Frjáls verslun - 01.10.1968, Blaðsíða 8

SVEINN SNORRASON:
HUGLEIÐINGAR UM
VERÐLAGSMÁL
Allt frá þvi á árinu 1937, er
lög um verðlag á vörum voru sett,
höfum við að meira eða minna
leyti átt við strangar opinberar
verðlagsákvarðanir að búa á flest-
um sviðum verzlunarinnar.
Hér er um einstakt þjóðlegt fyr-
irbrigði að ræða sem ekki á sér
neina hliðstæðu í þeim menning-
arríkjum, sem við höfum nánust
skipti af. Það er því ekki óeðli-
legt, að ögn sé staldrað við og hug-
leitt, hverjar séu orsakir þessa fyr-
irbæris.
Ástæðan fyrir setningu verð-
lagslaganna 1937 hefur eflaust
verið sú, að á þeim tíma var talið
nauðsynlegt að takmarka inn-
flutning á vörum til landsins, og
vegna þeirra takmarkana hefur
ríkisvaldið talið nauðsynlegt að
setja öryggisventil á verðlagið til
þess að koma í veg fyrir óeðlilegar
hækkanir vöruverðs og verzlunar-
álagningar, þar sem eftirspurnin
væri meiri en framboðið. Má
segja, að ráðstöfun þessi hafi eins
og á stóð ekki verið óeðlileg. Á
stríðsárunum, meðan vörufram-
boð var mun minna en eftirspurn-
in, mæltu sömu rök með því, að
opinbert eftirlit væri með verð-
myndun. En síðan því ástandi
lauk, er nú liðið nokkuð á þriðja
áratug. Innflutningur hefur mest-
an hluta þess tíma verið að lang-
mestu leyti frjáls og vöruframboð
ávalt fullnægt eftirspurn. For-
sendurnar fyrir opinberum verð-
lagsákvörðunum brustu þá þegar,
svo að sömu rök hafa ekki legið
til grundvallar verðlagsbindingu
síðan. Hver er þá ástæðan fyrir
því, að ísland eitt lýðfrjálsra
landa skuli viðhalda slíkum lög-
um og skerðingu á samningsfrelsi
einnar atvinnugreinar. Ætla verð-
ur að tilgangur löggjafans og
stjórnvalda á hverjum tíma hafi
verið sá að hamla á móti verð-
bólguþróun. En þá vakna tvær
spurningar, annars vegar hvort
slík einhliða opinber afskipti af
einni atvinnugrein hafi verið rétt-
lát eða réttlætanleg og í öðru lagi,
hvort eða að hve miklu leyti ár-
angurs væri að vænta af slíkum
afskiptum gagnvart einni atvinnu-
grein.
„Quid licet jovi non licet bovi“.
Það virðist hafa komizt inn í al-
menna meðvitund hér á landi að
líta á hugtakið verðlag sem eins
konar andstöðu kaupgjalds. Þessi
tvö hugtök eru þannig mjög oft
notuð í sömu andránni eins og til
að gefa skýringu á andstæðum
hagsmunum. Þetta er að sjálfsögðu
grundvallar misskilningur, sem
löngu er tímabært að eytt sé með
almennri fræðslu og skýringum.
Kaupgjaldið hlýtur ávalt að verða
einn allra snarasti þáttur verðlags-
málanna. Sá þátturinn hefur allar
götur, ef undan er skilið eitt ár
1966—1967, fengið að þróast
hömlulaust og algjört eftirlitsfrelsi
viðurkennt til handa launþegum
um kjör sín. Þótt eftirspurn eftir
vinnuafli hafi verið meiri en fram-
boðið. hefur löggjafanum eða
stjórnvöldum ekki fundizt ástæða
til þess að takmarka á nokkurn
hátt samningsfrelsi launþegasam-
takanna, heldur þvert á móti við-
urkennt öflugasta tæki þeim til
handa til að knýja fram kröfur
sínar við samningagerðir, verk-
fallsréttinn. Við hliðstæðar að-
stæður hefur löggjafinn og stjórn-
völd svipt verzlunina samnings-
rétti um kjör sín með verðlags-
löggjöf og opinberum ákvörðun-
um um kjör verzlunarinnar jafn-
framt því, sem bann hefur verið
lagt á verkföll af hendi verzlunar-
innar í því skyni að knýja fram
réttláta lausn á kröfum sínum. Má
FRJÁLS VERZLUN
því vera augljóst, að slík opinber
afskipti gagnvart verzlunarstétt-
inni einni eru ekki réttlát.
í verðlagslögum eru nú ákvæði
um það. að verðlagsákvarðanir
allar skuli miða við þörf vel rek-
inna fyrirtækja. Segja mætti, að
afskiptin væru réttlætanleg, ef
þessu skilyrði laganna væri full-
nægt og samskonar hömlur settar
á öðrum sviðum. Nú hefur því
hins vegar verið lýst yfir við af-
greiðslu verðlagsákvæðanna af
fulltrúa ríkisvaldsins, að hann, og
væntanlega einnig umbjóðendur
hans, geri sér grein fyrir því, að
þessari þörf væri ekki fullnægt.
Af því leiðir að núverandi af-
skipti eru ekki einu sinni rétt-
lætanleg.
Þegar leitað er eftir svari við
síðari spurningunni hér að fram-
an. það er hvort og að hve miklu
leyti árangur hafi orðið af opin-
berum afskiptum verðlagsmála,
er að sjálfsögðu gengið út frá
því, að tilgangurinn hafi verið sá,
að halda verðlagi niðri og koma
í veg fyrir verðbólgu.
í verðlagslöggjöf er gert ráð
fyrir því, að verðlagsnefnd taki
ákvarðanir um verðlag vöru og
þjónustu svo og um verzlunará-
lagningu. Reynslan hefur þó orðið
sú, að ákvarðanir verðlagsnefnd-
ar beinast fyrst og fremst að á-
lagningunni. Einhvern tíma endur
fyrir löngu hefur verið fundin
upp sú gullvæga regla af þeim,
sem um verðlagsmál hafa á und-
anförnum þrjátíu árum fjallað, að
í hvert skipti, sem gengi íslenzkr-
ar krónu gagnvart erlendum gjald-
miðli lækkaði og verð innfluttrar
vöru hækkaði að sama skapi, þá
skyldi með stöðugt vaxandi hraða
lækka hundraðshluta álagningar-
verzlunarinnar svo sem eins og í
öfugu hlutfalli við hækkun verð-