Frjáls verslun - 01.10.1968, Blaðsíða 9

FRJÁL5 VERZLUN
9
grundvallarins, jafnframt því að
bannað skyldi að hækka verð vöru-
birgða til samræmis við endur-
kaupsverð. Slíkar ráðstafanir
hafa ítrekað leitt af sér tekju-
skerðingu og fjármagnsskerðingu
fyrir verzlunina. Við þetta verður
flutningur á fjármagni og tekjum
frá verzluninni til neytenda. Það
má því segja, að þessi afskipti, þó
að þau séu hvorki réttlát né rétt-
lætanleg, kunni að geta náð mjög
takmörkuðum og tímabundnum
árangri, sem þó hlýtur að hverfa
vonum fyrr, vegna þess að hlið-
stæð opinber afskipti skortir á öðr-
um sviðum. Það þóttu sannindi
hér, að skammgóður vermir væi’i
að því að míga í skóna sína. Sí-
endurtekin skerðing eigna og
tekna verzlunarinnnar samfara
aukinni byrði vegna hárra vaxta,
hækkandi launa, aukinna opin-
berra gjalda, vegna þenslu í rík-
isrekstrinum og hækkandi launa
samfara henni, gerir aðstöðu
verzlunarinnar til hagkvæmra
vörukaupa að engu. Lánsfjárskort-
ur innanlands vegna lögbundinn-
ar og stjórnvaldaákveðinnar láns-
fjárstefnu hafa og komið í veg
fyrir möguleikana á því, að verzi-
unin gæti hagnýtt sér hagkvæm
vöruboð. Með þessari lánsfjár-
stefnu innanlands hafa stjórn-
völd beinlínis att verzluninni til
að taka erlend vörukaupalán, en
þess eru mörg dæmi, að fyrir-
tæki, sem hagnýtt hafa sér þann
möguleika, hafa orðið fyrir stór-
töpum af þeim sökum vegna tíðra
breytinga á gengi krónunnar. Töp
þessi hafa verðlagsyfirvöld ekki
bætt verzluninni. Ýmsir kaup-
sýslumenn, sem lagt hafa sig í
líma við að fylgjast með fram-
leiðslu og verðlagsmálaþróun er-
lendis og hafa gert verulega hag-
stæð innkaup á miklu magni af
vöru, sem nokkrum dögum eða
vikum síðar hækkuðu verulega á
heimsmarkaði, fá enga viður-
kenningu af verðlagsyfirvöldum
fyrir framtak sitt með hærri
hundraðshluta álagningar. Þvert
á móti verða þeir að bera bóta-
laust gengistap fyrir það magn, er
þeir höfðu selt, en ekki greitt, er
gengisbreyting varð. Slík fyrir-
mæli verða síður en svo hvatning
kaupsýslumönnum að leitast eftir
hagstæðum vörukaupum. Hvetur
þetta kaupsýslumenn til tíðari
kaupa með minna magni hverju
sinni, en þetta leiðir aftur til þess
að vöruverð verður hærra og til-
kostnaður við vörudreifinguna
meiri.
Af reynslu þeirri sem við höf-
um að undanförnu haft af opin-
berum afskiptum af verðlagsmál-
um, má það vera ljóst, að þau hafa
ekki náð tilgangi þeim að halda
niðri vöruverði.
Hér að framan hefur verið leit-
azt við að leiða rök að því, að
opinber afskipti af verðlagsmál-
um undanfarin þrjátíu ár hafa
hvorki verið réttlát né réttlætan-
leg, þegar undan er skilið tímabil
innflutningshafta og vöruskorts,
og þau eru ekki einhlít ráð til að
tryggja neytendum hagstæðast
vöruverð. Ýmsar staðreyndir
benda þvert á móti til þess, að
órökstuddar og óskynsamlegar á-
kvarðanir verðlagsyfirvalda hafi
beinlínis orðið til þess, er til lenga-
ar lætur, að valda hærra vöru-
verði og draga úr þjónustu sam-
fara því að knésetja verzlunina.
Svo virðist í fljótu bragði, þeg-
ar litið er yfir þrjátíu ára tímabil
opinberra verðlagsafskipta á ís-
landi, að sá einn hafi tilgangur-
inn verið að koma verzluninni á
kné. Því verður að vísu naumast
trúað. að þeir flokkar, sem standa
að núverandi ríkisstjórn, hafi haft
þetta að markmiði sínu, en það
verður að kallast mikil kaldhæðni
örlaganna, að einmitt þessir tveir
stjórnarflokkar skuli hafa staðið
að þeim verðlagsákvörðunum, sem
nú eru í gildi. Því að hafi nokkur
haft ástæðu til að ætla, að til-
gangurinn með verðlagsákvörð-
unum væri að koma verzluninni
á kné, þá hlaut hann að mega
telja sig hafa fengið staðfestingu
þess við síðustu verðlagsmálaá-
kvarðanir, sem teknar voru af lög-
gjafarvaldinu sjálfu eftir tillögu
ríkisstjórnarinnar.
Með setningu laga nr. 72 frá 29.
nóv. 1967 var verzluninni gefið
til kynna, að nú skyldi hún fá að-
stöðu til þess að hafa áhrif á á-
kvarðanir verðlagsnefndar um
kjör verzlunarinnar. Hafi verzlun-
in haft ástæðu til að ætla þetta,
er nú berlega komið í ljós, að hér
hefur verið um hina herfilegustu
blekkingu að ræða. Með afgreiðslu
verðlagsákvæðanna í desember-
mánuði 1967 var því lýst yfir af
fulltrúa ríkisvaldsins, að hann
gerði sér fulla grein fyrir því, að
verzlunin gæti ekki starfað eftir
þeim verðlagsákvæðum til lengd-
ar. Þrátt fyrir slíka yfirlýsingu
Kjörbúðir bæta þjónustu við neytendur.