Helgarpósturinn - 16.01.1997, Qupperneq 10

10 «■
F1MMTUDAGUR16. JANUAR1997
HELGARPÓSTURINN
Útgefandi: Lesmál ehf.
Framkvæmdastjóri: Árni Björn Ómarsson
Ritstjóri: Páll Vilhjálmsson
Prentvinnsla: Prentsmiðjan Oddi hf.
Kvótakerfið
oguppgjöf
stjómmálanna
Porsteinn Páisson sjávarútvegsráðherra viðurkennir að
fiskveiðistjórnunin, með kvótakerfið sem kjarna, veldur
slíkri röskun á heilbrigðri efnahagsstarfsemi að ekki er við bú-
andi. Ráðherra skipar nefnd sem ætlað er að kanna leiðir til að
koma í veg fyrir að á endanum verði aðeins einn sægreifi hér á
landi sem — í ekki allt of fjarlægri framtíð — gæti tekið upp á
því að flytja búferlum til útlanda og ræki þaðan verstöðina ís-
land.
Kvótakerfið hafði í för með sér tvær grundvallarbreytingar á
sjósókn og útgerð. í fyrsta lagi voru leyst upp aldagömul
tengsl á milli sjómannsins og útgerðarmannsins annars vegar
og náttúrunnar hins vegar. Fram að dögum kvótakerfisins tak-
markaðist sjósókn aðeins af þeim möguleikum sem tæknin gaf
og náttúran setti. Offjárfesting í skipum á áttunda áratugnum
leiddi til þess að veiðigeta flotans fór fram úr afrakstursgetu
auðlindarinnar. Einhverjar takmarkanir þurfti að setja og eftir
nokkrar tilraunir með að draga úr endurnýjun og stækkun
skipastólsins, skrapdagakerfi og bannsvæði voru fyrstu drög
að kvótakerfinu lögð fyrir hálfum öðrum áratug.
Kvótakerfið var tekið upp í áföngum og þeir sömu áfangar
mörkuðu undanhald stjórnmálanna. Stjórnmálakerfinu mis-
tókst að ná jafnvægi milli sóknargetu útgerðarinnar og fiski-
miðanna. Lausnin var að markaðsvæða aðganginn að auðlind-
inni. Sumir stjórnmálamenn voru svo grænir að þeir héldu að
aðeins óveruleg breyting yrði á útgerðarháttum. Halldór Ás-
grímsson, þáverandi sjávarútvegsráðherra og núverandi ut-
anríkisráðherra, sagði í fjölmiðlaviðtali að frá öndverðu hefðu
landsmenn þurft að kaupa báta og skip til að sækja sjóinn.
Núna væri aðeins um það að ræða að þeir sem vildu inn í
greinina þyrftu líka að kaupa aflaheimildir. Hér er komið að
seinni grundvallarbreytingunni.
Markaðsvæðing veiðiheimilda hlaut að leiða til spákaup-
mennsku sem þrýsti verðinu á óveiddum fiski upp í fáránlegar
upphæðir. Ólíkt því þegar lagt er í fjárfestingar eins og skip
sem ganga úr sér og ónýtast á tilteknum árafjölda úreldist
ekki hlutdeild í fiskimiðunum. Þvert á móti vex hún að verð-
mæti eftir því sem heildarafli eykst eftir samdrátt undanfar-
inna ára. Þeir sem kaupa kvóta í dag eru ekki nema með annað
augað á stöðu útgerðarinnar núna og horfunum á afurðamörk-
uðum næstu misserin. Hitt horfir til framtíðar og þar sjá menn
áður óþekkta aflavon. Fyrir verðið á kvótanum skipir ekki máli
hvort óskhyggjan rætist. Gangi hún ekki eftir fellur skráð verð
á óveiddum fiski um sinn en mun óðara hækka aftur í takt við
væntingar útgerðarinnar um batnandi hag. Markaðsvæðingin
á sjósókn breytti ekki grundvallareðli veiðiskapar. Alveg sama
hversu léleg vertíðin er í ár, alltaf býst veiðimaðurinn við að
geta rétt sinn hlut á þeirri næstu.
Ekki dregur það úr hug útgerðarmanna að eftir því sem al-
menningur tekur virkari þátt í braskinu með veiðiheimildir, í
formi hlutabréfasjóða og lífeyrissjóða, er líklegra að ríkissjóð-
ur komi til aðstoðar ef illa fer.
Smátt og smátt eru stjórnmálamenn að átta sig á hvaða af-
leiðingar markaðsvæðingin hefur í för með sér og það er snot-
ur írónía að ráðherra Sjálfstæðisfiokksins sér sig tilneyddan
að skipa nefnd til að lappa upp á markaðinn. Gangi þér vel,
Þorsteinn Pálsson.
nútíma lausnir á nútíma vanda
'Þorgeir Þorgeirson
Mig langar til að byrja
þetta uml með nokkuð
langri tilvitnun:
„Furðanlegt er það með svo-
kallaða list. Það er engu líkara
en hún nærist á efasemdum.
Fullvissa og fyrirframsannfær-
ing fara illa í hana, drepa hana
stundum alveg.
Sérlega er þetta augljóst
með list leikhússins.
Ætli listin hefjist ekki um
það bil sem spurning er að
vakna? Og skyldi henni ekki
ljúka rétt áður en svörin
rumska og fara á kreik?
Villiönd Ibsens er dæmi um
þetta.
Leikritið er og verður lista-
verk, en sýning þess þarf ekki
undantekningarlaust að vera
listaverk, hvernig sem á því
stendur. Jafnvel „lýtalaus" sýn-
ing getur verið sneydd allri
list.
Þegar Ibsen gamli samdi
Villiöndina trúi ég að hann
þættist vera að meðhöndla
hugmyndir sem voru traustar í
sessi. Meginöflin í leikritinu
eru annars vegar hugsjóna-
maðurinn, ídealistinn, sann-
leikspostuli einstaklingshyggj-
unnar — Gregers Werle, hins
vegar sjálfur hornsteinn borg-
aralegs samfélags, kjarnafjöl-
skyldan í líki Ekdalfólksins.
Með því móti tekur höfund-
urinn til spurninganna fyrir-
bæri sem einhver vandi var að
efast um. Við upphaf leiks er
ráðlegast að báðir þessir aðil-
ar standi nokkurn veginn í trú-
verðugri stærð. Efasemdir sín-
ar leggur Ibsen á þessi fyrir-
bæri með því að láta þau tak-
ast á. Séu þau átök að ein-
hverju leyti tvísýn þá verða til
andstæður.
En andstæður eru birtingar-
form listar úr því efagjörn
spurnin er forsendan.
Þetta tvennt verður ekki að
skilið.
Skáldskapur verksins er
hvergi til nema í kraftfleti þess-
ara andstæðna.
í átökunum fer viðurtekin
mynd ídealistans og fjölskyld-
unnar að þróast. „Áður en var-
ir er göfugmennið orðið að
fanti og fanturinn einna skást-
ur af persónunum“ — eins og
Halldór Laxness segir um
þetta galdraverk.
Þannig er list — hreyfing,
þróun, dynamik — en í upphafi
var efasemdin.
Annars vantar þennan lífs-
háska sem Steinn Steinarr
taldi forsendu listar.
Þessi sýning Villiandarinnar
nú er fjærri öllum háska.
Þegar tjaldið fer frá stendur
þar undir eins fullbúin niður-
staða. Spurn og efi um þann
Gregers Werle sem sýningin
miðlar er óþarfi, raunar hrein
fjarstæða. Hann nagar á sér
neglurnar, stamar og æðir um
til marks um það að sannleiks-
postulinn sé geðveikur, eða
a.m.k. sjúklega taugaveill. Og
við lok sýningarinnar stendur
hann enn og nagar á sér negl-
urnar. Mynd hans er statísk,
óbreytt frá upphafi til enda.
Hann er strax ljós og gagnsær,
áhorfandanum kemur aldrei
neitt um hann á óvart. Nema
þessi ógnar vöxtur á nöglun-
um — hann virðist hafa nóg að
Grorða allan tímann.
Efasemdir og áleitnar spurn-
ingar Ibsens gamla sem áður
fyrr leiddu okkur á vit grun-
semda um það að sannleiks-
postulinn upphafni væri
kannski geðveila — a.m.k. und-
ir þaki smáborgarans — allar
þær grunsemdir hafa nú vikið
fyrir þeirri bjargföstu trú að til-
hneigingin til að segja sann-
leikann sé bilun í manneðlinu.
í stað skoðunar, athugunar
er semsé komin bjargföst
sannfæring þess sem ekki þolir
sannleikann.
Þetta sannleikstuldrandi,
klikkaða hró sem Gregers
Werle er í augum leikstjórans,
það stendur andspænis væm-
inni draumamynd af kjarnafjöl-
skyldunni því uppsetningin er
Mætti nú ekki
redda vandkvæðum
Borgarleikhússins með
því að afhenda Spaug-
stofunni þá stofnun
með þeirri reglugerð að
þar yrðu bara leikin
verk eftir Ibsen?“
•
öll að hlífa Ekdalfólkinu við
gagnrýni höfundar síns.
Ætíi Ibsen hefði sett Relling
lækni til varnar Ekdalfjölskyld-
unni í verkinu nema af því að
honum þótti vanta liðsauka
andspænis Gregers og sann-
leikskröfu hans. Eða var ekki
meiningin að uppgjör leiksins
væri milli þeirra tveggja?
Núna í Iðnósýningunni situr
ögn beiskur læknir og níðist á
varnarlausum taugasjúklingi
sem hefur verið að tala af sér.
Burt eru úr þessum flutningi
öll átök, allur skáldskapur, allt
flug. Eftir stendur saga af geð-
veikitilfelli, flöt, óskáldleg og
tilvalin dægrastytting handa
föstum kaupendum Familie-
journalen, Hjemmets og Vik-
unnar.“
Þetta var tilvitnun í 21 árs
gamlan texta um uppsetningu
Leikfélags Reykjavíkur á „Villi-
öndinni" árið 1976.
í meginatriðum virðast
þessi skrif líka eiga við sýningu
Þjóðleikhússins nú.
En vörum okkur á yfirborðs-
legum líkingum.
Það eru þrisvar sinnum sjö
ár síðan Iðnó sýndi verkið og
margt hefur gerst. Árni John-
sen hefur stjórnað endurhönn-
un Þjóðleikhússins og Ingi-
björg Sólrún látið malbika
Hverfisgötuna og gera torg
framan við Musterið.
Og Spaugstofan er orðin
stórveldi. Ekki kvarta ég yfir
því.
Það er einmitt hin stóra nýj-
ung Stefáns Baldurssonar leik-
stjóra að kalla tvo Spaugstofu-
menn til að fullkomna þá smá-
borgaralegu sýn á verk Ibsens
gamla sem Iðnó hóf fyrir tveim
áratugum.
Hann hefur notað tímann
vel.
Það er rétt hjá honum að
láta þá halda vandlega mark-
aðssettum leikstíl sínum úr
sjónvarpinu. Enda er nú upp-
selt á þessa frábæru sýningu
allt til vors.
Og slapstick-uppsetning
Stefáns er alveg laus við vand-
ræðalegt melódramað úr Iðnó
gamla og virkar fullkomlega
sem skopstæling á þeim ömur-
lega stíl.
Troðfullt húsið borgar fyrir
þetta snilldarbragð með dynj-
andi hlátrasköllum og fjöri.
Einkum í átakasenunum.
Leikhúsform neyslusamfé-
lagsins er fundið.
Loksins, loksins.
Enn eru þó smávægilegir
hnökrar á framkvæmdinni því
Spaugstofan í sjónvarpinu á
laugardaginn (11. jan.) var ansi
þreytt og húmorlaus (eins og
Jón Viðar mundi segja), enda
búin að spreða gamanseminni
í þetta mikla verkefni.
En lausn er á öllu.
Mætti nú ekki redda vand-
kvæðum Borgarleikhússins
með því að afhenda Spaugstof-
unni þá stofnun með þeirri
reglugerð að þar yrðu bara
leikin verk eftir Ibsen?
Ibsenleikhús Spaugstofunn-
ar fengi líka áreiðanlega stuðn-
ing úr Norræna menningar-
sjóðnum ef finnar eða svíar
fengjust til að vera með.
Laugardagskvöld sjónvarps-
ins mætti leysa með því að
Hallgrímur Helgason og at-
vinnu-óvitarnir í Dagsljósi
skiptust á um tímann.
Þar eru óþreyttir hæfileikar
fyrir hendi.
Enginn gæti kvartað yfir því.
Helgarpósturinn
Borgartúni 27, 105 Reykjavík
Sími: 552-2211 Bréfasími: 552-2311
Bein númen Ritstjórn: 552-4666, símbréf: 552-2311,
fréttaskotið: 552-1900, tæknideild: 552-4777,
auglýsingadeild: 552-4888, símboði (augl.) 846-3332,
dreifing: 552-4999.
Netfang: hp@this.is
Áskrift kostar kr. 800 á mánuði efgreitt er með
greiðslukorti, en annars kr. 900.
Frá lesendum
Fyrrverandi félagsmaöur Samtak-
anna 78 hringdi og lýsti vanþókn-
un sinni á frétt HP '\ síðustu viku
um dóm héraösdóms Austur-
lands yfir Heiðari Jónssyni.
Heiöar heföi ekki haft í frammi of-
beldi og kynhegðun hans væri
einkamál sem hvorki ætti erindi
til dómstóla né fjölmiöla. Nokkrir
aörir hafa haft samband viö blaö-
iö vegna sama máls og ýmist lát-
ið í Ijós ánægiu með fréttina eöa
harmaö aö hún skuli hafa birst.
Kona á sextugsaldri haföi sam-
band viö ritstjórn og sagöi þaö
ruddalegt af Hallgrími Helga-
syni aö hæöast að gömlu fólki
og kalla þaö kræklótt. Konan
kvaöst hneyksluö á því hve mikið
væri látiö með ungt fólk og vísaði
m.a. til þess aö fulloröið fólk sæ-
ist varla á fréttastofum Sjónvarps
og Stöðvar 2. Hún sagði að er-
lendar fréttastofur, t.a.m. CAWog
Sky, stæðu sig mun betur aö
þessu leyti.
Gamall blaöamaöur sþurðist fyrir
um þaö hvort hann mætti ekki
koma aö athugasemd vegna
greinar Hallgríms Helgasonar.
Eftir nokkrar vangaveltur hætti
hann við meö þeim orðum aö
Þorgeir Þorgeirson væri fullfær
um aö svara fýrir sjálfan sig.
Nokkur símtöl bárust frá Þórs-
höfn, Voþnafiröi og Raufarhöfn til
aö ræöa umfjöllun HP um hluta-
fjárkaup eigenda Hraöfrystistööv-
ar Þórshafnar. Sumir komu á
framfæri uþplýsingum, aðrirvildu
láta í Ijós álit.