Helgarpósturinn - 11.04.1996, Blaðsíða 4

4
FlMIVmJDAGUR ±L APRÍL1996
[yjirheyrsla
• Undanfarin fjögur ár hefur lög-
reglan á Blönduósi gefið öku-
mönnum, sem teknir eru fyrir of
hraðan akstur, tækifæri til að
gera upp sekt sína á staðnum
og tekur þá lögregluþjónninn
sem stoppar viðkomandi við
peningum ogjafnvel krítarkort-
um. Þjónusta þessi er fyrst og
fremst hugsuð fyrir feröamenn
sem vilja gera mál sín upp á
staönum, en margir íslendingar
hafa notfært sér þessa skjótu
aðferö við borga fyrir glanna-
skapinn. Helgarpósturinn spurði
því Sturiu Þórðarson hjá Lög-
regluembættinu í Reykjavík: Af
hverju er þessi háttur ekki hafö-
ur á hér, fyrst heimild er fyrir því
í lögum?
Ónáða kerfið
með drætti,
röfli ogveseni
„Það er rétt að þetta er heimilt
með lögum, en við höfum ekki
boðið upp á þetta hér síðan
vegaeftirlitið var og hét. Þá var
þessu heist beitt gagnvart út-
lendingum sem vildu gera upp
sín mál á staðnum. En alrnennt
hefur þetta ekki verið gert.“
Af hveiju ekki?
„Ég get nú í raun ekki sagt
neitt um það. Þetta hefur aldr-
ei verið tii umræðu hjá okkur,
þannig að ég hef hvorki rök
með eða á móti í þessu máli.
Að meginstefnu eru gerðar
skýrslur um umferðarlagabrot
og síðan sendir út gíróseðlar,
en sú innheimtuaðferð hefur
gefist illa. Þetta mál er nú samt
þess eðlis að það er vert að
skoða hugmyndina.1'
Nú er verðskráin yfir sektir í
flestuin tilfcllum mjög skýr
þannig að þetta ætti ekki að
vera mikið mál, eða hvað?
„Já, það er rétt. í 90% tilvika er
það á hreinu hver sektin er og
því er tæknilega ekkert því til
fyrirstöðu að bjóða upp á
þennan mögu!eika.“
Er þetta þá spuming um tor-
tryggni í garð lögreglu-
manna?
„Nei, ég held ekki að það sé
ástæðan. Þetta hefur einfald-
lega ekki verið rætt hjá okkur
og hingað til hefur það ekki
verið okkar stærsta vandamál
að fólk ætti í erfiðleikum með
að losna við peningana sína. Á
sfnum tíma átti að leysa allan
þennan vanda með því að
senda út gíróseðla, en það hef-
ur nú ekki borið árangur. Það
þarf að stokka upp þetta kerfi
og belta harðari þvingunarúr-
ræðurn en við höfum haft yfir
að ráða. Það þarf að ganga
harðar að fólki með að greiða
sektir sínar — þó án þess að
réttaröryggi þess sé ógnað.
Það er svo mikið af fólki sem
er að ónáða kerfið með drætti,
röfli og veseni og því má skoða
þann inöguleika að koma á
hvetjandi kerfi með stighækk-
andi sektum, líkt og beitt er
með stöðumælasektir. Ég
þekki nú ekki árangurinn á
Blönduósi, en það má kannski
ætla að þetta gæti aukið inn-
heimtu meðal útlendinga, því
þeir taka það hátíðlegar en við
hérlendis að fá sektir. Það gæti
verið að þeir borguðu þá frek-
ar en þegar verið er að elta þá
með þessi mál til sfns heima-
lands. En ég veit ekki hvort
þetta myndi ganga hér. Ég leyfi
mér þó að efast um að fólk,
sem borgar ekki einu sinni
gíróseðlana, fari að ríía upp
veskið til að borga iögreglu-
þjóni sem stöðvar það, en ég
skal ekki útiloka það.“
-EBE
Hæstiréttur hefur kveöið
upp dóm yfir þremur mönn-
um vegna brota í starfi
sem kostaði Lífeyrissjóð starfs-
manna Áburðarverksmiðjunnar
tugi milljóna króna. Sæmundur
Guðvinsson kynnti sér málið.
liiiiíiiiijiMigMffil
Fangelsisdómar
Áburðarverksmiðjan í Gufunesi: Umsjónarmaður Lífeyrissjóðs
starfsmanna Áburðarverksmiðjunnar var síðastliðið haust
ákærður fyrir að hafa misnotað aðstöðu sína sem umsjónar-
maður lífeyrissjóðsins og ráðstafað fjármunum sjóðsins til
kaupa á verðbréfum með ótryggum veðum í fjölda íbúða við
Berjarima og skrifstofuhúsnæði í Skipholti.
Þorsteinn Víðir Þórðarson, fyrrverandi framkvæmdastjóri Lífeyrissjóðs
starfsmanna Áburðarverksmiðjunnar, hlaut þyngsta dóminn fyrir verð-
bréfabrask sem sjóðurinn tapaði sennilega tugum milljóna króna á.
Hæstiréttur hefur kveðið
upp dóm í máli ákæru-
valdsins gegn Þorsteini Víði
Þórðarsyni, fyrrverandi fram-
kvæmdastjóra Lífeyrissjóðs
Áburðarverksmiðjunnar, Þor-
láki Ómari Einarssyni miðlara
og Sveini Sæmundssyni, lög-
giltum endurskoðanda. Dómur
Héraðsdóms yfir Þorsteini um
eins árs fangelsi, þar af níu
mánuði skilorðsbundna, var
staðfestur. Hæstiréttur stað-
festi þriggja mánaða skilorðs-
bundinn fangelsisdóm yfir Þor-
láki en bætti einnar milljónar
króna sekt við dóminn. Sveinn
var sýknaðúr í Héraðsdómi en
Hæstiréttur dæmdi hann í eitt
hundrað þúsund króna sekt.
Þremenningarnir höfðu krafist
sýknu.
Tapaði tugum milljóna
Þorsteinn Víðir Þórðarson
var síðastliðið haust ákærður
fyrir að hafa misnotað aðstöðu
sína sem umsjónarmaður líf-
eyrissjóðsins og ráðstafað fjár-
munum sjóðsins til kaupa á
verðbréfum með ótryggum
veðum í fjölda íbúða við Berja-
rima og skrifstofuhúsnæði í
Skipholti. Ljóst er að lífeyris-
sjóðurinn hefur tapað tugum
milljónum króna á þessu verð-
bréfabraski. Má nefna sem
dæmi að sjóðurinn keypti
meðal annars 55 veðskulda-
bréf fyrir 92 milljónir króna án
þess að aflað væri gagna um
veðhæfni veðsettra eigna og
upplýsinga um skuldara bréf-
anna, sem voru meðal annars
illa stæð fyrirtæki. í einu tilfelli
var um að ræða tuttugu
skuldabréf sem keypt voru fyr-
ir 39 milljónir og tryggð með
veði í húsi sem var í byggingu.
Húsið var selt á nauðungar-
uppboði og fékk lífeyrissjóður-
inn aðeins tvær milljónir í sinn
hlut. Vegna þessa taps hefur
orðið að grípa til þess ráðs að
skerða greiðslur úr sjóðnum
um 15% og nær þessi skerðing
til um 100 lífeyrisþega.
Svikin komast upp
Upp komst um þetta verð-
bréfabrask haustið 1994. Þor-
steinn var sölustjóri Áburðar-
verksmiðjunnar, auk þess að
hafa haft umsjón með lífeyris-
sjóðnum í ein tuttugu ár. Þor-
steini var sagt upp störfum 24.
október 1994 eftir að staðfest-
ar upplýsingar lágu fyrir um að
hann hafði unnið að því að afla
sér umboða erlendis til inn-
flutnings á áburði á eigin veg-
um. Engar grunsemdir voru þá
uppi um að ekki væri allt með
felldu í rekstri lífeyrissjóðsins.
Daginn eftir að Þorsteini var
sagt upp voru forráðamenn
verksmiðjunnar hins vegar
boðaðir til fundar með yfir-
mönnum steypustöðvarinnar
BM Vállár. Erindið var að ræða
hvernig gæta skyldi hagsmuna
fyrirtækjanna vegna ákveðinna
byggingarframkvæmda sem líf-
eyrissjóðurinn hafði að hluta
til fjármagnað. Forstjóri
Áburðarverksmiðjunnar kom
af fjöllum og kannaðist ekki við
málið. Það kom hins vegar í
ljós að lífeyrissjóðurinn hafði
keypt skuldabréf útgefin af
byggingarfélögum sem stóðu
að byggingu þrjátíu íbúða við
Berjarima í Grafarvogi. Miklir
erfiðleikar voru komnir upp
varðandi þessar framkvæmdir
og fjármögnun þeirra. Þinglýst-
ir eigendur íbúðanna við Berja-
rima hafa nú verið lýstir gjald-
þrota.
Forráðamenn Áburðarverk-
smiðjunnar fóru nú að kanna
bókhald lífeyrissjóðsins og
leist ekki á blikuna, því ýmis-
legt fleira kom í ljós. Meðal
annars að lífeyrissjóðurinn
hafði keypt skuldabréf fyrir
tugi milljóna af byggingarfyrir-
tækinu Jeco hf. með veðum í
húsinu Skipholti 50D, sem var í
byggingu en ekki einu sinni
fokhelt. Með bréfi dagsettu 26.
október 1994 óskaði stjórn Líf-
eyrissjóðs starfsmanna Áburð-
arverksmiðjunnar eftir því að
Rannsóknarlögregla ríkisins
rannsakaði skuldabréfakaup
sjóðsins á undanförnum miss-
erum.
Miðlarinn Þoriákur
Sama dag og forráðamenn
Áburðarverksmiðjunnar höfðu
fengið ofangreindar uppiýsing-
ar frá BM Vallá áttu þeir fund
með forsvarsmanni Rima hf.,
Kristjáni Magnasyni, en Rimi
hafði tekið yfir framkvæmdirn-
ar við Berjarima 20-28. Kristján
greindi frá því að í júní 1993
hefði Þorlákur Einarsson kom-
ið til hans og boðið honum að
fjármagna framkvæmdirnar
með því að vera milligöngu-
maður við sölu á skuldabréf-
um. Þorlákur hafi útbúið
skuldabréf sem gefin voru út af
húsbyggjandanum og þeim
þinglýst. Eftir þinglýsinguna
greiddi Þorlákur síðan Krist-
jáni í reiðufé fyrir bréfin en af-
föllin voru umtalsverð. Fyrir
tveggja milljóna króna bréf
greiddi Þorlákur 1,6 milljónir,
afföll af fimm milljóna króna
skuldabréfi voru 20% og afföll
af sjö milljóna króna skulda-
bréfi 25%. Kristján kvaðst hafa
greitt Þoriáki 2% söluþóknun
af því sem hann fékk greitt til
viðbótar afföllunum. Þorlákur
Einarsson hefur ekki réttindi
sem löggiltur verðbréfasali.
Áhættuskuldabréf
í dómi Hæstaréttar segir
meðal annars: „í skýrslu sinni
hjá Rannsóknarlögreglu ríkis-
ins bar ákærði Þorsteinn að
eftir að ávöxtun lífeyrissjóðs-
ins breyttist 1. janúar 1993 hafi
hann með vitund og vilja
stjórnar og vitund endurskoð-
anda sjóðsins, ákærða Sveins,
byrjað að kaupa svonefnd
áhættuskuldabréf, sem gefið
geti betri ávöxtun. Umrædd
bréf voru með veði í húsum í
smíðum, og þeim ætlað að fjár-
magna byggingarframkvæmd-
ir. Eðli málsins samkvæmt hafi
við kaup á þessum bréfum ekki
verið unnt að halda sig við
reglu í 6. gr. reglugerðar lífeyr-
issjóðsins um lágmark verð-
tryggingar..."
„Hann bar og að ákærði Þor-
lákur hafi verið milliliður í við-
skiptum þessum og boðið
sjóðnum skuldabréfin til
kaups. Aðspurður um forsend-
ur kaupa hans á skuldabréfum
með veði í Skipholti 50D sagði
ákærði Þorsteinn að kaupin
hafi verið í samræmi við
áhættukaup og hafi hann mið-
að við að „lána aidrei nema
sem nam 70% af matsverði
hússins hverju sinni“.“
Hagsmunir í hættu
í dómi Hæstaréttar segir sið-
an: „Með vísan til þessa, og for-
sendna héraðsdóms að öðru
leyti, er staðfest sú niðurstaða
hans, að ákærði Þorsteinn hafi
farið verulega út fyrir heimildir
í 1. tl. 6. gr. reglugerðar lífeyr-
issjóðsins við kaup á skulda-
bréfum. Er ekkert fram komið
sem styður staðhæfingu hans
um að þetta hafi hann gert
með vitund og vilja stjórnar
sjóðsins. Stefndi ákærði þann-
ig hagsmunum sjóðsins í
hættu og braut með því gegn
249. gr. almennra hegningar-
laga. Með vísan til forsenda
héraðsdóms er einnig staðfest
niðurstaða hans um sakfell-
ingu ákærða vegna þess að
hann framseldi ákærða Þorláki
umboð 23. mars 1994 og af-
henti honum tékka að fjárhæð
800.000 krónur 12. september
1994 í andstöðu við reglur líf-
eyrissjóðsins. Hvort tveggja
varðar við 249. gr. almennra
hegningarlaga.
1 III. kafla ákæru er ákærða
Þorsteini gefið að sök að hafa
dregið sér samtals 1.508.889
krónur. Ákærði hefur haldið
því fram að þeir fjármunir, sem
gengið hafi til hans úr lífeyris-
sjóðnum, hafi ávallt verið hluti
af kaupverði skuldabréfa, sem
oftast hafi verið greitt með-
ákærða Þorláki. Ástæða þess
að hluti kaupverðsins hafi
gengið til sín hafi verið sú, að
Þorlákur hafi verið að endur-
greiða sér persónuleg lán.“
Verulegur bónus
Þorláki Ómari Einarssyni var
gefið að sök að hafa stundað
verðbréfamiðlun án þess að
vera löggiltur verðbréfamiðl-
ari.
I skýrslum sínum hjá lög-
reglu bar Þorlákur að hann
hefði auk 1-2% söluþóknunar
af andvirði skuldabréfanna
fengið aukaþóknanir eða bón-
us. Samkvæmt því og með hlið-
sjón af framburðum vitnanna
Kristjáns Magnússonar og
Jörgens Erlingssonar, sem rak
byggingarfyrirtækið Jeco, sem
stóð að smíði hússins Skipholt
50D, þótti ljóst að sú þóknun
nam verulegum fjárhæðum.
. Hlutur endurskoðanda
Sveini Sæmundssyni, endur-
skoðanda lífeyrissjóðsins, var
gefið að sök að hafa brotið lög
um ársreikninga og endur-
skoðun lífeyrissjóða og lög
um löggilta endurskoðendur
með því að hafa vanrækt
skyldur sínar sem löggiltur
endurskoðandi reikninga líf-
eyrissjóðsins. Sveinn bar að
hann hefði hagað endurskoð-
un og gerð ársreiknings fyrir
árið 1993 með sama hætti og
árið áður. Sú breyting varð þó
á, að á þessu ári keypti sjóð-
urinn engin „bankabréf" en
keypti hins vegar önnur
skuldabréf fasteignatryggð
fyrir 39,9 milljónir króna, þar
á meðal bréfin sem ákært er
fyrir. Sveinn viðurkenndi að
þau mistök hefðu orðið við
gerð ársreikningsins, að í yfir-
liti um peningaflæði eru
skuldabréfin færð undir liðn-
um „Keypt bankabréf" í stað
„Keypt bankabréf o.fl." eða
„Keypt önnur bréf", sem stafi
af því að láðst hafi að breyta
texta þessa liðar frá fyrra ári.
Sveini var gefið að sök að
kanna ekki hvort farið var að
ákvæðum reglugerðar lífeyris-
sjóðsins á árinu 1993 við kaup
skuldabréfa, en þau voru
tryggð með veði í fasteigninni
Berjarima 20-28. Sveinn bar,
að hann hefði þekkt þetta
reglugerðarákvæði og að ekki
hefði verið að finna í gögnum
lífeyrissjóðsins mat á þessari
eign. Sveinn sagði að það
hefði verið eigið mat en ekki
annarra, sem lá fyrir, þegar
hann mat veðsetningarnar við
lok efnahagsreiknings fyrir ár-
ið 1993. Um þetta segir í dómi
Hæstaréttar:
„Ákærða var kunnugt um
kaup greindra véðskuldabréfa
og kveðst hafa talið þau gerð
með vitund og vilja stjórnar
sjóðsins. Honum mátti vera
ljóst að kaupin voru andstæð
1. tl. 6. gr. reglugerðar lífeyris-
sjóðsins. Bar honum því að
gera fyrirvara um þetta í árit-
un á ársreikningana eða á við-
eigandi hátt í skýringum með
þeim. Athugasemdir til stjórn-
ar sjóðsins gátu ekki eins og
hér stóð á komið í stað fyrir-
vara í áritun á ársreikning-
inn." Hæstiréttur segir að því
verði að telja að Sveinn hafi
með þessu brotið gegn laga-
ákvæðum. Síðar segir í dómin-
um: „Á það er hins vegar að
líta, að í skýrslu stjórnar líf-
eyrissjóðsins með ársreikn-
ingnum kemur skýrt fram, að
á rekstrarárinu hafi verið
keypt verðbréf fyrir 50,8 millj-
ónir króna og þar af hafi verið
7,4 milljónir í húsbréfum, 3,5
milljónir króna í skuldabréf-
um Húsnæðisstofnunar og
loks „önnur skuldabréf" fyrir
39,9 milljónir króna. Gaf það
lesendum ársreikningsins
naumast tilefni til að álykta,
að síðastgreind bréf væru
skuldabréf með ábyrgð
banka."
Fangelsi og sektir
í dómsorði Hæstaréttar seg-
ir að Þorsteinn Víðir Þórðar-
son sæti fangelsi í tólf mánuði,
en fresta skuli fullnustu níu
mánaða af refsingunni og sá
hluti falla niður eftir þrjú ár
haldi hann skilorð. Þá skal Þor-
steinn greiða Lífeyrissjóði
starfsmanna Áburðarverk-
smiðjunnar liðlega 1,1 milljón
króna í skaðabætur ásamt
vöxtum.
Þorlákur Ómar Einarsson
sæti fangelsi í þrjá mánuði en
fresta skuli fullnustu refsingar-
innar og hún falla niður eftir
tvö ár ef hann heldur skilorð.
Ennfremur á Þorlákur að
greiða eina milljón króna í sekt
til ríkissjóðs, en sæti ella
þriggja mánaða fangelsi.
Sveinn Sæmundsson greiði
eitt hundrað þúsund krónur í
sekt til ríkissjóðs, en sæti ella
tuttugu daga varðhaldi.
Ennfremur kveður dómur
Hæstaréttar á um málskostn-
að. Mál þetta dæmdu hæsta-
réttardómararnir Garðar
Gíslason og Arnljótur Björns-
son og Þorgeir Örlygsson pró-
fessor.