Frjáls verslun - 01.10.1968, Blaðsíða 5

FRJÁLS VERZLUN
5
Tízkufatnaður setur alltaf mikinn svip á verzlunargöturnar.
markaða fyrir nýjar útflutnings-
vörur, þá treystum við einu sinni
enn eingöngu á veiðarnar.
Ekki ætla ég mér að ásaka neinn
fyrir þessa vangæzlu, þvi við er-
um í rauninni allir undir sömu
sök seldir. Þess er skemmst að
minnast, hvílíkt feikna átak þurfti
til að fá að reisa álbræðsluna.
Ólán okkar er það, að við virð-
umst ekki skilja eðli og kosti
markaðsþjóðfélags, eða fáum ekki
næga samstöðu um að byggja upp
það fjármálakerfi, sem nauðsyn-
legt er, svo að lögmál framboðs
og eftirspurnar á markaðinum og
frumkvæði einstaklingsframtaks-
ins fái að njóta sín.
Eftirspurnin er oft það, sem allt
annað snýst um. Alræðisþjóðfélag
getur tamið hana um stundarsak-
ir að minnsta kosti, með skipu-
lögðum skorti á vörum eða ráð-
stöfunarfé neytenda. Markaðs-
þjóðfélag verður að hlíða þessu
afli og flestar ráðstafanir, sem
miða að því að hemja það, eru að-
eins til bráðabirgða og dæmdar til
að mistakast, þegar á lengri tíma
er litið, ef þær setja hömlur á
verzlunina. Þær ráðstafanir, sem
gera verzluninni kleift að skila
hlutverkum sínum í heild, hafa
von um að skapa nauðsynlegt jafn-
vægi.
Lítum til dæmis á verðlagsmál-
in, verðlagshöftin eins og þau eru
framkvæmd nú. Þetta afkvæmi
hafta- og skömmtunartímabilsins,
sem ef til vill átti rétt á sér sem
bráðabirgðaráðstöfun, þegar verzl-
un var bundin gjaldeyrisleyfum
til einstakra aðila, sem með út-
hlutun var leyft að dreifa vörum
á markað, þar sem ríkti skortur.
Þetta hagstjórnartæki hefur verið
óslitið í notkun þrátt fyrir nær
frjálst vöruval á markaðnum und-
anfarin ár. Á síðustu tólf mánuð-
um hefur það verið hert þrisvar
til að draga úr áhrifum gengis-
fellinga, fyrst í það horf, eins og
það var einna strangast áður, síð-
an tvívegis hert á ný, geigvæn-
lega, og það fullyrt, að verzlunin
skaðaðist ekki í krónutölu. Ekkert
tillit tekið til þess, að endurkaups-
verð birgða hækar stórlega, því
verzluninni er bannað að leiðrétta
raunvirði birgða sinna. Á þessu
tímabili hefur þannig raunvirði
höfuðstóls fyrirtækjanna verið
lækkað um helming, nema að því
leyti sem fjármagn fyrirtækisins
hefur verið bundið í fasteignum,
og er slík ráðstöfun ekkert annað
en eignaupptaka og flutningur
verðmæta í aðrar atvinnugreinar
þjóðfélagsins. Verzlunin riðlast við
slíkt, innbyrðis flótti skapast í
arðvænlegri fjárfestingar, fyrir-
tækin veslast upp smátt og smátt,
smækka og verða um of bundin
af lánsfé. Auk þess sem þau standa
hálfu ver að vígi en áður gagn-
vart erlendum keppinautum. Ráð-
stafanir sem þessar auka aðeins á
ójafnvægið, skaða jafnt framboð
sem neyzlu.
Ef okkur íslendingum á að tak-
ast að standast samkeppnina við
erlendar þjóðir með þær vörur,
sem við nú framleiðum í landinu,
verðum við að hefjast handa þeg-
ar í stað að efla verzlunarfyrir-
tækin. Þjálfa menn í markaðsleit
og markaðsathugunum. verðlauna
þá aðila, sem sína getu og vilja,
veita útflutningstekjum skattfríð-
indi eða á einhvern annan hátt
að gera sölu á erlenda markaði það
eftirsóknarverða, að einstklingur-
inn finni hvöt hjá sér til að stækka
fyrirtæki sitt og hagræða í fram-
leiðslu sinni. Það eitt að afnema
verðlagshöft og viðhalda frjálsri
gjaldeyrissölu, dugar ekki, fleira
verður að koma til. Vinna verður
markvisst að því að komast inn á
tollfrjálsan erlendan markað, auka
viðskiptaþjónustu sendiráða okk-
ar erlendis. leigja sýningar- og
söluskála í nokkrum stórborgum,
sem aftur yrðu endurleigðir ís-
lenzkum útflytjendum. í stuttu
máli; að skapa einstaklingsfram-
takinu í verzluninni þá aðstöðu,
að þeir fái starfað á jafnréttis-
grundvelli við einstaklinga sam-
keppnislandanna.
Að byggja upp slíkan ramma
verzlunarfrelsis mun taka langan
tíma, mikið erfiði og fórnir, en við
eigum ekki annars úrkosta.
Fyrir nokkrum dögum heyrði
ég fullyrt, að ef við íslendingar
ættum að geta gert okkur vonir
um að lifa við samskonar lífskjör
og nágrannaþjóðir okkar eftir 10
ár, þá þyrftum við að tvöfalda út-
flutningsverzlun okkar á sama
tímabili frá því, sem nú er.
Þetta er tröllaukið viðfangsefni,
og við skulum vona, að við ber-
um gæfu til að ráða við það.
Við eigum eina orkulind, hvers
afl aldrei hefur tekizt að mæla.
Hún er dugnaður og hugkvæmni
einstaklingsins, sem fær að njóta
sín.
Jón Hjartarson.