandinn óskar eftir,
því neyzlan fer ekki alltaf fram,
þar sem framleitt er.
Annað hlutverk verzlunarinnar
er að mæta eftirspurninni á þeim
tíma sem neytandinn óskar, því
framleiðsla og neyzla á sér ekki
ætíð stað á sama tíma.
Hið þriðja er dreifing vörunn-
ar. Framleiðslan getur verið hag-
kvæmust í miklu magni, þótt
neyzlan sé í smáum stíl. Þegar
þessu er öfugt farið, er talað um
söfnun varanna.
Fjórða hlutverk verzlunarinnar
er úrval stöðlun og blöndun var-
anna. Því margbreytni eftirspurn-
arinnar krefst mismunandi gæða-
flokka.
Önnur hlutverk verzlunarinnar
eru t. d. fjármögnunar- og aug-
lýsingarhlutverk eða markaðsleit,
og að vera tengiliður milli neyt-
enda og framleiðenda.
Það er með öðrum orðum hlut-
verk verzlunarinnar að axla á-
hættu þá, sem óhjákvæmilega
fylgir tilfærslu gæðanna frá fram-
leiðendum til neytenda. Þessi á-
hætta er fólgin í verðáhættu, t. d.
getur verðlag lækkað eða gengi
er fellt. Einnig vöruáhættu, svo
sem rýrnun, ónýtingu, breytingu
á smekk eða tízku. Það er verzlun-
arinnar að örva eftirspurn, koma
nýjum vörum á framfæri við neyt-
endur og sveigja framboðið að ósk-
um þeirra.
Við íslendingar þekkjum af
sárri reynslu afleiðingarnar, ef
verzlunin bregst einhverju af
þessum meginhlutverkum sínum.
Við könnumst við offramboð,
söfnun birgða þrátt fyrir hugsan-
lega eftirspurn á erlendum mörk-
uðum. Á sama tíma getur verið
umframeftirspurn eftir öðrum vör-
um á heimamarkaðinum, jafnvel
um leið og framleiðslutæki fyrir-
finnast hálfnotuð í landinu. Skort-
FRJÁLS VERZLUN
inum er svo mætt með innflutn-
ingi, sem veikir stöðu landsins við
útlönd, gerir gjaldmiðilinn ótrygg-
an og hvetur til fjárfestingar í ó-
arðbærum eignum, sem þjóna sem
geymir verðmæta í stað verðmæta-
sköpunar.
í vanmætti okkar höfum við
reynt ýmsar leiðir til úrbóta. Sagt
á verzlunartolla, tekið upp höft,
skömmtun gjaldeyris, bundið inn-
flutning iðnaðarvara, hráefna og
véla við leyfi, lagt á fjárfestingar-
hömiur og strangasta verðlagseft-
irlit, sem um getur í hinum vest-
ræna heimi. Við höfum beitt þess-
um sömu ráðum aftur og aftur
sitt á hvað, með skaðlegum ár-
angri alla tíð, þegar á lengri tíma
er litið. En það, sem hefir bjarg-
að okkur hingað til, er bylting í
fiskveiðitækni mikill afli og hag-
stætt verð á erlendum mörkuð-
um.
Á síðustu árum náði þessi þró-
un hámarki, sparnaður myndaðist
í þjóðfélaginu og við söfnuðum
erlendum sjóðum. Gjaldeyrishöml-
um var aflétt að mestu, svo og
fjárfestingarhömlum, tollar voru
lækkaðir og ýmsar aðrar úrbætur
gerðar. En við gerðum skyssu. í
stað þess að einbeita öllum kröft-
um að því að renna fleiri stoðum
undir atvinnulíf landsmanna og
vinna skipulega að opnun stærri