Alþýðublaðið - 24.12.1969, Blaðsíða 7

svo að hún hafi ánægju af. Á
meðan ég orkti gamanvísúr fyr-
ir Alfreð heitinn Andrésson og
samdi gamanþætti fyrir leik-
' ara af hans kynslóð, náði ég
' eyrum og athygli áheyrenda
fyrir listrænt miðilsstarf þeirra.
Nú verður grínið að vera hrjúf
ara, hamslausara liggur mér við
' að segja, og svo auðskilið að
það krefjist ekki minnstu hugs
unar af áheyrendum — þeir
verða að geta drukkið það fyr-
irhafnarlaust í sig eins og veig
arnar úr glösunum. Þetta er
ekki nema eðlilegt og í fullu
samræmi við þá þróun, sem
orðið hefur á öðrum sviðum.
Skop er að vísu alltaf skop —
en framleiðsla þess er háð tízku
og breytist frá kynslóð til kyn-
' slóðar. Aukin hraði, minni íhug
un, sterkari og harmrænni 1ÍÍ3
nautn og lífsátök — hams-
’ lausara skop, þannig leitar allt
til síns stundarjafnvægis.
— Hvað segir þú um það,
er skop alltaf skop? Er huigsan-
legt að sú skoðun mín sé rétt
að skop sé oft fúlasta alvara
en hins vegar alvarán hreinasta
grín?
— Skop er alvara . . . þar
er oft mjórra á mununum en
margur heldur. Það má skipta
öllu í flokka, skopi líka, — tala
um ærslafengið skop, meinlegt
skop og misheppnað skop, en í
heild og eðli sínu er skopið
sem slíkt og alvaran af einni
sömu rót, að ég held, og þéna
einum og sama tilgangi. Líf-
eðlisfræðingar telja, að nátt-
úran hafi ekki gefið mannin-
um og öllum æðri dýrum tvö
'augu emungis til þess, að við-
komándi hefði annað til vara ef
hitt blindaðist, heldur sé það
viðmiðunarskynjuninn, sem þár
er um að ræða, sem byggist
á því að tvær sjónlínur myndi
horn í vissum depli. Er þar í
rauninni um að ræða það grund
vallaratriði, sem öll nútíma við
miðunartækni byggist á. Það
mætti segja mér, að skop og
alvara væri manninum frá nátt
úrunnar hendi í blóð borið í
sama tilganai — að þar sé um
að ræða tvær sjónarlínur að
sama skurðardepli, sem eigi að
gera manninum kleift að stað-
setja ýmsa hluti í tilverunni,
og þá fyrst og fremst sjálfan
sig. Beiti hann einungis ann-
arri sjónarlínunni, hverfur við
miðunin og stáðsetningin hlýt-
ur að verða röng. Það lítur út
fyrir að forfeður okkar hafi
vitað þessi sannindi af eðlis-
ávísun sinni eða gáfum, því að
þeir kölluðu þá menn einsýna,
sem aldrei gátu litið á neitt
mál nema frá einni hlið, og
hlutu því að staðsetja það
skakkt. Við köllum þá núna
einstefnumenn eða annað þess
háttar, sem ber að vísu vitni
hrörnandi málkennd, en nær
þó að túlka hugtakið. Það er
einkennandi fyrir þá, að þeir
taka alla hluti svo alvarlega,
ekki hváð sízt sjálfa sig, að
alvara þeirra verður í rauninni
ósjálfrátt skop — það er að
segja, ef þeir hinir sörnu hafa
ekki svo mikil völd og áhrif,
að þeir verði hættulegir en ekki
hlægilegir. Fyrir það er öllum,
JÓLABLAÐ 1969.. 7
sem hneigjast að einræði, mein-
illa vlð sköp þar eð einræði
hlýtur alltaf að byggjast á
skakkri viðmiðun. Skop og al-
vara er því í rauninmi eitt og
hið sama og hvorttveggja er
manninum nauðsyn, ef ekki á
illa að fara. Glati einstakling-
ur eða kynslóð — eða jafnvel
heil þjóð öllu skopskyni, eða
takist vissum öflum að bæla
það niður, er voðinn vís og er
skemmst að minnast nazismans
í Þýzkalandi því til sönnunar.
Reyndar þarf víst ekki að fara
einu sinni svo langt aftur í
tímann. Þeir höfundar, sem
fást við að sémja skop, eiga
því ekki síður mikilvægu hlut
verki að gegna en hinir, sem
beita alvörunni til viðmiðun-
ar. Og satt bezt að segja er það
trúa mln, að okkar eigin þjóð
muni ganga bétur að staðsetja
sig í tilverunni, ef hún temdi
sér að líta á það skoplega í
sínu eigin fari af meiri alvöru,
og alla sína kátlegu alvöru af
meiri skopi en hún hefur gert
að undanförnu — en það er
annar handléggur.
— Áttu þar við að skopskyn
okkar sé að slævast?
— Kannski hefur viðleitni
mín til að semja skop orðið til
þess að ég líti hlutina helzt til
alvarlegum augum. Kannski hef
ég líka farið að fást við skop-
ið af ótta við mína eigin al-
vöruhneigð. Kannski er það
þetta annaðhvort eða hvort-
tveggja að ég óttast alvarlega
um skopskyn komandi kyn-
slóða, annars vegar fyrir aukna
tækni og vélvæðingu, hinsveg-
ar fyrir aukinn áróðursmátt
fjölmiðlunartækninnar. Mér
finnst sú staðreynd ekki verða
sniðgengin, að viss öfl vinni nú
markvíst að því að rugla ger-
samlega alla viðmiðun manns-
ins, meðal annars með aðstoð
fjölmiðlunartækninnar; villa
um fyrir honum með „dulfræði
legum töfraformúlum“ eins og
tækniþróun, iðnvæðingu, fram
leiðni, lífsstandarð og svo fram
vegis. Með þessu móti er unnið
markvíst að því að gera hvern
einstakling fyrst og fremst að
örsmárri og áhrifadaufri múg-
eind í skipulögðu hagkerfi á
grundvelli vélvæðingarinnar,
þar sem framleiðnin verður
einskonar viðmiðunardepill í
sjálfu sér en ekki maðurinn,
lífsskoðunin, eins og það er
kallað en ekki lífshamingjan.
Með því að svipta hann allri
mannlegri viðmiðun má leiða
hann hvert sem vill. Hið eina,
sem getur bjargað manninum
frá algerri glötun sem einstak-
lingi þegar svo er komið, er
næmara, skarpara og miskunn-
arlausara skopskyn til viðmið-
unar í tilverunni, að honum
megi takast að staðsetja sjálfan
sig annarsvegar, þróunina hins
vegar þar sem hvort um sig á
heima — miskunnarlaust skop
Skyn gagnvart allri slagorða-
tækninni og véltækninni og síð-
ast en ekki sízt gagnvart leið-
togum þjóðarinnar á hv°rjum
tíma. Ég segi þetta í fúlustu
alvöru. Og mér er sama þótt ég
láti það fara, að i hvert skipti
Frh. á 44. síðu.
SMAMUNIR
SAGA er sögð af kínversk-
um nátnuverkamanni sem
hafður var að skotspóni með-
al félaga sinna og það gert
að tilefni að hann var krist-
inn.' Hún á að hafa gerzt
snemma á þessari öld. Þessi
námumaður var orðinn aldr-
aður, hann hét Chow. Ein-
hverju sinni gerðist það niðri
í námunhi að verkamannahóp
ur safnaðist saman til hádeg-
sverðar i einum ganginum,
undir stólpa sem skilinn hafði
vérið eftir til að halda tryggi-
lega uppi þakinu. Chow sat
sér, hann hafði nestið sitt á
hnjánum og lokaði síðan aug-
unum að gera bæn sína eins
og hans var siður. Einhver
félaga hans brá við meðan
gamli maðurinn bænaði sig,
greip nestið og faldi það. Þeg
ar sá gamli opnaði augun og
sá að maturinn var á burt,
hlógu hinir og bentu eitthvað
út í göngin og sögðu: „Þjóf-
urinn hljóp þangað.“ Show
stökk upp og vildi ná í þjóf-
inn sem alls ekki hafði farið
neitt, heldur var inní miðjum
hópnum. En rétt í því brast
stólpinn og fyllan hrundi nið
ur úr þakinu nákvæmlega þar
sem Chow hafði setið. Einn
maður beið bana og allir særð
ust eitthvað nema Chow.
HJÓN frá Bandaríkjunum
æm voru á ökuferð í Kana-
da neyddust til að gista í lít-
illi borg af því bíllinn bilaði
en fundu hvergi nokkursstað-
ar rúm á hótelum eða ferða-
mannaheimilum. Að lokum
var þeim bent á hús þarsem
herbergi voru til leigu hjá
gömlum presti. Þau fengu þar
strax herbergi og leyfi til að
nota eldhúsið að vild. Enn-
fremur sögðu gömlu prest-
hjónin þeim að ef einhvern
gest bæri að garði, mættu þau
vísa honum á annað herbergi
sem enn var óleigt, og þau
skyldu líka segja honum að
nota eldhúsið. Síðan fóru hús
ráðendur út og komu ekki
heim fyrr' en seint um kvöld-
ið. Önnur hjón komu og gistu
í óleigða herberginu, og nú
var prestshúsið fullt af gest-
um sem höguðu sér einsog þeir
væru heima hjá sér. Undruð-
ust allir hvílíkt traust gömlu
presthjónin höfðu á heiðar-
leika gesta sinna. Og ekki
urðu þáu minna undrandi
þegar maður kom um kvöld-
ið til að borga gamla prestin-
um 50 dollara sem hann hafði
lánað honum. Virtist hann
ekki einasta treysta gestum
og gangandi fyrir húsinu og
því sem í því var heldur líka
voga að lána ókunnugum fé.
Á TORGI í Salt Lake City
í Bandaríkjunum er minnis-
varði sem ekki á að minna á
einhvern stjórnmálamann eða
leiðtoga, heldur furðulegan at
burð er gerðist vorið 1848 þeg
ar mormónar voru nýlega
komnir til hins fyrirheitna
lainds á bökkum Saltavatns.
Þeir voru nýlega búnir að
sá. Framtíðin býggðist á upp-
skerunni. Ef hún brygðist
voru framundan hungur og
hörmungar, ef hún væri góð,
gengi allt vonandi sæmilega.
Einn morgun voru akrarnir
huldir af engisprettum sem
virtust ætla að éta kornteg-
undirnar upp til agna. Fólkið
beitti öllum hugsanlegum ráð
um, reyndi að fæla þennan
ófögnuð burt með bareflum,
hávaða, eldi og reyk, en allt
kom fyrir ekki. Þettá var
sanntrúað fólk, það var komið
á þennan afskekkta stað til að
iðka trú sína: það eina sem
það gat gert var að falla á
kné og biðja. En rétt í því
veitir einhver því athygli að
dökk rönd er að færast upp á
loftið yfir akrana, og fuglarn-
ir réðust á engispretturnar og
eyddu þeim, svo uppskerunni
var bjargað. Landnemarnir
voru ókunnugir, þeir vissu
ekki af sveimi engisprettanna,
og þeir vissu heldur ekki að
fuglarnir væru á eftir engi-
sprettunum þarsem þær bæru
niður.
AMERÍSK kona var að ferð
ast á Sikiley. Hún var vel fjáð
einsog margir amerískir túr-
istar, en sakir þess að hún
átti bágt með að þola gamla
peningaseðla fór hún jafnan
í banka og skipti á gömlum
fyrir nýja. Einhver daginn var
hún að aka gegnum litla þorp-
ið þarsem hún gisti, er á vegi
hennar varð hópur af fólki
sem saman hafði safnazt ut-
anum konu og mann sem vöru
í háa rifrildi. Ökumaðurinn
sagði henna að deiluefnið væri
peningaupphæð sem konan
sagði að maður hennar látinn i
hefði átt hjá manninum, en
maðurinn kvaðst ekkert umJ
það vita. „Hversu mikil er
upphæðin?“ spurði konan.
Ökumaður nefndi einhverja
tölu sem ekki var neinn pen-
ingur í augum Ameríkumanns
en skipti miklu fyrir fátæka
fiskimenn á Sikiley; svo hún
gefur konunni þessa peninga-
upphæð í glænýjum banka-
seðlum. Síðan heldur hún leið
ar sinnar; næsta morgun er
hún aftur er á ferð úti á göt-
um þorpsins verður fyrir
henni mannsöfnuður. Hún
spyr enn hvað um sé að vera,
og fær það svar að heilög
guðsmóðir hafi stigið niður
af himnum daginn áður og
gefið tiltekinni fiskim’anns- *
ekkju nákvæml. þá upphæð, er 1
hún átti hjá öðrum manni
sem líka var tilgreindur. „En 1
hvers vegna vitið þið að þetta
var heilög guðsmóðir? spurði
könan, „gæti það ekki hafa '
verið venjuleg kona einsog
ég‘.‘ „Nei, frú,“ svaraði mað-
urinn, hún var með peningá-
seðla sem engin mannleg hönd
hefur nokkurn tíma snert.“
En það ér hægt að fá nýja
sagði maðurinn aftur. „Hún
konan í móinn. „Nei frú“,
sagði maðurinn aftur. Hún
talaði tungu sem enginn dauð
legur maður getur skilið.“
STUNDUM verða slys fyr-
ir undarlega óheppni, en fyrir
kemur líka að slysum verður
forðað fyrir undarlega heppni.
Slíkt atvik skeði einhvern
tímann rétt fyrir stríðið í lítilli '
borg í Bandaríkjunum. Kór '
átti að koma saman til æf-
inga í kirkju kl. 7 um kvöld.
Það höfðu oft vérið æfingar
í kirkjunni áður á þessum
tíma, og alltaf hafði kórinn
verið mættur stundvíslega. En
þetta tiltekna kvöld komu alls
kyns tafir fyrir kórfólkið.
Einn tafðist af þessu, annar af
hinu, en enginn vissi af öðr- i
um, hyer og einn hélt að hann
væri sá eini sem tafizt hefði. ;
Fyrir bragðið var enginn kom
inn á vettvang fyrr en kl. 15
mínútur yfir sjö. En klukkan
fimm mínútur yfir sjö kvikn- (
aði í kirkjunni einsog hellt
væri yfir hana logandi benz-
Frli. á 44. síðu.