Helgarpósturinn - 16.01.1997, Síða 22

22
FIMMTUDAGUR16. JANÚAR1996
Rómantík
FOUf„Baa|BeeÍegS
Helen Simpson
/4 Minerva Paperback 1996
Smásögur
á kverriegum
nótaim
For Bare Legs in a Bed er safn
smásagna eftlr breska skáldkonu,
Helen Simpson. Þetta er í tyrsta sinn
sem Helen Simpson gefur smásögur
sínar út á bók, en hún er þó enginn
nýgræöingur á ritvellinum því undan-
farin ár hafa birst fjölmargar smásög-
ur eftir hana I hinum ýmsu tisku- og
kvennablööum. Auk þessa hefur hún
skrifaö tvær matreiðslubækur.
I bókinni er aö finna fjórtán smá-
sögur sem eru jafn mismunandi og
þær eru margar. Konur leika stórt
hlutverk I öllum sögunum enda sagö-
ar út frá sjónarhorni kvenna. Helen
Simpson er hnyttin og reyndar mjög
fyndin á köflum. Hún lýsir hugmynda-
heimi kvenna af miklu innsæi og er
ótrúlega hittin á hinar grátbroslegu
hliöar tilverunnar. Frumleiki í sögun-
um er ríkjandi og greinilegt aö hér er
upprennandi höfundur á ferö.
For Bare Legs in a Bed er ágæt
bók til þess aö grípa í þegar færi
gefst, enda sögurnar hæfilega lang-
ar.
Bókin er 183 blaðsíöur, fæst hjá
Máli og menningu, og kostar 1.395
krónur.
Spenna
11 c i • i iftrimn ■
G;n:ús Vvlia Splvi'C
í'1g\ iéfGa.icct:
■ftobkm w HisTunc j :
The Longitude
Dava Sobel
Penquin Books 1995
Ævisaga sraU-
irtgs og einfara
Þaö kom útgefendum og höfundi
bókarinnar The Longitude í opna
skjöldu þegar bókin fór aö sjást á
metsölulistum víösvegar skömmu eft-
ir útgáfu.
Bókin fjallar um stærsta vandamál
sæfara í margar aldir, en þaö var aö
reikna út rétta lengdargráöu, Því var
raunar svo fariö að áöur en menn
gátu notað himintunglakort eöa sjó-
klukkur voru þeir í hafvillu um leiö og
þeir misstu sjónar á landi.
Áriö 1714 bauö Englandsstjórn
vegleg peningaverölaun hverjum þeim
sem gæti leyst þetta mikla vanda-
mál. Vísindamenn, þar á meðal Isaao
Newton, höföu gert nákvæm kort yfir
stööu tungls, sólar og stjömukerfis
og samkvæmt þvf var hægt aö reikna
út lengdargráöur.
The Longitude segir sögu klukku-
geröarmannsins Johns Harrison, sem
bauö ensku vísindaakademíunni birg-
inn þegar hann hóf áriö 1730 aö
smlöa sjóklukku. Á þessum tíma
höföu allar klukkur brugöist um leiö
og komiö var á haf út.
Alls smlöaöi Harrison fimm klukk-
ur en hann tileinkaði ævi sína smíði
þeirra. Lífshlaup Harrisons og margra
samferöamanna hans er rakiö á hnit-
miöaöan og líflegan hátt I bókinni.
The Longitude er saga hógværs
snillings sem glimdi viö eitt stærsta
vandamál víslndanna I sinni samtíð
og tókst meö seiglu og dugnaöi aö yf-
irstíga allar hindranir sem uröu á vegi
hans.
Höfundurinn, Dava Sobel, mennt-
uö I stjörnufræöi og sálfræði, skrifaöi
greinar um vísindi I The New York
Times um árabil en er nú lausapenni
hjá The New Yorker og Life Magazine.
Bókin er 184 síður, fæst hjá Máli
og menningu, og kostar 1.410 krón-
ur.
Bandamanna saga
Jóns Viðars og Stefáns Baldurssonar
Fiölmiðlar
Halldór Halldórsson
skrifar
Aðalgagnrýnin sem maður
heyrir um dr. Jón Viðar
Jónsson, leiklistargagnrýn-
anda Ríkissjórwarpsins, er sú,
að hann sé óvæginn og dóm-
harður. Hann kunni sér ekki
hóf. Hann er sakaður um að
vera neikvæður og ósanngjarn.
Þetta er ekki alls kostar rétt.
Hann gerir hins vegar kröfur
og situr ekki á skoðunum, sem
falla oft aldeilis ekki í kramið
hjá leikhúsfólki. Staðreyndin,
sem skiptir aðalmáli, er sú, að
hann er sjálfum sér samkvæm-
ur og rökstyður skoðanir sín-
ar. Jón Viðar er fagmaður, sem
fær fólk til að hlusta. Hann hef-
ur það til að bera, sem gerir
hann að snörpum, aðhalds-
sömum og góðum fjölmiðla-
manni, sem veit hvað hann
syngur. Einn aðalfjandvinur
Jóns Viðars, Stefán Baldurs-
son þjóðleikhússtjóri, datt í
óskiljanlegt skapvonzkukast á
hátíðarstund í Borgarleikhús-
inu um liðna helgi. I ræðu á af-
mælishátíð Leikfélags Reykja-
víkur í Borgarleikhúsinu fjall-
aði forstjórinn sub rosa um
„dauðahönd“ og „eituráhrif"
leiklistarumfjöllunar Jóns Við-
ars á leikhúslíf þjóðarinnar í
þættinum Dagsljósi í vetur og
fyrravetur. Þetta er alltof til-
finningaþrungin kvörtun yfir
leiklistarrýni Jóns Viðars til
þess, að mark sé á henni tak-
andi. Útvarpsráð sá raunar
ástæðu til þess að lýsa yfir
stuðningi við Jón og trausti á
störf hans í þágu sjónvarpsins.
Sem gagnrýnandi fær Stefán
Baldursson ekki háa einkunn
fyrir „gagnrýni" sína í hátíðar-
ræðu, enda sossum öllum
ljóst, að leiklistargagnrýni
Jóns hefur haft áhrif á viðgang
einstakra sýninga og þar með
rekstur leikhúsa. Samt
blómstrar leikhúslífið í land-
inu!
Þjóðleikhúsið getur ekki gert
kröfu um, að því sé hlíft. Þvert
á móti gerum við meiri kröfur
til þjóðarleikhússins og Borg-
arleikhúss, stóru atvinnuleik-
húsanna á íslandi, en annarra
húsa og leikfélaga.
Heiðariegur og
hugrakkur gagnrýnandi
Eg hef tilhneigingu til að ætla,
að einmitt leiklistarumfjöllun
Jóns Viðars Jónssonar í Dags-
ljósi hafi orðið til þess að vekja
aukinn áhuga á leiklistarstarfi
hérlendis, en ekki öfugt. Það
sem fer í taugarnar á leikhús-
starfsmönnum, bæði rekstrar-
fólki og skapandi og túlkandi
listamönnum, er óbifanlegur
heiðarleiki Jóns og um leið
óviðjafnanlegt hugrekki hans í
smásmugulegu, íslenzku klíku-
samfélagi. Vissulega getur svið-
ið undan gagnrýni, en lista-
menn verða að vera undir það
búnir að „óháðir“ fagmenn segi
skoðun sína hiklaust og skorin-
ort. Það er svo loks á valdi
hlustenda eða lesenda að
ákveða hvort gagnrýnin sé
marktæk og hvetjandi eða letj-
andi. Framkvæmdastjórar leik-
húsa, eins og Stefán, verða bara
að sætta sig við það. Með
breyttri fjölmiðlun hafa t.d.
stjórnmálamenn og opinberir
embættismenn siglt ólgusjó
mörg síðastliðin ár vegna öfl-
ugra aðhalds fjölmiðla. Þeir
hafa Iagað sig að þessari stað-
reynd.
Hlutverk gagnrýnandans er
einfalt. Hann á að segja kost og
löst og hann á að fræða. Hann
á að gera kröfur um fag-
„Það sem fer í taugarnar á
leikhússtarfsmönnum,
bæði rekstrarfólki og skap-
andi og túlkandi listamönn-
um, er óbifanlegur heiðar-
leiki Jóns og um leið óvið-
jafnanlegt hugrekki hans í
smásmugulegu, íslenzku
klíkusamfélagi.... Leik-
húsfólk getur ekki með
nokkurri sanngirni sagt, að
Jón Viðar Jónsson sé ekki
hæfur gagnrýnandi. Hann
er manna hæfastur.11
mennsku og listræna útfærslu.
Af nafntoguðum gagnrýnend-
um fyrri ára er skylt að minn-
ast Ölafs heitins Jónssonar,
sem fjallaði af góðu viti um
léiklist og bækur. Hann var oft
mjög beinskeyttur gagnrýn-
andi. Það var honum stundum
erfitt hlutskipti.
Það er löngu kunn stað-
reynd, að óhjákvæmileg sam-
skipti verða t.d. á milli leikara
og gagnrýnenda, sem í raun
starfa á sama vettvangi. Um er
að tefla atvinnumenn, en þegar
samskiptin breytast í kunn-
ingsskap og vináttu verður
gagnrýnandinn vanhæfur. Það
þarf a.m.k. bein í nefið til að
segja skorinort og skýrt skoð-
un sína á leiksýningu, slakri
frammistöðu leikstjóra, leik-
ara, leikmyndarhöfundar
o.s.frv., ef allt þetta fólk er vin-
ir eða kunningjar gagnrýnand-
ans.
Ekki sleggjudómar heldur
framsetningarkækur
Leikhúsfólk getur ekki með
nokkurri sanngirni sagt, að Jón
Viðar Jónsson sé ekki hæfur
gagnrýnandi. Hann er manna
hæfastur. Sem gagnrýnandi
gerir Jón Viðar miklar kröfur til
íslenzkra leikhúsa og leikara. í
dómum sínum gerir hann ráð
fyrir því, að íslenzk leikhús séu
á borð við það bezta í öðrum
löndum. Ef honum finnst leik-
stjóri hafa kastað höndum til
leiksýningar hikar hann ekki
við að lýsa þeirri skoðun sinni
og rökstyðja það, sem hann
segir. Fyrirkomulag leikhús-
gagnrýninnar í Dagsljósi sjón-
varpsins er í eins konar ofur-
hraðastíl, sem verður þess
valdandi, að á köflum hljómar
gagnrýni Jóns eins og sleggju-
dómar. Þetta er hins vegar eins
konar framsetningarkækur,
sem stafar af tímaskorti. Það er
formið, sem veldur vanda, þótt
ekki neiti ég því, að það sé líf-
legt og gott sjónvarpsefni. Ég
hygg, að Sigurður Valgeirsson
hljóti að viðurkenna, að í raun
þjóna spurningar þáttargerðar-
manns til Jóns einkum því hlut-
verki að lífga upp á gagnrýnina
en ekki dýpka hana. Tillaga:
Hvers vegna gengst dagskrár-
stjóri innlendrar dagskrárgerð-
ar ekki fyrir því, að settur verði
á dagskrá reglulegur þáttur um
leikhús og leikhúslíf í líkingu
við kynningarþætti um erlend-
ar kvikmyndir?
Þjóðleikhúsið og Borgarleik-
húsið hafa bæði fengið það
óþvegið hjá Jóni Viðari. í sjón-
varpinu um daginn voru þau
saman komin Ieikhússtjórarnir
Þórhildur Þorleifsdóttir og
Bók sem
skmti
irmáli
Guömundur Andri Thorsson
Fá ein Ijóð" eftir Sigfús
Daðason sem kom út 1976
eða ‘77 þegar ég var í menntó.
Ég lærði hana utan að og dáði
skáldið úr fjarska, svo mjög að
ég þorði aldrei að yrða á hann
meðan hann lifði. Ljóðin hafa
allt til að bera; vitsmuni og við-
kvæmni, skýrleika og dulúð,
andstyggð, beiskju og ást og
Guðmundur Guðmundarson
mun aldrei botna neitt í þeim.“
I
Alvara
Thc Faber Bookoff?tf>t>rtage
•RljudrJtaftth—
__ YajfcArloi
PÍtATIÍft
Bían
John Carey (ritstj.)
Faber and Faber
Fréttafrásögnin
lengi lifi
Kvöldveröur meö Atla húna-
konungi, jarðarför meöal víkinga
í Rússlandi, aftaka í Róm (eftir
Dickens), orustan viö Gettys-
burg, Titanic-slysiö, sjóorustan
við Jótland, loftárásin á Guern-
ica, flóttinn frá Dunkirk, eftirmál-
ar tveggja heimsstyrjalda, for-
setamorð, Víetnam-stríöiö og
mannréttindabarátta. Allt þetta
og meira til í þessari bók meö
úrvali vettvangsskrifa blaða-
manna (og annálahöfunda fyrr á
tíö).
Ritstjórinn hefur safnaö frétta-
frásögnum frá fimmtu öld fyrir
Krist til ársins 1986. í inngangi,
sem einn og sér er lestrarins
viröi, ræöir hann um dálæti fólks
á fréttafrásögninni og andúö
menningarelítunnar á sama fyrir-
bæri. „Reportage", eins og
þessi grein þlaöamennskunnar
heitir á útlensku, hefur öölast
auknar vinsældir á síöustu árum
eftir nokkurt hnignunarskeiö í
kjölfar sjónvarpsvæöingar heims-
byggöarinnar. Þaö lesmál sem
hvaö mestrar hylli nýtur um
þessar mundir eru tímarit sem
sérhæfa sig á tilteknum sviöum,
t.a.m. stjórnmálum eöa tóm-
stundaáhugamálum, og byggja á
fréttafrásögninni. Þá eru met-
sölubækur skrifaöar undir sömu
formerkjum.
Fréttafrásögninni var töluvert
beitt af íslenskum blaöamönnum
fyrir stríö og framan af lýöveldis-
tímanum en síöan hefur þeim
snarfækkaö sem stunda þessa
tegund blaöamennsku. Tilraun
Dags-Tímans til aö endurvekja
hugmyndina meö „Lífiö í land-
inu“ er viröingarverö en mikiö
vantar á. Fréttafrásögnin í nú-
tímablaöamennsku þarf aö kafa
undir yfirborð ímyndarinnar sem
sjónvarpiö sér ákaflega vel um
aö koma til skila. Þaö hlutverk
blaöamannsins aö endurvarpa
því sem hann verður vitni aö er
úrelt (nema hann starfi á sjón-
varpsstöö). Blaöamaðurinn þarf
aö skilja viðfangsefnið og freista
þess aö varpa nýju Ijósi á áöur
þekkt fyrirbæri.
Bókin fæst hjá Máli og menn-
ingu og kostar 1995 kr.
Stefán Baldursson og Jón Viðar
Jónsson. Þar sauð undir og
stundum nánast upp úr. En
grátbroslegust var tilraun Stef-
áns Baldurssonar til að horfa
annaðhvort „í gegnum" Jón
Viðar eða framhjá honum. Stef-
án verður að átta sig á því, að í
raun eru þeir Jón Viðar eins
konar bandamenn. Þeir eru
bræður í baráttunni. Báðir vilja
þeir, að íslenzkt leikhúslíf
blómstri.
Það er krafan, sem þeir gera
báðir og Þórhildur vitanlega
líka.
FJölmiðlar í tölum
Sjónvarpsstöövar
Evrópu
Alls
286
89
97
Sjónvarpsstoðvar
á landsvísu
þar af í opinberri eigu
einkastöövar
landshlutastöðvar u.þ.b. 1.900
staðbundnar/
héraðsstöðvar u.þ.b. 1.500
sérefnisstöðvar 114
Heimild: European Audiovisual Observa-
tory: Statistical Yearbook 1996