Helgarpósturinn - 12.01.1995, Blaðsíða 8

8
MORGUNPÓSTURINN FRÉTTIR
FIMMTUDAGUR 12. JANÚAR 1995
Margra ára umsvifum íslenskra
fjármálamanna með lakkrísverksmiðju
í Kína er lokið og á að rífa verksmiðjuna
og reisa járnbrautarstöð á lóðinni.
Tap hefur verið á rekstrinum frá upphafi
og þrætur íslendinga um eignarhaldið
hafa ekki orðið til að auðvelda reksturinn
Kínvetjar
lakkrís
- blanda sem
gekk ekki upp
Það var ekki mjög jákvæð um-
sögn sem einn af aðstendendum
lakkrísverksmiðjunnar í Kína gaf
þarlendum mönnum nú þegar ljóst
er að tilraunum íslenskra fjármála-
manna til að sigra heiminn með
kínverskum lakkrís er lokið. Við-
komandi sagði eitthvað á þá lund
að Kína byggi enn að alræðisvenju
Maótímans og eignarréttur væri
hugtak sem mikið vefðist fyrir
þeim. Þá væru réttarreglur í land-
inu vanþróaðar, vinnuafl og starfs-
umhverfi allt hið erfiðasta; og þar
að auki væri hræðilega langt til
Kína! 1 ofanálag þá gekk mjög illa
að fá íslenska starfsmenn til að festa
yndi sitt úti.
En hvað mega þá Kínverjarnir
hugsa um íslendinga? Frá því
ákveðið var að ráðast í gerð verk-
smiðjunnar hefur mikill styrr stað-
ið um eignarhald á henni. Líklega
hefur þó andlitið endanlega dottið
af Kínverjum þegar í maímánuði í
fyrra birtist maður að nafni Erling-
ur Þorsteinsson og sagðist eiga
verksmiðjuna! Framvísaði hann
pappírum frá íslenska iðnaðar- og
viðskiptaráðuneytinu undirrituð-
um af háttsettum starfsmanni þess.
í pappírunum kemur fram að:
„Ekki verði annað séð en Erlingur
Þorsteinsson hafi með kaupsamningi
hinn 6. júní 1990 keypt 50% affyrir-
tcekinu Sjónval (m.431178-0369) af
Guðmundi Viðari Friðrikssyni,...!
Ijósriti af bréfi, dags. 10. mars 1992,
hefur fulltrúi Sjónvals (kennitala
431178-0369) og kínverskur stjórnar-
formaður fyrir hönd Scandinavian-
Guangzhou Candy Company Limit-
cd undirritað yfirlýsingu þar sem
fram kemur að Gouangzhou Con-
fectionary Factory og Sjónval eigi
hvort um sig 50% hluta í fyrirtœk-
inu.“ Kínverjar vissu ekki hvaðan á
sig stóð veðrið enda talið að verk-
smiðjan væri í eigu allt annarra að-
ila á Islandi.
„Erlingur er búinn að valda
miklum skaða þarna. Það má svo
sem vel vera að Guðmundur hafi
svikið hann þarna á sínum tíma en
hann hafði engan rétt til að gera
þetta,“ sagði maður tengdur núver-
andi eigendum. Að lokum varð
Gísli Baldur Garðarsson, lög-
maður Unimark Limited, sem er
skráð á Akureyri, og sem eigandi,
að fá nýja yfirlýsingu frá ráðuneyt-
inu sem send var út 5. október síð-
astliðinn og undirrituð af sama
starfsmanni.
Kínverjar vildu hætta
En Kínverjum leist ekki á blik-
una. 31. ágúst síðastliðinn höfðu
þeir sent bréf til Péturs Bjarna-
sonar stjórnarmanns Unimark og
sögðu að þar sem taprekstur hefði
verið á verksmiðjunni frá upphafi
vildu þeir loka verksmiðjunni og
leysa félagið upp. Forsvarsmenn
Unimark héldu til Kína í október
með lögmanni félagsins, Gísla
Baldri Garðarssyni. Ljóst er því að
Kínverjum verður ekki hnikað,
verksmiðjunni hefur verið lokað en
starfsemi hefur ekki verið þar síðan
á miðju ári 1994. Reyndar heldur
Erlingur því fram að þegar hann
kom út hafi verksmiðjan verið lok-
uð síðan um áramótin i993-’94.
Séríslensk uppskríft
lykillinn
En saga verksmiðjunnar er ævin-
týri líkust. Flestir eru sammála því
að upphafið megi rekja til þess að
fundum þeirra Erlings og Guð-
mundur Viðars Friðrikssonar bar
saman og fóru síðan til Kína til að
kanna málið. Segir sagan að Erling-
ur hafi keypt lakkríspokann sem
þeir fóru með til að kynna vöruna
fyrir Kínverjum. t blaðaviðtölum
frá upphafstímanum kom fram að
Kínverjar höfðu aldrei séð né
smakkað svartan lakkrís. Þeir áttu
meira að segja ekki orð yfir það,
kölluð vöruna bara Black Candy! í
fyrstu var málið kynnt með þeim
hætti að stofna átti risavaxna verk-
smiðju sem myndi framleiða hátt í
20 þúsund tonn af lakkrís á ári sem
ætlað var að vinna markaði með í
Bandaríkjunum. Lykillinn var ís-
lenska lakkrísuppskriftin, sem
vegna landfræðilegrar einangrunar
innihélt ennþá upphafleg bragð-
gæði á meðan lakkrís erlendis var
orðinn útvatnaður!
Guðmundur Viðar hafði nokkr-
um árum áður keypt sælgætisgerð-
ina Völu sem hann átti reyndar ekki
lengi og seldi að lokum til Erlings
Laufdals. Greiðslur Guðmundar
Viðars til fyrri eiganda brugðust
fullkomlega og skömmu eftir að
Vala var seld varð hún gjaldþrota.
Árið 1987 kéypti Guðmundur
Viðar hins vegar heildversiunina
Sjónval sem flutt haíði inn smáhluti
frá Kína. I kjölfar þess komst hann í
viðskiptasambönd við Kínverja og í
framhaldi af þessu tvennu virðast
hafa vaknað hugmyndir um að
tvinna þessu tvennu saman; Kín-
verjum og lakkrís.
Um mitt árið 1990 leitaði Guð-
mundur aftur til þess manns sem
selt hafði honum sælgætisgerðina
Völu. Magnús Matthíasson er
gjörkunnugur framleiðslu lakkrís
og hafði starfað við það hér síðan
snemma á sjöunda áratugnum. En
hann átti það sem nú varð eftirsótt;
uppskriftir og kunnáttu til að búa til
lakkrís. Bauðst Guðmundur Viðar
til að greiða Magnúsi tvær milljónir
króna og réði hann sem tæknilegan
ráðgjafa. Voru þessar tvær milljónir
meðal annars hugsaðar til að bæta
Magnúsi fyrri óþægindi. Var gerður
samningur milli Magnúsar og Sjón-
vals, sem Guðmundur undirritaði,
sem átti að tryggja Magnúsi 5 pró-
senta eignarhlut að fyrirtækinu.
Skömmu síðar var Sjónvali breytt
í hlutafélag með skráð hlutafé upp á
18 milljónir króna og voru Guð-
mundur Viðar, Stefán Jóhanns-
son viðskiptafræðingur og eigin-
konur þeirra skráð fýrir hlutafénu.
Hótelreikningar urðu
lögreglumál
Þeir Guðmundur og Stefán héldu
áfram að koma hugmyndinni í
framkvæmd en á miðju ári 1992
slitnaði upp úr samstarfinu og var
Sjónval hf. selt nýjum eigendum á
Akureyri, Unimark hf. Þar eru í for-
svari Pétur Bjarnason, Halldór
Jóhannsson, bróðir Stefáns, og
Kristján Viihelmsson. Þegar frétt
kom um það í Pressunni í september
1992 um að Guðmundur Viðar væri
genginn úr stjórninni höfðu starfs-
menn Rásar 2 samband við Guð-
mund Viðar á hóteli hans í Kína.
Sagðist hann ekkert skilja í þessum
fréttaflutningi, hann væri á fullu í
fyrirtækinu ennþá! Hið rétta er að
honurn hafði verið komið út úr fyr-
irtækinu snemma á árinu 1992 en til
mikila átaka hafði komið á milli
hans og Stefáns þegar Stefán kom í
sína næstu ferð til Kína eftir þetta.
Þá kom í ljós að Guðmundur hafði
verið í sambandi við fjárfesta í Hong
Kong og reynt að selja þeim verk-
smiðjuna. Einnig hafði hann fest
tök sín í Kína með því að bera fé í
menn þar. Stefáni tókst þó að
tryggja yfirráð Unimarks-manna yf-
ir fýrirtækinu. Eftir þetta fór Guð-
mundur til Hong Kong þar sem
hann safnaði meðal annars upp 4
milljóna króna hótelreikningi og
varð eftirlýstur hjá lögreglunni, eins
og kom fram í frétt í Morgunblaðinu
á sínum tíma. Ekki er vitað mikið
um ferðir Guðmundar síðan en þó
er vitað að hann dvaldi lengi í Nýju-
Guineu.
Guðmundur Viðar hefur skraut-
legan feril í viðskiptalífinu enda al-
mennt talinn sérlega hugmyndarík-
ur maður. Má sem dæmi taka að á
sínum tíma stóð hann fyrir inn-
flutningi ýmissa vara frá Kína og
hann notaði tímann meðan verk-
smiðjan var að komast á laggirnar
til að senda hingað til lands 10.000
falsaðar Levi’s gallabuxur frá Kírta.
Var innflutningsverðmæti þeirra
um 5 milljónir króna en ef salan
hefði tekist hefðu fengist á milli 60
og 70 milljónir króna fyrir þær hér.
Lögreglan gerði buxurnar upptækar
að kröfu lögmanns Levi’s á íslandi
og voru þær brenndar. Ekki var
höfðað opinbert mál út af þessu þar
sem ákæruvaldið gat ekki sannað að
menn hefðu vitandi vits selt falsaða
vöru. Guðmundur Viðar var úr-
skurðaður gjaldþrota á miðju ári
1991. Fyrrverandi kona hans var
sömuleiðis úrskurðuð gjaldþrota 5.
júní 1992 vegna ábyrgða sem fallið
höfðu á hana vegna viðskipta Guð-
mundar. Erlingur Þorsteinsson
gerði kröfu í þrotabú hennar vegna
hlutar í Sjónvals en þá kom í ljós að
eignarhlutur Sjónvals í verskmiðj-
unni hafði verið framseldur í hend-
ur Unimarks-manna. Skiptastjóri
samþykkti ekki kröfu Erlings enda
talin byggð á misskilningi.
Fjölmiðlar dregnir á
asnaeyrum
Frá upphafi hafa fjölmiðlar verið
dregnir á asnaeyrunum um fyrir-
tækið og möguleika þess. I byrjun
árs 1991 var viðtal við þá Guðmund
Viðar og Stefán í DV þar sem þeir
lýsa fjálglega fýrirhuguðum rekstri í
Kína. Þar segja þeir að heildarfjár-
festing vegna ævintýrsins verði um
1,2 milljónir dollara sem skiptist
milli helminga á milli íslenskra og
kínverskra aðila. Var þá kynnt að
framleiðslan var send inn á kín-
verskan markað en fyrst þyrfti að
kenna þeim að borða lakkrís. — Og
eins og áður sagði þá var mikið
horft til Bandaríkjanna. Guðmund-
ur Viðar var síðan fastur gestur í
morgunútvarpi Rásar 2 þar sem
gjarnan var spjallað við hann frá
Kína um framtíðaráform, jafnvel
eftir að hann hafði verið hrakinn úr
fyrirtækinu!
Það komu hins vegar litlar fréttir
af því hve erfiðlega reksturinn gekk.
Hinn 8. janúar 1991 var skrifað und-
ir samning við kínversk yfirvöld um
lóðasamninga. Verksmiðjan var
hins vegar ekki tilbúin fyrr en í mars
1993 og var þá vígð. Mætti meðal
Árni Johnsen þingmaður í vígsl-
una og skrifaði síðan um það í
Morgunblaðið. Síðar kom Halldór
Blöndal samgönguráðherra í heim-
sókn enda stuðningsmenn hans úr
kjördæminu aðalhluthafar. Var
framtakið tekið sem dæmi um
möguleika íslendinga í Kína.
• • • 6. júní 1990
keypti Erlingur Þorsteinsson 50
prósent í fyrirtækinu Sjónval af
Guðmundi Viðari Friðrikssyni. í
Ijósriti af bréfi, dags. 10. mars
1992, hefur fulltrúi Sjónvals og
kínverskur stjórnarformaður
fyrir hönd Scandinavian-Gu-
angzhou Candy Company Lim-
ited undirritað yfirlýsingu þar
sem fram kemur að Gouangz-
hou Confectionary Factory og
Sjónval eigi hvort um sig 50
prósenta hluta í fyrirtækinu.
• • • Mars 1993
Verksmiðjan opnar og er Árni
Johnsen alþingismaður við-
staddur. Verksmiðjan er með
stopuia framleiðslu í um það bil
eitt ár og nær að framleiða um
100 tonn af lakkrís.
• • • 31. ágúst 1994
senda Kínverjar Pétri Bjarna-
syni stjórnarformanni bréf þar
sem þeir segja að taprekstur
hefði verið á verksmiðjunni frá
upphafi og um áramótin
1993/94 hafi þeir verið búnir að
tapa 10 miiljónum króna. Þeir
vísa i 45. grein stofnsamnings
verksmiðjunnar um að unnt sé
að leysa fyrirtækið upp ef stjórn
þess samþykkir það.
Frá upphafi gekk hins vegar mjög
erfiðlega að ná tökum á rekstrinum.
Um er að ræða matvælaframleiðsiu
sem að mörgu leyti er viðkvæm en
hiti og raki er gífurlegur þarna í
Kína. Algengt var að lakkrísinn
skemmdist í framleiðslunni og á
þeim rúmlega árstíma sem verk-
smiðjan starfaði náði hún aðeins að
framleiða um 100 tonn af lakkrís.
Þau voru seld í Danmörku, Svíð-
þjóð og á íslandi. Að sögn Hlyns
Snæs Magnússonar, sem starfaði
í marga mánuði í verksmiðjunni
sem framleiðslustjóri, þá gekk erfið-
lega að fá Kínverja til að gæta eðli-
legs hreinlætis. Hafa menn í mat-
vælaiðnaði hér heima bent á að
ótækt hafi verið að verksmiðjan
skyldi aldrei hafa verið tekin út af ís-
lenskum heilbrigðisyfirvöldum úr
því að hún sendi vöru sína hingað.
Telja verðmæti í lóð-
inni
En nú hefur semsagt verið ákveð-
ið að rífa verksmiðjunna og munu
vera fyrirætlanir að taka lóðina
undir samgöngmannvirki í Gu-
angzhou héraði. Þetta eru reyndar
ekkert óvænt tíðindi því strax í sept-
ember 1992 heyrði blaðamaður af
ávæningi um að skipulag héraðsins
gerði ráð fyrir að þarna yrði eins-
hvers konar járnbrautarstöð. Að
sögn Stefáns Jóhannssonar, sem
lengst af starfaði sem framkvæmda-
stjóri verksmiðjunnar, er verið að
leita hófanna til að fá bætur eða
greiðslur frá Kínverjum fýrir lóðina
sem verksmiðjan er á. Benti Stefán á
að lóðarverð væri hátt á þessum
stað og hefði hækkað mikið síðan
verksmiðjan var reist. Hinn kín-
verski samstarfsaðili, sem er ríkis-
rekið sælgætisfyrirtæki, hefur einnig
hug á að fá hlut af þessum bóta-
greiðslum.
Stefán benti hins vegar á að spill-
ing meðal embættismanna væri
mikil í Kína og eignarrétturinn
óviss. Hann sagði að lyktir málsins
yrðu að ýmsu leyti prófsteinn fyrir
þá gagnkvæmu samninga sem Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkis-
ráðherra hefði undirritað í Kína um
gagnkvæma verndun á íjárfesting-
um. Stefán tók undir að lyktir þessa
máls hlytu að hafa mikil áhrif á frek-
ari íjárfestingar íslendinga í Kína.
Meðal nokkurra aðila tengdum
fyrirtækinu hefur verið rætt um að
flytja tækjakostinn heim til Islands
og hefja starfrækslu hér. Stefán taldi
það hins vegar ólíklegt. Þá hefur
blaðamaður heimildir fyrir því að
fyrrverandi starfsmenn eigi úti-
standandi verulegar launakröfur og
séu að íhuga að leita réttar síns.
Sigurður Már Jónsson
Vinnan í verksmiðjunni þótti til fyrirmyndar í Kína en hefði lík-
lega seint fengið viðurkenningu íslenskra heilbrigðisyfirvalda.