Helgarpósturinn - 12.01.1995, Blaðsíða 15

Helgarpósturinn - 12.01.1995, Blaðsíða 15
FIMMTUDAGUR 12. JANÚAR 1995 MORGUNPÓSTURINN FÓLK 15 upp og næstum allt var eins; húsið, flest ðll húsgögnin voru á sínum stað og svo framvegis. Nema hvað foreldrar Sigþrúðar skildu á árinu sem var að líða. Ástæðan var sú að móðir Sigþrúðar varð ástfangin í annað sinn (svona opinberlega). I stað föður Sigþrúðar og Sædísar og tengdaföður Njáls var því kominn inn í fjölskylduboðið nýr meðlimur og svona heldur fljótur til. Hann átti fátt sameiginlegt með gamla tengdapabbanum, einkum það að hann var tíu árum yngri en sá fyrr- taldi og var því jafnframt tíu árum yngri en móðirin. Með öðrum orð- um kom á daginn að kærasti tengdamóðurinnar er jafnaldri Njáls. Mægðurnar stóðu því uppi með jafngamla maka jólin 1994. Fjölkvæni nútímans Þessi lýsing af nútímajólafjöl- skylduboði er hægt að heimfæra yf- ir á mörg nýafstaðin fjölskyiduboð, þótt eflaust með einhverjum til- brigðum. Vel hefði til dæmis geta hugsast að Sigþrúður hefði átt eitt barn með fyrrum sambýlismanni sínum í þrjú ár ellegar/og að nýi maður móðurinnar hefði átt þrjú börn úr fyrri samböndum með þremur konum. Þar af hefði hann boðið tveimur þeirra í jólaboðið á Seltjarnarnesið, auk þess sem börn- um Njáls gæti einnig hafa verið boðið og þar fram eftir götunum. Alltént er það fráleitt að umrætt jólaboð hafi verið það eina í bæn- um þar sem „frávöggutilgrafarhug- takið“ hafði eingöngu átt þátt í út- skiptingu fjölskyldumeðlima. Þetta leiðir hugann að því hvort mannskepnan sé í raun ekki fremur fjölkvænis- en einkvænisvera; hvort nútímakröfurnar um að „aðeilífu- einhvers“ láti ekki orðið fremur illa í eyrum. Að frátöldum tíðum fram- hjáhöldum hafa hjónaskilnaðir sjaldan verið algengari og það sama má segja um slit á nútímafyrir- komulaginu, sambúðum. Þarna er því þó ekki slengt fram að mann- skepnan sé fjölkvænisvera í þeim skilnigi að henni sé „eðiilegt“ að eiga marga maka í einu heldur sé manninum eiginlegt að eiga fleiri en einn maka um ævina, sé með öðrum orðum raðkvænisvera sem sumir vilja meina að sé fjölkvæni í nútímalegri mynd. íslensk kona með átta hjónabönd að baki Samkvæmt þeim sem vita hvað er að gerast í hverju horni í kvik- myndaborginni í Hollywood virð- ist þar regla fremur en undantekn- ing að leikarar eigi fleiri en einn eða tvo, jafnvel þrjá eða fjóra, ef ekki fimm maka um ævina. Þótt ef til vill hafi ekki margir Islendingar gengið í svo mörg hjónabönd er ekki óalgengt að íslenskt nútíma- fólk eigi nokkrar sambúðir að baki, en fáir hafa hins vegar gengið margoft upp að altarinu. Þó er dæmi þess, samkvæmt þjóðskrá Is- lendinga, að íslensk kona sem kom- in er á efri ár hafi alls átta sinnum sagt játast jafnmörgum mönnum frammi fyrir guði og mönnum. Þótt við vitum fátt um þessa merku konu þá má gera ráð fyrir því að hún hafi oftar en tvisvar staðið í þeirri trú á þessum ferli sínum að hún myndi eyða ævinni með „ak- kúrat þessum“ eiginmanni. Það er hins vegar óstaðfest fullyrðing. Erfitt reyndist að komast yfir töl- ur sem segja til um hve fjölmennur sá hópur er sem oftar en einu sinni, eða þaðan af oftar, hefur gengið í hjónaband um dagana. Af tölunum um giftingartíðni frá Hagstofu Is- lands vekur samt athygli að af hverjum 1000 karlmönnum í land- inu, sem voru 15 ára og eldri árið 1961 til 1965, kvæntust að meðaltali 57 á ári í fyrsta sinn. Á sama tíma gengu hins vegar að meðaltali á ári 36 af hverjum 1000 karlmönnum í sitt annað eða ef til vill sitt þriðja hjónaband. Á árunum 1991 til 1993 voru hins vegar fleiri karlmenn sem höfðu hjónband eða -bönd að baki og gengu í nýtt hjónaband á þess- um árum en þeir, sem ekki höfðu verið kvæntir áður, eða 28 af hverj- um þúsund karlmönnum í landinu á móti 24 af sama hlutfalli. Þetta sýnir ekki bara hvað áður giftir hafa fært sig hlutfallslega mikið upp á Sextugur lögfræðingur Þrígiftur, þrífráskilinn og með þrjár sambúðir að baki Sá sextugi lögfræðingur sem hér um ræðir segir alla sína hjónaskilnaði hafa tengst óreglu. „Allt frá því fyrsta hjónabandinu var að Ijúka fór að koma slagsíða á mig,“ sagði lögfræðingurinn sem ekki vildi láta nafns síns getið af tilliti við núverandi sambýliskonu. „Ég tel að það sé í flestum tilfell- um óregla, þar með talin í peningamálunum sem hafi mest áhrif að upp úr slitnar. Þegar ég lít til baka finnst mér aðeins að fyrsta hjónabandið mitt hafi verið það eina sanna. Það var eina kirkjulega athöfnin sem ég gekk í gegnum. Það var líka sú kona sem ég ætlaði að helga líf mitt, en ég á með henni fjögur börn. Hvað sem mínu lífi líður hef ég aiveg hiklaust trú á hjónabandinu og kenni mér fyrst og fremst um að það fór sem fór.“ Varstu alltaf jafn sannfærður um að hjónabandið myndi endast þegar þú játaðist eiginkonum þínum þremur? „Nei, bara í fyrsta sinn. Hin tvö hjónaböndin voru innvígð við borgara- lega athöfn. Ég held ég hafi ekkert séð fyr- ir enda tilveran svo mikið á reiki hjá mér vegna óreglunnar. Ég er hins vegar í ágætu sam- bandi núna enda manni nauðsynlegt að eiga sér fé- laga.“ skaftið í seinni tíð heldur hvað gift- ingum hefur snarlega fækkað mið- að við höfðatölu. Leiða má að því líkum að það hafi eitthvað með skynsemi að gera. Því jafnvel þótt hjónaböndum hafi fækkað eru skilnaðir aldrei fleiri en einmitt síð- ustu ár. Þeim fjölgar því ört sem reyna annars konar sambúðarform en hjónabandið með tiheyrandi rullu um ævilanga tryggð. Konur virðast hins vegar ragari við að ganga aftur í hjónaband samkvæmt sömu heimildum, eða 13 af hverjum þúsund konum í landinu, 15 ára og eldri, gerðu það aftur eða eina ferðina enn á árun- um 1991 til 1993 á meðan 24 áður ógiftar gengu í fyrsta sinn i það heilaga á sama tíma. Og jafnvel þótt konur hafi sjaldan verið duglegri við að yngja upp eftir að níundi áratugurinn gekk í garð, hefur þeim, samanborið við áratuginn þar á undan, fækkað hlutfallslega um helming sem gera það aftur. En það má vafalaust leita einhverra skýringa í kvenmannssálinni, þótt ekki förum við út í þá sálma hér. Þá má geta þess að giftingaraldur fráskildra og þeirra sem giftast í fyrsta sinn hefur hækkað um fjöl- mörg ár. Meðalaldur áður giftra kvenna hefur hækkað úr 30 árum í 36 ár frá 1960 til dagsins í dag, en áður kvæntra karlmanna hins vegar úr 30 árum í 42 ár á sania tímabili. Pervertismi nútíma- samfélaga I umdeildri grein sem vikuritið Time vísaði til á forsíðu fyrr á þessu ári kom það meðal annars fram að margt í þróunarsálfræðinni að undanförnu benti til þess að það að bindast maka sínum þar til dauð- inn aðskilur sé í raun pervertismi nútímasamfélaga. Þar kom einnig fram að einkvæni væri í eðli sínu andhverft ástinni. I veiðimanna- og safnarasamfélögum bættu menn við sig einni konu eða fleirum ef þeir tóku meðalmanninum frammi í atgervi og völdum. Hjónaskilnaðir voru ekki til og það tryggði að for- sjá barna fyrri kvenna eiginmann- anna var örugg og þeir sýndu þeim umhyggju. ÞróunarsáÍfræðingar telja að hvöt karlmannsins til að bæta við sig maka sé miklu sterkari og það sé ekki nauðsynlega hluti af eðli hans að vilja skilja við fyrri eig- inkonur sínar. Löggjafinn hafi hins vegar komið því þannig fyrir að skilnaður er nauðsyn ef menn ætla að fá sér nýja konu og börn frá fyrra hjónabandi séu skilin eftir afskipt og ástlaus fyrir vikið. Á móti leggi konur miklu meiri áherslu á en karlar að hugsanlegur maki sé vel efnum búinn. Tekjur kvenna skipti engu máli í þessu sambandi því forsendur rómant- ískrar ástar eru djúpstæðari en svo að makaval sé útkljáð með reikni- stokk. Þróunarsálfræðingar telja tilfinningar handbendi genetískrar þróunar og því laðist ungar konur að vel stæðum eldri körlum. I þessu samhengi verður manni auðvitað spurn, af hverju það færist í aukana fremur en hitt, að eldri konur laðist að yngri mönnum og öfugt. Reyndar var það töluvert ai- gengt á Islandi fyrr á öldum að vel- efnaðar konur „tóku“ sér yngri menn og giftust þeim, eins og kem- ur fram í viðtalinu við Gísla Gunn- arsson hér annars staðar á síðunni. Þessi staðreynd er vart til þess fallin að ýta undir stoðir þróunarsálfræð- innar. I kjölfar greinarinnar urðu einnig margir til þess fallnir að benda á það augljósa; það er að maðurinn sé ekki dýr sem stjórnist af genunum einum saman heldur hafi sjálfstæðan vilja. I dag grund- vallist lífið ekki lengur á að seðja hungur og losta; lífið sé djúpstæð- ara en svo. Kona í nágrenni höfuðborgarsvæðisins Þrígift og tvífráskilin Hún er ung að aldri en þó ekki nógu ung til þess ná í skottið á sambúðarforminu. Hún er utan af landi en þar voru menn seinni til að skipta um gír, eða fara úr hjónabandsforminu yfir í sambúðarformið. „Alltaf þegar ég hef geng- ið í hjónaband hef ég gert það að sannfæringu, eins og sjálfsagt flestir gera,“ segir hún og bætir við, „óregla hef- ur hvergi komið nærri þessum hjónaböndum mínum.“ Hún telur að tíðir skilnaðir eigi sér rætur í tíðarandanum. „Maður gerði sér háar hugmyndir um hjónabandið í gegn- um rauðu ástarsögurnar sem maður lá í frá tíu til tólf ára aldurs. Ég gifti mig fyrst 17 ára, en það hjónaband varaði ekki nema í þrjá mánuði. í dag býst ég við að flestir á þessum aldri myndu heldur láta reyna á sambúð en að ganga beint upp að altar- inu eins og ég gerði. Reyndar er ég mjög ánægð með þá þróun að fólk gifti sig, að margir ganga orðið ekki í hjónaband fyrr en um og yfir þrítugt, einkum menntafólk. En sjálfsagt á það fólk einhverjar sambúðir að baki.“ Telur þú manninum eiginlegt að vera við eina fjölina felldur í hjónabandsmál- um? „Ég held bara að það hljóti að vera einstaklingsbundið. Fólk er misjafn- lega úr garði gert og hefur fengið mis- jafnt uppeldi og svo kröfur nútímans. En ég vil ekki endi- lega kenna nútímakonum um hvernig komið er fyrir hjóna- bandinu. Ég verð nefnilega mikið vör við það í kringum mig að það er karlmaðurinn sem er fljótari að gefast upp.“ Annað hjónaband þessarar landsbyggðar- konu varði hins vegar í nokkur ár, en áður hafði hún eignast tvö börn. Það fyrra með fyrsta eiginmanni sínum en annað barnið á milli hjónabanda. Þriðja manni sínum giftist hún hins vegar fyrir fáeinum árum. Og eins og fyrri daginn hefur hún trú á því að það end- ist um aldur og ævi. Gísli Gunnarsson________________________________ „Tökum sem dæmi, sem er að vísu nokkuð ýkt, en algengt var að fimmtugir menn tóku sér tvítugar konur, síðan eignuðust þau nokkur börn og þar fram eftir götunum. Hann deyr síðan sjötugt. Þá stendur hún á fertugu. Um það bil ári eftir fráfall hans giftist ekkjan en þá var ekki óalgengt að hún gengi að eiga rúmlega tvítugan mann.“ Gísli Gunnarsson dósent 1 sagnfræði Ást var girnd Hjónaskilnaðir í víðtækustu merkingu þess orð voru ekki óal- gengari upp á Islandi fyrr á öld- um, en komu þá til af allt öðrunt ástæðum. Að sama skapi var al- gengt að rnenn gengu oftar en einu sinni í hjónaband. „Algengt var að fólk missti maka sína ungt enda dánartíðni hærri en nú. Ungar ekkjur og ekklar voru þá í miklu fjölmennari en nú. Þarna kom meðal annars til að miklu al- gengara var að töluverður aldurs- munur væri á hjónum á hvorn veginn sem var,“ segir Gísli Gunnarsson dó- sent í sagn- fræði við H á s kó 1 a íslands. „Tökum ;m dæmi, sem er að vísu nokkuð ýkt, en al gengt var að fimmtugir menn tóku sér tvítugar konur, síðan eignuð- ust þau nokkur börn og þar fram eftir göt- unum. Hann deyr síðan sjötugt. Þá stendur hún á fer- tugu. Um það bil ári eftir fráfall hans giftist ekkjan en þá var ekki óalgengt að hún gengi að eiga rúmlega tvítugan mann. En mjög algengt var að tíu til fimmtán ára aldursmunur væri á hjónum á hvorn veginn sem var, ekki bara eins og sumir kynnu að halda að karlar gengju að eiga sér yngri konur. Einkum var það algengt að ef fólk giftist í annað sinn að það giftist einhverjum sem væri tals- vert yngri. Fyrr á tímum var jarð- næðisskortur en forsenda fyrir giftingu var aðgangur að jarðnæði. I dæminu hér að ofan má gera ráð fyrir því að önnur eiginkonan hafi verið vinnukona. Hann hefur get- að valið úr vinnukonum því ekki nema þriðjungur til sextíu prósent vinnukvenna giftust. Að sama skapi gat húsfreyjan valið úr vinnumönnunt eftir lát eigin- mannsins. En mikið af ógiftu fólki kom til af því að ekki var hægt að ganga í hjónaband nema með sæmilega stöndugum aðila.“ Var það þá regla fremur en und- antekning að ekkjur og ekklar gengu aftur í hjónaband? „Já, því það var ætlast til þess að sá sem stæði fyrir búi giftist aftur. Það var þjóðfélagslegt norm. Þeir sem stóðu fyrir búi og voru ógiftir voru afbrigði fremur en hitt.“ Má þá kannski orða það svo að náttúran hafi gert það að verkum að fólk skipti reglulega um maka? „Já, það má kannski segja það. Eiginlegur skilnaður var erfiður og aðeins leyfður í þeim tilfellum þar sem um hórdómsbrot var að ræða. Þá gat sá sem brotið var gegn sótt unt skilnað. Það var hins vegar mjög erfitt mál því það merkti upplausn fjölskyldu og bús og háar sektir fyrir þann seka sem venju- lega voru karl- k y n s . Skilnað- ur gat því e n d a ð með því að allir færu á von- arvöl, jafnvel það að við- kömandi hyrfi um tíma eða væri dæmdur í ævilanga Brimarhólsvist eða eitthvað álíka. Ósam- lyndi hjóna var aldrei ástæða skilnaðar. Þetta breyttist strax upp úr 1800, en þá varð allt miklu frjálslyndara. Skilnaðir fara ekki að aukast veru- lega fyrr en á þessari öld og hafa síðan aukist samfleytt." Er skýringin á tíðum hjónaskiln- uðum nú ef til vill sú að fólk lifir einfaldlega of lengi til að þola sam- fleytt hjónaband? „Það er ein skýringin, en bara ein af mörgum og ef til vill ekki sú veigamesta.“ Hvað um ástina, kom hún aldrei til tals sem ástœða fyrir hjóna- bandi? „Hvað er er það nú, segir maður bara sögulega séð. Fólk giftist af skynsemisástæðum. Auðvitað var til ást en þá var hún kölluð girnd, ekki ást. Eldklerkurinn Jón Steingrímsson getur svo um á einum stað að ein stjúpdætra hans hafi fallið fýrir girnd og orðið að giftast þeim sem gerði hana barns- hafandi. Hann var lítið hrifinn af þessu uppátæki hennar. Oft kom þó fyrir að fólk varð það sem kallað er ástfangið, konan barnshafandi og þau drifin í hjónaband, eins og getur um hér að ofan. En hugtakið ást var ekki notað fyrr en með rómantíkinni á 19. öld.“ ■

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/286

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.