Alþýðublaðið - 24.12.1969, Síða 2

2 - JÓLABLAÐ 1969
(
Rætt við
j
iTómas
£
Guðmunds-
son
skáld
, ÞAÐ er sunnudagur og byrj-
að að rökkva. Raunar hefur
aldrei birt til fullnustu í dag,
ginn þessara daga sem er lítið
annað en grámygluleg ljósa-
skipti.
Það var meiningin að eiga
atutt viðtal við Tómas Guð-
mundsson skáld, og um leið og
ihann tekur á móti mér í dyr-
unum segir hann:
— Mikið skammdegi í dag.
Svo setjumst við sinn hvor-
um megin við skrifborðið. Tóm
as lsetur lítið yfir því að nokk-
uð sé uppúr sér að hafa, en ég
er á öðru máli um það. Hann
er alltaf jafn hógvær og fágað-
ur — einsog ljóðin hans.
— Ég ætia að leyf a mér að
spyrja þig alveg einsog fáráð-
lingur, segi ég.
—Já, spyrð þú, við skulum
sjá, segir hann.
— Fyrst langar mig til að
spyrja; Er innspírasjón til?
Sumir segja að hún sé ekkert
annað en imyndun eða í hæsta
lagi einhver kynleg efnaskipti
í heilanum. Hvað segir þú um
það? Og ef innspírasjón er til,
hvað er hún þá?
— Já, það er heldur erfitt að
íala um það sem ekki er neinu
öðru líkt. Efnaskipti í heilan-
um eru ekki mín sérgrein. Ég
hef meiri áhuga á hvernig þetta
er lifað. Já, ég held við verð-
um að segja að innspírasjón sé
til, meira að segja mjög veru-
leg reynsla, sterk og yfirþyrm-
andi reynsla. Hún er auðvitað
?kki eingöngu bundin við skáld
skap. Við skulixm segja þegar
paaður kemur út í einhvern,
fagran morgun, þá getur bara
það atvik verkað ákaflega
sterkt, það er eitthvað sem að
grípur mann og hefur mann á
valdi sínu, og þá getur líka
homið einhver ómótstæðileg
löngun til að festa með sér
I : ’
þessa stemningu sem maður er
gripinn, gefa því form sem áð-
ur var bara kennd eða hug-
blær. Þetta sama getur komið
fram hjá öðrum sem athafna-
þrá eða eitthvað allt annað,
það fer víst eftir manninum.
Það er alkunna að kaupsýslu-
menn og athafnamenn geta sótt
athafnaþrá sína á hljómleika og
annað þess háttar. Þetta er ekki
bundið við listir, þetta er eitt-
hvað sem vekur manninn
skemmtilega upp, lyftir honum
yfir það sem er vanabundið og
ófrjótt í lífinu.
— En hvort er þá mikilvæg-
ara, innspírasjónin eða vinnan
við að yrkja og fága ljóðið?
—Ef ætti að reyna að setja
upp algilda reglu fyrir því þá
held ég að hún yrði sú að þetta
tvennt yrði að fylgjast að, ef
vel á að fara. En þar fyrir ut-
an er mjög ólíkt hverjum vinnu
brögðum menn beita. Ég hafði
lengi þá kenningu fyrir sjálfan
mig, ég vildi að minnsta kosti
reyna að fylgja henni sjálfur,
að maður ætti að vinna kvæði
sín þangað til þau bæru ekki
annars merki en þau væru til
orðin í einni andrá. Það kost-
ar oft mikla vinnu.
—Með þvi ertu að segja,
ekki satt, að það eigi að fága
ljóðið þangaðtil ekkert stend-
ur eftir annað en sú gullna
stemning andaxtaksins s.em var
upphaf þess.
— Já, líklega má komast svo
að orði.
— En hefurðu þá ekki þurft
að umskrifa ljóð þín hvað eftir
annað og ganga með þau lengi
í huganum, hálfunnin eða unn-
in, áðuren þú varst ánægður?
— Jú, ég hef gerbreytt sum-
um þeim mjög oft. Má ég nefna
til dæmis kvæði sem mörgum
er kunnugt, Japanskt Ijóð, sem
ég orti á stúdentsárum mínum;
ég hef til skamms tíma átt
nokkrar gerðir af því einsog
það var áður unz það loksins
fékk þann búning sem það birt
ist í. Ég byrjaði með það suður
með sjó og flutti það svo til á
hnettinum. Þetta átti ekki að
vera landslagslýsing, ég held
það hafi vakað fyrir mér að fá
fram nógu hlutlausa mynd af
samstöðu alls sem lifir.
— En hvers vegna yrkir
skáld, hvaða lífsreynsla hrær-
ir þig helzt til að yrkja?
— Það er dálítið erfitt að
skýra þessa þörf, það eru svo
margir hlutir sem verka sam-
an. Skáld eru fyrst og fremst
menn, það gildi ekki annað um
þá en aðra menn. Heimurinn
er fyrir löngu komin ofanaf því
að skáld séu einhverjar furðu-
verur. Svo veit maður aldrei
hvers vegna þessi maður verð-
ur skáld en ekki annar. Ég veit
aðeins um sjálfan mig að mér
er óhætt að fullyrða að það hafi
verið einhver fyrsta heimspeki
lega hugsunin sem upp kom í
mínum huga þegar ég var smá-
drengur, hvernig þeim mönn-
um mundi líða sem ekki væru
skáld; mér fannst það hljóta að
vera ákaflega fábreytt tilvera.
—* En hvað er það í lífsreynsl
unni sem hrærir þig mest, gleð-
in yfir lifinu, fegurðin, sorg-
in?
— Ég hygg að það sé fegurð
in sem oftast hefur komið mér
af stað. Mér finnst það skiljan-
legt, hún er pósitíf, hún er já-
kvæð, þess vegna ætti hún
frekar að verka innspírerandi.
Það er löngunin til að festa
fegurðina á blað, höndla hana,
lifa í henni.
—Kannski fegurð í náttúr-
unni?
— Já, í náttúrunni og hvar
sem er í lífi mannanna. En
fegurð getur líka birzt í sorg.
Samkvæmt eðli sínu held ég þó
að fegurðin, björt og hrein,
hafi oftast komið mér af stað.
Það held ég líka að liggi næst
minni gerð. Að vísu eru mörg
kvæði í bókum mínum af öðr-
um toga, en sorgin og þjáning-
in . . . maður þarf að fara
ákaflega varlega með slík efni.
— Nú langar mig til að
spyrja þig svolítið um yrkis-
efni. Skáld velja sér afaroft
ástina til að yrkja um, en er
það endilega víst að þegar
skáld yrkir ástarljóð þá sé til-
efnið í raun og sannleika ást-
arævintýri eða kona sem það
er ástfangið af? Getur það ekki
allteins verið formlaus stemn-
ing sem kemur óboðin en fellur
einhvem veginn bezt inní slík-
an búning?
— Jú, ég tel það tvímæla-
laust. Ég hef oft hugsað um
það að þótt stór hluti af ást-
arkvæðum sé í orði kveðnu af
höfundarins hendi tengdur ein-
hverri ákveðinni konu þá er
orsökin meira það að hann
hefur þurft að velja sér form
fyrir einhverja andlega stemn-
ingu. Ungir menn yrkjia mikið
af ástarkvæðum og það eru þá
oft sorgarljóð. En ég hygg að
þaú séu ekki sorgleg fyrir það
fyrst- og fremst að þeir hafi
orðið fyrir svo ákaflega mi'kl-
um áföllum í þessum efnum
persónulega, heldur kemur þar
til greina þessi mikla píslarvætt
isþörf hjá ungum mönnum.
Þeir eru þá bara að veita út-
rás þeim kenndum eða hugblæ
sem ríkir hið innra. Þannig
eru ástarharmar í skáldskap
ekki endilega ógæfa, þeir eru
mönnum, þetta er partur af þvi
beinlínis vinsælir hjá ungum
að vera ungur.
— Já, þú segir, er þú lítur
til baka, í einu þínu þekktasta
kvæði: „Þá syngjum við tví-
tugir harmljóð um horfna
æsku og hjörtu voru trega þær
vonir sem bregðast oss síðar.-f
— 'Já, kannski hef ég verið
að minnast einhverra slikca íil-
vika.
— Skáld eru talin hafa næm
ari tilfinningu fyrir lífinu en
aðrir, jafnvel sterkari sam-
kennd með öllu sem lifir og
hrærist, hvað viltu segja um
það?
— Jú, mér finnst það ekki
ósennilegt að skáld séu þeir,
menn sem að upprunalegri gerð
hafa mjög næma tilfinningu fyr
ir öllu sem lifir. En svo er á
það að líta að það tilheyrir
þessari iðju, skáldskapnum, að
rækta tilfinningalífið. Það er
þessi ræktun tilfinningalífsin3
sem gerir menn næmari heldur
en annars hefði verið. Það er
ákaflega erfitt að hugsa sér
skáld án þess það hafi sterka
samkennd með lífinu.
— Það er kannski iðulega
þessi samkennd með öllu lif-
andi sem kemur ljóðstemning-
unni af stað, kveikir neistann?,
— Ég hygg það.
— Nú langar mig til að
spyrja þig um nokkur Ijóð,
hvernig þau urðu til.
—Ætli ég muni það eða
hvaða ljóð langar þig til að
nefna?
— Kannski þú segir mér þá
eitthvað um Eftirmála, siðasta
kvæðið í Stjömum vorsins?
—Já, það kvæði var ekki
hugsað sem eftirmáli fyrir bóls
ina þótt það hafnaði síðast 1
henni. Það er eftirmáli við á-
kveðinn kapítula, dálítið stór-
an kapítula, í lífi mínu. Aftasta
kvæðið í þessari bók átti að
heita Stjörnur vorsins, og það
var með í handriitunum þegari
þau fóru í prentsmiðjuna, en ég
varð óánægður með það og drá
það til baka á síðustu stundu,
| Z./öð/ð kemur þegar jboð vill, Ijóðgerð er "ekki ne/n skrifstofuvinna