Alþýðublaðið - 17.05.1975, Page 6

ER FRAMKVÆMD
DÚMSVALDS-
INS í MOLUM?
Tilkynning
Að gefnu tilefni leyfum vér oss hér með að
tilkynna, að
reglur um
gjaldeyrisveitingar
til ferðalaga erlendis
eru svo sem hér segir:
1) Hinn almenni ferðaskammtur er kr.
37.500,- (um 110,- pund) gegn framvisun
farseðils. Börn innan 12 ára fá hálfan
ferðaskammt.
2) Yfirfærslur til ferðaskrifstofa vegna
IT- og hópferðafarþega til greiðslu á
hótelkostnaði og skoðunarferðum eru
3.50 pund á dag fyrir hvern farþega að
hámarki i 15 daga.
3) Yfirfærslur til ferðaskrifstofa til útveg-
unar og kaupa á hópferðum frá erlend-
um ferðaskrifstofum eru 52,50 pund
fyrir hvern farþega eða jafnvirði i öðr-
um erl. myntum (t.d. Dkr. 700,-, DM
300,-, $ 125,-), enda standi ferðin eigi
lengur en 15 daga.
4) Ferðaskammtur til IT- og hópferðafar-
þega, svo og farþega er fara með er-
lendum ferðaskrifstofum á vegum is-
lenzkra ferðaskrifstofa sbr. lið 3) hér að
framan, er kr. 21.000,- (nú 65,- pund)
gegn framvisun IT- eða hópferðafar-
seðla. Jafnframt ber ferðaskrifstofum
að sækja um ferðagjaldeyri þennan
fyrir farþega sina um leið og ferð er
pöntuð samkvæmt lið 2) eða 3) hér að
framan og tilgreina brottfarardag á
umsókninni.
5) Sé um að ræða 2. ferð á sama árinu er
heimilaður hálfur ferðaskammtur.
Vér viljum jafnframt benda á, að sam-
kvæmt gildandi gjaldeyrisreglum er ó-
heimilt að stofna til hvers konar erlendra
skulda án leyfis gjaldeyrisyfirvalda.
Gjaldeyrisdeild bankanna.
Á sl. sumri gekkst Lögmanna-
félag tslands fyrir þvi, að reist-
ur var minnisvarði að Breiða-
bólsstað i Vestur-Hópi til minn-
ingar um fyrstu skrángu á is-
lenskum lögum, árið 1117. Ekki
fjölmenntu almennir liðsmenn
Lögmannafélagsins til athafn-
arinnar, en þeir, sem sérstak-
lega áttu hlut að henni, eiga
þakkir skildar.
Tilefni skrifa minna hér er
samt ekki löggjöf þjóðveldisins,
heldur islenskur réttur og rétt-
arkerfi i dag. Tel ég þar margt
sem betur mætti fara. Er raun-
ar svo, að við nánari kynni i lög-
mannsstörfum siðustu ár hefur
mér virst sem réttarkerfið væri
stöðugt að fjarlægjast þá mynd,
sem það birtist i við nám i Laga-
deild fyrir rúmum áratug, þótt
sjálfsagt megi deila um ágæti
hennar. Þarf þó engan að undra,
þar eð mörg helstu réttarfarslög
og réttarfarsframkvæmd eru
gömul að stofni, en þjóðlífið hef-
ur breyst ört og viðhorf siðustu
áratugi. Þetta virðist eiga við
báða meginflokka viðfangsefna
réttarkerfisins, þ.e. úrskurðum
ágreiningsefna milli aðila og
gerðir til fullnustu á rétti eins og
framkvæmd rannsókna á
meintum brotum gegn hags-
munum hins opinbera, úrskurð-
um viðurlaga og refsinga og
framkvæmd þeirra. Er hvoru
tveggja slæmt: Að menn þurfi
aö biða óhæfilega lengi til að ná
rétti sinum eða sekir séu ekki
fundnir, auk hins, að jafnvel
hinir seku og skyldulið þeirra
eigi fullan rétt á þvi, að málum
þeirra sé sinnt með eðlilegum
hætti og niðurstaða fengin án
verulegs dráttar.
Auk þeirra auknu krafna tii
réttarkerfisins, sem stóraukin
og margbreytilegri umsvif og
verkaskipting hafa i för með
sér, virðist mér sem æ oftar sé
gripið til „óeðlilegra úrræða” i
sambandi við rekstur mála fyrir
dómstólum til að hafa áhrif á
niðurstöður. Virðist mér sem
afstaða manna, sem brjóta gegn
rétti samborgara eða opinber-
um hagsmunum, þróist með
nokkrum hætti i átt frá kæru- og
skeytingarleysi til brota fram-
kvæmdra á fagmannlegri hátt.
Virðist stundum sem „þrjótar”
hafi aðgang að kunnáttumönn-
um i réttargreinum allt frá upp-
hafi verka.sem naumast verður
séð að þjóni öðrum tilgangi en
spilla réttarframkvæmd. Auk
þess að vera mannlegir, er lög-
mönnum nokkur vandi á hönd-
um a.m.k. I sumum tilvikum,
þar eð ekki er ætið auðvelt að
greina milli réttar og óréttar, en
þar fyrir utan hafa þeir vissar
skyldur við skjólstæðinga, sak-
lausa sem seka.
Gott réttarfar byggist öðru
fremur á góðu skipulagi og
virkri og öruggri framkvæmd.
Sérstakar kröfur verður að gera
til æðstu stofnana réttarkerfis-
ins, þvi að fremur en annars
staöar á hér við, að eftir höfðinu
dansa limirnir.
Réttur manna í raun
rýrður með langvinnri
dómstólameðferð
Ekki er mér kunnugt um,
hversu viðtækar athuganir hafa
verið gerðar á fjölda og stærð
viðfangsefna réttarkerfisins,
vinnsluhraða og gæðum niður-
staða þess. Get ég þvi ekki
greint frá mælitölum um afköst
þess eða breytingu þeirra, enda
sjálfsagt nokkuð breytilegt, i
hve miklum mæli leitað er á
vettvang þess til lausnar mál-
um. Tvö atvik á sl. ári urðu þess
þó valdandi, að ég sannfærðist
um, að aðgerðir til að bæta rétt-
arkerfið væru fyllilega tima-
bærar. Henti annað á sameigin-
legu námskeiði lögfræðinga og
verkfræðinga um verksamn-
inga. Þar var fjallað um
margvislegustu fyrirbæri,
sem upp geta komið i sam-
bandi við framkvæmd stærri
verka og greiðslur fyrir þau.
Eins og við mátti búast af
verkfræðingum, sem létu
meira að sér kveða' en lög-
fræðingar, var sem fátt efnisá-
kvæða hefði farið fram hjá
þeim, sem að gagni gæti komið i
samningi. Var viðfangsefni
funda fremur að gera saman-
buröog velja á milli úrræða en
tina þau til. Kom og á daginn, að
verkfræðingar töldu það vissu-
lega geta verið ómaksins vert
að hafa Itarlega samninga og
gögn, sérstaklega þegar kæmi
að endanlegum uppgjörum
verka. Að minu mati var tima-
bært orðið að fjalla um réttará-
kvæði I verksamningum, sér-
staklega ákvæði um virka fulln-
ustu þeirra. Til þess kom þó
ekki, enda var málið afgreitt
snaggaralega með stuttri frá-
sögn verkfræðings. Hún var á
þá leið, að verkfræðingur, sem
jafnframt var verktaki, taldi
samninga á sér brotna I svo
verulegum atriðum, að hann
valdi dómstólaleiðina til að fá
leiðréttingu mála sinna. Skildist
mér, að það hefði tekist I megin-
atriðum. Gallinn var bara sá, að
það tók sjö ár að fá þessa niður-
stöðu, og það var ekkja verktak-
ans, sem var móttakandi loka-
greiðslu.
Þessi saga vakti mikinn hlát-
ur verkfræðinga I hópnum, og
FYRRI HLUTI
virtust þeir ekki telja þurfa
frekari vitna við um dómstóla-
leiðina. Mér kom þá i hug mál,
sem ég hafði átt hluta að sættum
á fyrir héraðsdómi skömmu áð-
ur við heldur litinn orðstir. Það
hafði verið þar fyrir dómnum
nokkuð á fimmta ár, án þess að
hafa nokkru sinni verið tekið
fyrir til skýrslugjafar fyrir
dómi, þrátt fyrir marg itrekað-
ar óskir. Það skal þó tekið fram,
að undir lok dómsmeðferðar var
ekki sótt fast á um þinghald, þar
sem mér tókst ekki að hafa upp
á fyrrverandi forsvarsmanni
umbjóðanda mins og lykilvitni
var látið.
Hinn langi timi, sem oft liður
frá höfðun máls til úrslita i þvi,
er vafalaust alvarlegasti gallinn
á Islenska réttarkerfinu I dag.
Þegar höfð er i huga ör verð-
bólga og langur meðalmáls-
meðferðartimi munnlegra
fluttra mála fyrir héraðs-
dómstólum, sem naumast er
minni en eitt og hálf ár, og
nú orðið þegar málsmeð-
ferðartimi fyrir Hæstarétti
er almennt naumast skemmri
en eitt og hálft ár, reynist afar
örðugt að ná virkum 50% rétti
manns, sem dómstólar komast
að niðurstöðu um, að eigi i
reynd allan rétt. Er þá horft
fram hjá þvi, að mjög oft veldur
langur dráttur máls beinum
réttarspjöllum, bæði vegna
brottfara upplýsingaaðila og
gagna og eins vegna þess, að að-
ilum og lögmönnum tekst frem-
ur en annars væri að breyta
þeim upplýsingum, sem koma
til með að verða grundvöllur
málsins. Þá er þess að minnast,
að langur dráttur á greiðslu,
þótt hún verði að lokum greidd
með fullum verðbótum og al-
mennum vöxtum, getur valdið
t.d. atvinnurekanda stórfelldu
tjóni. Seinagangur réttarkerfis-
ins virðist þvi svo alvarlegur, að
önnur atriði falla alfarið i
skugga hans. Ef tækist að ná þvi
marki að hafa málsmeðferðar-
tlmahéraðsdómsstuttan, t.a.m.
fjóra til sex mánuði, mundi það
bæta stórlega viðskiptahætti i
lándinu. Virðist mér, að önnur
vandamál ættu þá að leysast
betur og þróun islensks réttar
að verða örari en annars myndi
verða.
Umdæmaskipun
endurskoðuð -
sérhæfing dómara
Ég ætla mér ekki þá dul, að ég
hafi réttu lausnina á viðfangs-
efninu, þó að þær geti verið
margar og margþættar. Ég tel
þó óhjákvæmilegt, að breyting-
ar verði stórfelldar og margar.
Virðist mér æskiiegt, að þær
taki til breytinga á stærð dóm-
umdæma og breyttra reglna um
meðferð mála fyrir dómi. Einn-
ig virðist nauðsynlegt að breyta
framkvæmd réttarrannsókna
og kennslu bæði við Lagadeild
Háskólanssvoogannars staðar,
þar sem fjallað er um islenskan
rétt.
Hvað varðar stærð umdæma,
virðist ljóst, að fjölgun um-
dæma frá þvi sem var fyrir 1940
og að nokkru um aldir, á ekki
lengur rétt á sér. Aðstæður fyrri
tima með óbrúaðar ár, illfæra
fjallvegi og frumstæð sam-
göngutæki, sem vafalaust hafa
áður ráðið miklu um stærð um-
dæma, eiga ekki lengur við.
Stækkun umdæma, a.m.k. að
þvi er varðar suma málaflokka,
er augljóslega timabær, en
reyndar þarf umdæmaskipunin
Itarlegrar athugunar við, þegar
starfsmenn embætta þurfa að
fara i gegnum tvö umdæmi á
leið sinni frá embættisbústað til
starfa i sama umdæmi.
Þetta kann að valda þvi, að
menn eigi erfiðara með að
sækja eða verja mál sin sjálfir.
Gerir það að minu mati frekar
kröfur til dómstóla um úrskurð-
un hæfilegs málskostnaðar, svo
að þeir, sem til þess eiga rétt,
0
Laugardagur 17. mai 1975.