Alþýðublaðið - 24.12.1969, Side 17

JÓLABLAÐ 1969 17
Prestshjónin á
Melstað og börn
þeirra tíu.
Með Eyjólfi
Kolbeins
presti á
Meistað
EFTIR MAGNÚS F. JÖNSSON
Nokkru fyrir jólafösbu hafði
Kolbeins prestur í ráðagerðum
að fara í húsvitjunarferðalag
fram í Vesturárdal. Það var að
visu embættisskylda að prest-
urinn færi á hvern bæ í sókn-
um, tæki manntal og kynnti
sér uppfræðslu bama, í lestri
og lífsnauðsynlegu bænanámi,
sem ungir og gamlir fóru með
sér til velfarnaðar, kvölds og
morgna og þegar í miklar raun
ir rak. Ekki hafði prestur neina
fasta reglu á þessu embættis-
verki, svo þessi ferðalög voru
tilviljanakennd.
Bændum og búaliði þótti það
eftirminnilegur atburður, þeg-
ar Kolbeins prest bar að garði:
Hann var ólíkur öðrum gestum,
hafði á reiðum höndum mikils-
verðar heimsfréttir jafnt og
heimspekilegar athugasemdir
um lítilsverða hluti, sem hann
kunni að gera eftirminnilega
með skáldlegri andagift, sem
honum var jafnan tiltæk.
Kannski sió í honum skáldæð,
sem hann hafði tekið að erfð-
um frá forföður sínum, Kol-
beini prest Þorsteinssyni, sem
orti Gilsbakkaþulu og sneri
Passíusálmum Hallgríms á
klára latínu og lét bragarhætti
alla halda sér; er það einsdæmi
í kunnáttu og hagleik á hinu
forna göfuga máli.
Þessi fyrirhugaða húsvitj-
unarferð dróst á langinn í
nokkra daga vegna umhleyp-
inga og óstöðugrar veðráttu.
Ég sem þjónn hans var sjálf-
sagður til að fara með honum
í þetta ferðalag. Einn morgun
leizt mér ferðaveður bærilegt,
gegndi skylduverkum mínum,
gekk inn í svefnherbergi prests,
tróð reyktóbaki í pípu hans,
kveikti í henni og stakk í munn
hans og sagði að ferðaveður
væri nú allgott. Við förum
ekki í húsvitjunarferð í dag,
mælti prestur: Ég var að lesa
Hegel hinn mikla speking fram
eftir nóttu og annað veifið greip
ég í meistara Jón Vídalín. Eng
inn er honum líkur að orð-
kynngi. Hann segir, lífið er
stutt, en helvíti er heitt, og eng
inn veit nær dómurinn kemur.
Svo varð ég andvaka; fór að hug
leiða hvort mannkynið þyrfti
nauðsynlega á svona hörðum
áminningum að halda til þess
að gæta hófs í yfirgangi og
harðýðgi. Prestur kvaðst ætla
að veðrahlé mundi verða
skammvinnt og sneri sér til
veggjar.
Eftir nokkur dægur, rann upp
dagur með heiðskíru hrein-
viðri. Þegar ég kom inn í suð-
urstofuna, svefnherbirgi prests-
hjónanna, var prestur byrjað-
ur að klæðast. „Nú húsvitjum
við Vesturárdal á næstu dög-
um. Ég þarf líka nauðsynlega
að hitta Jónas vin minn bónda
á Húki. Jónas var landseti Kol-
beins prests. Hann var í betri
bænda röð, skuldaði engum
manni neitt og átti jafnan nokk
urt reiðufé í tíukrónaseðlum.
Þegar Kolbeins lá mikið á leit
aði hann til Jónasar um skyndi
lán.
Nú þegar loks kom að þess-
um húsvitjunarleiðangri, var
snjófall allmikið á jörðu svo
ekki kom til greina að við fær-
um á hestum í þessa ferð.
Tvenn væn eikarskíði voru til
á prestsetrinu. Prestur kvaðst
kunna vel til skíðagöngu, því
þá íþrótt hefði hann iðkað í
foreldrahúsum á Melgraseyri.
Ég kunni líka nokkuð að beita
skíðum, þó lítt hefði sú íþrótt
orðið mér til frægðar eða
frama: Ég gat staðið á skíð-
um ofan brattar brekkur, en
kunni ekki að ráða stefnu eða
ferð þessara þörfu farartækja
að neinu leyti.
Prestur bjó sig venjulega
þykkum skjólfötum til vetrár-
ferða. Svo var og að þessu sinni.
Við lögðum á stað árdegis. Til
að þyrja með dróst ég aftur-
úr á göngunni, því hann kunni
mér langt um betur að ganga
á skíðum á flatlendi. En það
stóð ekki lengi, prestur varð
fljótt móður og tók sér alllang-
ar hvíldir, því hann sagði að
það væri stórhættulegt að
svitna ef við yrðum að liggja
úti einn eða tvo sólarhringa,
sem vel gæti komið fyrir. Þá
sagði hann að mér sem þjóni
sínum bæri að vera alltaf á
undan, hvort serh við ferðuð-
um3t á göngu eða hestum.
Þessu hlýddi ég að þessu sinni
eins og ég gerði ævinlega, þeg-
ar prestur skipáði mér einhver
verk að vinna.
Þegar við komum að Huppa-
hlíð, var prestur orðinn sveitt-
ur og göngumóður. Jón bóndi
stóð úti fyrir dyrum ásamt
bonu sinni Þorbjörgu, sem þá
var talin eitt mesta góðkvendi
í sveitinni. Það var venja Jóns
bónda ef hann hafði veður af
gestum á næstu grösum, að
vera viðbúinn á bæjarhlaði að
taka á móti þeim með mikilli
vinsemd og gamanyrðum, því
hann var manna gestrisnastur
og félagslyndur. Þau hjón tóku
presti opnum örmum. Það
mátti heita að þau bæru hann
fremur en leiddu til baðstofu,
sem var ærið stór, því heimil-
isfólk var margt. Hjónahús var
í öðrum enda baðstofunnar,
þangað hélt þrenningin, en ég
lónaði á eftir eins og lítill hnött
ur, sem fylgir sólinni á lög-
málsþundinni braut; þurfti ég
þó sízt um það að kvarta að
þau hjón, Jón og Þorbjörg,
gleymdu að sýna mér þá gest-
risnishlýju, sem þeim kemur
bezt, sem minnst eru virðir.
Jón bóndi fór ekki dult með
það, að hann unni presti sínum
af alhug. Jón var opinskár, ein-
lægur og hinn bezti maður.
Hann var ákafamaður um bús-
annir, en svo drenglyndur og
svo umhyggjusamur gagnvart
sínu heimilisfólki, að orðlagt
var. Gamalt fólk, vanburða og
elliþreytt, sóttist mjög eftir
vist á heimili þeirra hjóna. Jón
hafði eins og títt var um al-
þýðumenn á þeim tíma, ekki
fengið neinn snefil af mennt-
un, þó var hann allvel skrif-
andi, sendibréf sem hann skrif-
aði kunningjum sínum þóttu
upplífgandi og skemmtileg,
eins og hann var sjálfur í allri
viðkynningu. Hann var líka
mikill hugareikningsmaður og
svo minnugur á tölur að með
undrum þótti. Þorbjörg kona
hans var borgfirzk að ætt. Hún
var hæglát í fasi, en þó mikil
verkkona, stillt og haggaði ekki
skapi hvað sem að höndum
bar. Hún var mikið góðkvendi
og umgekkst jafnt hjú sín,
hrakningsfólk og gamalmenni
með móðurlegri hlýju. í bú-
skapartíð þeirra hjóna var Hlíð
arheimilið annað mannflesta
býlið í sveitinni. Ef nokkur
bóndi átti skilið að heita hús-
faðir, og kona hans húsmóðir,
þá áttu þau hjón það hugljúfa
virðingarheiti með réttu.
Það var hlýtt og notalegt í
hjónahúsinu, tvö rúm voru sitt
við hvorn hliðarvegg, en stórt
matborð fyrir stafni. Baðstofu-
þiljur voru úr hvítskúraðri
furu, sem var gædd yndisþokka
hins lífræna byggingarstiís,
sem féll svo vel að íslenzku
sveitaheimili. Þessi baðstofu-
hús voru að utanverðu með
þykkum torfveggjum, sem
frost og kuldastormar voru úti
lokaðir frá. Þessir lágreistu
mannabústaðir voru lausir við
stolt og yfirlæti steinsteypu-
húsanna. Kvistir í þiljum og
ramþöndum myndu nú vera
talinn vottur um fátækt og
smekkleysi, en gáfu þó aug-
anu tilbreytingu og ímyndun-
arafli áhorfandans flug.
Þorbjörg húsfreyja vék sér
frá en kom samstundis með
hlýja ullarsokka og bauð presti
ef hann væri rakur á fótum.
Hún dró af honum fótaplögg-
in eins og vanburða barni og
gleymdi ekki að bjóða mér lít-
ilmótlegum fylgdarmanni sams
konar þjónustu, sem ég af-
þakkaði. Svo hvarf þessi um-
hyggjusama húsmóðir úr hjóna
húsinu, en samræður milli Jóns
bónda og prests urðu brátt hin-
ar fjörugustu. f fyrstu ræddu
þeir hversdagsleg sveitamál-
efni svo sem nýálögð útsvör,
en þau kunni Jón þóndi und-
antekningarlaust, jafnt hjá stór
bændum og lítilsmegandi vinnu
fólki ungu sem gömlu. Hann
fann útsvarsskránni sitthvað
til ósamræmis. Hann sagði að
útsvar sitt væri of hátf saman-
borið vlð bændur í sveitinni,
sem hann tilnefndi. En hann
sagðist aldrei myndi kæra út-
svar sitt þó hann yrði fyrir ó-
rétti, því útsvarsþrætur væru
hatursefni, sem spilltu mann-
félaginu og gerðu menn böl-
sára. Prestur, sem ávallt fann
táknræna mynd á hverju mál-
efni, líkti útsvarsálagningu við
fjármörkun á vordögum: Efna-
menn og bændaaðall væru blóð
markaðir, eyrun skert til muna,
en unglömb og úrgangsfé væri
benjað neðst á eyrunum svo
varla mætti merkja blóðdropa
á lagðinum.
i
l.
Allt í einu og óvænt snerist
samtal þeirra að trumálum.
Prestur sagði að kristindómur-
inn bæri langt af öllum trúar-
brögðum að mannúð og háleit-
um hugsjónum, en flest trúar-
brögð hefðu þó nokkuð til sín3
ágætis. Arabisk trúarbrögð
leyfðu fjölkvæni. sem væri
nauðsynlegt stórbændum og
embættismönnum. sem of-
gjörðu oft einni konu til stór-
skemmda. Jón bóndi lét þá ekki
sitt eftir liggja um feimnislaust
tal, svo af varð mikið gaman-
mál.
Eftir nokkra stund bar Þor-
björg húsmóðir mat á borð fyr
ir okkur; var það veizlukost-
ur; úrval úr íslenzkum mat,
eins og hann gerist beztur.
Eins og áður er sagt var
Huppahlíð mannflesta heimili
í hreppnum að undanteknu
prestsetrinu á Melstað. Þar