Alþýðublaðið - 23.05.1968, Blaðsíða 5

GUÐMUNDUR G. HAGALÍN:
Hwað er unnt að
hér til hjálpar?
Grein Ásgeirs dýralæknis
Einarssonar í síðasta tölublaði
Dýraverndarans hefur aff von-
um vakiff mikla athygli þeirra,
sem á annaff borð láta sér annt
um hreindýrastofninn íslenzka,
og hafa einkum tvær spurning
ar veriff bornar upp fyrir mér
í vifftölum um þessa grcin. í
fyrsta lagi hafa menn spurt:
Hvers vegna hafa hreindýrin
í ve'tur og fyrravetur leitaff
svo mjög á brott úr venjuleg-
um högum sínum, úr því aff
þau eru ekki fleiri en stund-
um áffur á árum, þegar lítið
hefur á því borið, aff þau leit
uffu annars haglendis? Og í
öffru lagi: Ef svo er komið,
aff vafasamt sé, að dýrin hafi
nægilega beit, jafnvel þó að
þau leiti út um sveitir og það
allt heim á tún bænda — effa
aff minnsta kosti nagi þá haga,
sem bændur nota lianda fé
sínu, þegar þaff er ekki á f jalli,
er þá ekki gerlegt og um leiff
sjálfsagt, aff bætt sé úr fóffur
skorti dýranna með því aff
flytja á kostnaff ríkisins fóff-
ur handa þeim á nokkra staffi
úti í högum, þar sem þau geti
notiff þess?
Hreindýrin hér á landi hafa,
svo sem almennt er kunnugt,
nú um langt skeið einungis
hafzt við á Austurlandi. Kjör-
lendi þeirra og raunveruleg-
ir heimahagar eru heiðalönd-
in og öræfin inn af Jökuldal
og Fljótsdal og allt suður í
fjalllend;ð norður af Lóni í
Austur-Skaftafellssýslu. Á
þessu svæði hefur að jafnaði
haust- og vetrarverðrátta ver
ið þannig, að þar hafa sjaldn-
ar komið áfreðar en víðast
annars staðar á gróðurlendi
íslenkra öræfa. Þeir vindar,
sem flytia með sér úrkomu í
byggðum Suðaustur-Austur og
Norðausturland, eru oft orðn-
ir þurrir, þegar þeir hafa lagt
leið sína yfir bað fjalllendi og
þá heiðavíðáttu, sem skilur
hreindýrahagana frá láglend-
inu, og kaldsöm þeysidrög eða
slydda byggðanna, sem nær
að flytjast alla leið inn á hrein
dýralöndin, er gjarnan orðin
að þurrum snjó, þegar þangað
kemur, en þurr snjór fýkur í
skafla, og svo verður þá auð
jörð á milli — og auk þess er
það staðreynd, að hreindýr-
unum veitist tiltölulega létt
að ná til beitar, þó að jörð sé
hulin alldjúpum snjó.
En bæði í fyrra og nú í haust
og vetur hefur veðráttan ver-
ið með afbrigðum umhleypinga
söm. Sterkviðri hafa geisað
ýmist af þessari eða hinni átt-
inni og hitabreytingar verið
afar snöggar, stundum frá taís
verðum lofthita í hörkufrost.
Hraðfara stormar af austri og
suðaustri hafa þeytt regni eða
slyddu inni yfir hreindýrahag
ana, og svo hefur skyndilega
fryst og svellalög og jafnvel
þykkur klaki lagzt víðast yf-
ir gróðurinn. Svo hafa þá hrein
dýrin leitað annars haglendis.
* * *
Það hefur ekki aðeins viðr-
að svona hér á landi þessi um-
ræddu ár. Á hreindýrasvæðun-
um í Noregi og enn fremur í
Svíþjóð hafa verið svo til al-
ger jarðbönn á stórum svæð-
um, og af þessu hefur leitt,
að mikinn og torleystan vanda
hefur borið að hondum allra
þeirra þúsunda sem lifa á
hreindýrarækt — og þá um
leið stjórnarvaldanna, sem sjá
sér skylt að vera forsjón hrein
dýrabændanna, þegar að þeim
þrengir, hvað sem líður um-
hyggjunni fyrir dýrunum.
Stjórnarvöldin í Svíþjóð, þar
sem mest kreppir að, hafa því
lagt sig fram um víðtækar
rannsóknir á fóðurþörfinni —
og hvaða fóður hreindýrunum
hentaði, ef þau ættu að halda
lífi og sæmilegum holdum, og
hefur sænska ríkið lagl fram
stórfé, bæði til rannsókna og
itil fóðrunar.
Dýraverndunarsamtök Nor-
egs gefa út blað, sem heitir
Dyrenes venn. í september-
októberhefti þess blaðs 1967
er rækileg grein um fóðrun
hreindýra. Höfundur hennar
er hreindýrarækunarráðunaut-
ur, senj heitir Loyd Villmo.
Hann skýrir allnákvæmlega
frá hinum sænsku rannsókn-
um og kostnaðinum við fóðr-
unina. Ennfremur er gerð
grein fyrir því, hvaða fóður
hefur verið gefið norskum
hreindýrum í tilraunaskyni.
Margt í greininni er svo fræði
legt, að það verður ekki, rak-
ið hér. En hins vegar skal nú
skýrt frá því, hvaða fóður bæði
norskir og sænskir dýralækn-
ar og aðrir ráðnautar hafa tal-
ið vanhaldin hreindýr þurfa.
Svíar hafa gefið þannig
blöndu:
1. 46% ómalað bygg og heil
hveiti, 25% heymjöl, 15%
hálmmjöl, 10% kögglar úr syk
urúrangi — afgangurinn ýms-
ar málmblöndur.
2. Aðallega sykurkögglar,
ekki tekið fram, hver viðbót-
in hefur verið.
Norska blandan; Töðumjöl
35%, sykurleðja blönduð moði
eða mold 6%, þangmjöl, bland
að málmefnum, 1%, og afgang
urinn bygg-, hafra- og hveiti
hræra. Þetta fóður var svo
blandað hálmi að einum
fimmta.
Greinarhöfundur lætur vel
af árangri tjlraunanna með
fóðurblönduna norsku — með
tilliti til heilbrigði dýranna,
en segir hins vegar, að ekki
se fullreynt, hvort fóðrunin
borgi sig. En tilraunirnar
norsku hafa enn ekki farið
fram í stórum slíl. Aftur á móti
voru 27.000 hreindýr fóðruð
um langt skeið í fyrravetur
á sænsku blöndunni. Drápust
yfirleitt ekki nema 2—3 dýr
af hverju hundraði, en í stöku
hópum drápust þó allt að 20%.
En kostnaðurinn var mikill.
Dýrin voru höfð í allstórum
nátthögum, en fóðruð í minni
Guffmundur G. Hagalin
girðingum, þar sem fyrir var
komið jötum. Talið var, að
tveggja metra jata dygði handa
10—15 hreinum. Þá ber þess
að geta, að ef dýrin eiga að
þrífast, þarf að sleppa þeim út
úr girðingunum 3—4 klukku-
tíma á dag og láta þau hreyfa
sig eðlilega.
Hver var svo fóðurkostnað-
urinn hjá Svíum? Hann svar-
aði til hvorki meira né minna
á hvert hreindýr 8 krónum
íslenzkum á dag, miðað við nú-
verandi verðgildi krónunnar,
svo að einungis fóðurkostnað-
ur á 27.000 dýr hefur numið
allstórri upphæð eða '216 þús-
undum króna á sólarhring! —
Þar við bætist síðan kostnað-
ur við að koma upp nátthög-
um, fóðurgirðingum og jötum
og vinnan við fóðrunina og
gæzlu dýranna. .... Samt sem
áður hafa Svíarnir komizt að
þeirri niðurstöðu, að útkoman
á tilraunum þeirra sé jákvæð.
í fyrsta lagi muni það geta
borgað sig hjá hreindýrabænd
unum að gefa áðurgreindar
blöndur sem fóðurbæti með
lítt eða ekki fullnægjandi beit
— og ennfremur geti það svar
að kostnaði hjá ríkinu að láta
fóðra á þennan hátt stórar
hjarðir, þegar svo illa árai’,
sem sjaldan ber upp á, að al-
ger jarðbönn kom'a og haldast
mikinn hluta vetrar.
En eins og lesendur mínir ■
munu gera sér ljóst, jafnvel
þeir, sem ekki hafa leitt hug-
ann að viðgangi hreindýranna
okkar, er sitthvað ljóðrun
taminna hreinhjarða í Noregi
og Svíþjóð og fóðrun villihrein
anna hér á landi.
í Noregi og Svíþjóð eru yf-
irleitt litlir eða engir hagar
utan tún í byggð, en hér eru
víðlendar hlíðar, mýrar og
móar í grennd við bæina, o&
þar vex gróður, sem hreindýr
in virðast þola jafnvel, þó að
þau hafi um hrið brostið beit
og séu tekin að megrast, og
þarna geta þau alloft náð til
jarðar, þótt að kreppi á af-
réttum. En eins og Ásgeir dýra
læknir víkur að, er við búið,
að svo fari, þegar hreindýrin
leita í stórum hópum niður í
byggð, að þau skemmi stór-
lega þá haga, sem bændur
ætla fé sínu að vori- og haust-
lagi — og til vetrarbeitar, þar
sem hún er enn að meira eða
minna leyti nýtt. Út af þessu
hafa ekki enn heyrzt óánægjn
raddir frá austlenzkum bænd
um, en ef sú yrði raunin, að
stórir hreindýrahópar eða —
begar fram í sækti — meiri
hlut.i hreindýrahjar^arinnar
leifaði sér biargar vetur eftir
vetur í heimalöndum bænda,
mundu þeir bera sig upp und-
an slíkum ágangi og krefjast
aðgerða af hálfu ríkisvaldsins,
eins og þeir líka munu kvarta,
ef það sýnir sig, að beitarþol
Framhald á bls. 14.
Alþý®iiblaf!iif$ birtir hér grein úr apríl
hefti þess ágæta rits, „Dýraverndar-
ans“, og vekur þar meS afhygli á eigu
legu tíniariti og athyglisverSu málefni.
23- maí 1968
ALÞVÐUBLAÐIÐ $