Alþýðublaðið - 01.10.1975, Blaðsíða 5

Stöðvarhúsið
svo aðunnt væri að senda orkuna,
hvora leiðina sem væri eftir þörf-
um.
Segja má, að i þetta sinn yrðu
deilurnarum þessa tvo kosti fyrir
Austurland, virkjun heina i' hér-
aði, eða „hund” að norðan talsv.
harðar og langvinnar, en til allrar
hamingju fyrir heimamenn lauk
þeim með ákvörðun um innan-
héraðsvirkjun 1971. Um leið og
þessi nýja virkjun er tekin i notk-
un, er þó engan veginn leyst raf-
orkuþörfin. Valgarð Thoroddsen
upplýsti, að disilstöðvar á öllu
Austurlandi gætu nú framleitt um
15000 KW. Sumt af þeim verður
því enn að hafa i gangi, þar eð
viðbótin, sem nú fæst frá Lagar-
fossi er talin verða um 7000 KW
með fullu álagi. Nú er einnig svo
komið,að um 90% býla eystra eru
rafvædd, sem er nokkurnveginn
landsmeðaltal.
20 ÁRA
GAMALL
DRAUMUR
RÆTIST
Valgarð Thoroddsen setti fram
nokkur dæmi, sem hann nefndi
talnaleik. Er þar tekið mið af
nokkuð mismunandi forsendum i
orkuvinnslu Lagarfoss. 1 saman-
burði við kostnað af disilorku
komst hann að þeirri niðurstöðu,
að mesti árshagnaður gæti orðið
313 millj. kr. árlega og lægsta út-
koma úr þessum talnaleikjum
varð 128 milljónir. Þegar þess er
gætt, að rekstrarhalli Austur-
landsveitu reyndist um 125
milljónir 1974, sést gleggst hve
geysilegur sparnaður er að hinu
nýja orkuveri.
1 viðbót við orkuna fögnuðu
heimamenn einnig tveim mann-
virkjum, sem reist voru i sam-
bandi við virkjunina.
Lagarfossvirkjun hefur
nú formlega verið tekin i
notkun og s.l. fimmtu-
dag var virkjunin vigð
við hátiðlega athöfn á
staðnum og veglegt
fjöldahóf i Valaskjálf i
Egilsstaðakauptúni.
Óhætt er að fullyrða, að
með þessu sé brotið blað
i orkumálum Austfirð-
ingafjórðungs, þótt
vissulega sé ennþá ýmis
legt ógert til þess að
koma hinni dýrmætu
orku til neytenda, eins
og fyrirhugað er á næst-
unni. Þannig skortir enn
linu til Vopnafjarðar og
ennfremur samtengingu
við Hornafjörð, auk þess
sem nauðsyn er á styrk-
ingu háspennukerfa til
Suðurfjarðanna. Þessar
framkvæmdir kosta
stórfé, um 1900 milljón-
ir, að þvi er fram-
kvæmdastj. Rafmagns-
veitna rikisins, Valgarð
Thoroddsen, upplýsti.
Kostnaður við Lagarfossvirkj-
un eins og er, nemur nú 860 millj.
Af þessum upplýsingum er ljóst,
að mikið skortir enn á að orkan
nýtist nú i augnablikinu, og er þar
enn mikið verk að vinna. Það er
nokkuð freistandi að rekja lftil-
lega þetta virkjunarmál. En eins
og fyrirsögnin ber með sér eru nú
tuttugu ár siðan virkjun Lagar-
foss kom fyrst i sviðsljósið. Talið
var, að Austurland ætti tveggja
kosta völ um stóra virkjun i
heimahéraði. Annar kosturinn
var virkjun Grimsár i Skriðdal og
hinn virkjun Lagarfljóts niðri við
foss. Þá voru einnig uppi hug-
myndir um linulagningu frá Lax-
árvirkjun. Helstvar talað um ein-
falda linu, sem átti að leggja
þvert yfir öræfin. Að vonum gast
mönnum fremur illa að þessari
hugmynd. Þá kom upp nafnið
handlampi og siðar „hundur” i
beinu framhaldi þar af. Með sam-
einuðu átaki tókst að hnekkja
þessari fásinnu, og máske var á-
hrifaríkastur sá aðhlátur,
sem tókst að vekja að hugmynd-
inni.
En jafnframtkom ispilið annað
atriði, sem olli mikilli óþurft. Það
var engu likara en virkjun
Grimsár væri hreinlega gerð að
trúaratriði hjá ráðamönnum.
Þegar svo var komið, lá auðvitað
beint við, að skammt yrði i axar-
sköftin. Trúin var látin taka við
þar sem skynsemina þraut, eins
og oft vill verða. Austfirðingar
sátu svo eftir með sárt ennið af
hinni alls ónógu virkjun Grimsár,
sem líklega er algjört einsdæmi
um, að henni gátu bagað jafnt
vatnsskortur og flóð, þar sem gil-
ið neðan virkjunarinnar gat ekki
flutt hindrunarlaust það sem að
barst i mestu flóðum. Alvarleg-
asti gallinn var þó smæð virkjun-
arinnar, sem var slik, að átta ár-
um eftir, að virkjunin var tekin i
notkun, var framleiðsla hennar
aðeins tæp 25% af raforkufram-
leiðslu eystra. Um hitt varð að sjá
með sfvaxandi disil-vélakosti.
Enginn fjórðungur landsins var
svo herfilega staddur i orkumál-
um, enda þótt ástandið væri siður
en svo gott á Vestfjörðum. Tölu-
leg samanburðardæmi eru til um
rafvæðingu á Norðurlandi og Suð-
urlandi. Þannig var rafvæðing
Suðurlands talin 84%, Norður-
lands 67%, en Austurlands aðeins
34%.
Er hér drepið á^hluta af
raunasögu Austfirðinga i raf-
orkumálum. £n þó það tækist,
eins og áður er sagt, að kveða og
hlæja niður „hundshugmyndina”
á sinum tima, skaut hún enn upp
kollinum um það leyti, sem unnið
var að stækkun Laxárstöðvarinn-
ar. Um það fórust Valgarð Thor-
oddsen orð á þá leið, að hann
teldi að visu tengilinur hag-
kvæmar, en þó þvi aðeins, að orka
væri fyrir hendi á báðum endum,
Annað var ný brú á Lagarfljót
rétt við aflstöðina, og hitt var
laxastigi, sem rikisrafveiturnar
létu byggja og áorkar þvi, að nú
verður eitt stærsta samfellda
vatnasvæði landsins laxgengt.
Þegar er vakinn mikill áhugi
heimamanna fyrir fiskirækt og
miklar vonir bundnar við árang-
ur, enda hefur orðið strax vart við
nokkra laxgöngu um hinn nýja
vatnaveg.
En þó hér sé merkum áfanga
náð, verður Ijóst af framanrit-
uðu, að enn um sinn verða Aust-
firðingar að halda vel á spöðun-
um til að auka við og tryggja sina
orkuþörf. Nokkur viðleitni er þeg-
ar sýnd af hálfu rikisvaldsins, til
að kanna nýja möguleika, s.s.
með athugun á Bessastaðaár-
virk jun i Fljótsdal og fleira nefndi
Valgarð Thoroddsen, sem væri; i
könnun og athugun. Naumast var
unnt að komast hjá þvi fyrir
kunnuga, að finna að menn eru
því miður ekki á eitt sáttir um
framhald. Er þess þó að vænta,
vegna beiskrar reynslu fyrri
tima, að ekki takist svo illa til, að
uppkomieitthvert „trúaratriði” i
þessum málum. Austfirðinga
vegna verður að vænta þess að
ekki verði spiluð nein „blindtrú”
um þessi þýðingarmiklu hags-
munamál. Vel skyldi þess gætt,
að annað nafn á þvi spili og senni-
lega er naglinn hittur betur þar á
höfuðið er langavitleysa.
Nokkur skuggi hvilir enn á, að
ekki hefur tekist að fá samkomu-
lag um miðlunarlokur, sem nauð-
synlegarteljast.ef orkuverið á að
vera tryggt i rekstri. Létu
heimamenn þó i ljós von um að úr
þessu rætist, en þar er nokkuð
undir náttúruverndarsjónarmið-
um komiö.

Laxastiginn
Rödd jafnaðarstefnunnar
Dagarnir taldir
Flest bendir nú i þá átt, að dagar rikisstjórn-
arinnar séu taldir. Það eru ekki aðeins stjórn-
málamenn i öllum flokkum, sem hafa gert sér
þetta ljóst, heldur einnig almenningur i landinu.
Þegar fólk ræðir um rikisstjórnina spyr það ekki
lengur fyrst og fremst, hvað hún hyggist gera til
þess að mæta erfiðleikum þjóðarbúsins. Þvert á
móti snúast umræðurnar i sifellt meira mæli
um, hve langt hún eigi eftir. Almenningur i
landinu telur sem sé útséð um, að hún muni end-
ast út kjörtimabilið. Það er nokkurn veginn það
eina, sem menn telja sig vita með vissu um
rikisstjórnina. Þrátt fyrir ótviræðan meirihluta
stjórnarinnar á Alþingi telur almenningsálitið
það aðeins vera timaspursmál, hvenær rikis-
stjórnin leggi upp laupana.
Reynslan hefur sýnt okkur, að það, sem al-
menningur hefur á tilfinningunni i slikum mál-
um gengur oftast eftir. Menn finna það fljótt á
sér, hvort rikisstjórn er lifvænleg, eða ekki — og
eins og nú er komið málum þurfa menn ekki að
styðjast við tilfinningarnar einar i þvi efni, þvi
öll rök heilbrigðrar skynsemi benda i sömu átt.
Rikisstjórnin hefur aldrei náð valdi á neinu
verkefni, henni hefur mistekist hrapallega i
efnahagsmálum, i rikisfjármálunum hefur rikt
fullkomið stjórnleysi og hún hefur fyrirgert öllu
trausti, sem menn verða að geta borið til rikis-
stjórnar. Jafnvel þeir stjórnarsinnar, sem hafa
righaldið i vonina um, að einhvern tima kæmi þó
að þvi að stjórnin tæki að hressast, hafa gefist
upp á biðinni. Menn þurfa ekki annað en að
heyra hljóðið i kunningjum sinum úr stjórnar-
liðinu til þess að sannfærast um, að dagar rikis-
stjórnarinnar eru senn taldir.
Það verður enginn öfundsverður af þvi að
taka við stjórn þjóðarbúsins eftir bráðum 6 ára
stjórnleysistimabil tveggja rikisstjórna. Það
þarf mikið átak til þess að rifa þjóðina upp úr
þvi feni stjórnleysis og efnahagsvandræða, sem
hún hefur verið teymd út i. Það átak verður ekki
unnið nema með þvi að takist að samstilla
krafta þjóðarinnar, skapa á ný traust og tiltrú
milli rikisvaldsins annars vegar og almennings
og hagsmunasamtaka hans hins vegar og leysa
þannig úr læðingi styrk, sem nægt getur til þess
að koma þjóðarskútunni á réttan kjöl á ný. Al-
menningi i landinu er fyrir löngu orðið það ljóst,
að öðru visi verður ekki að farið, ef ná á árangri.
Rikisstjórnin veit þetta sennilega lika nú, þótt
hún hafi lengi vel hafnað allri samvinnu við al-
mannasamtök i landinu um þessi mál. En það er
ekki lengur á hennar færi að safna þjóðinni
saman i einhuga sveit til átaka. Hún fékk mörg
tækifæri til þess á sinum tima, en vildi ekki nota
þau og tækifærin eru nú úr greipum hennar
gengin. Eftir itrekuð samningsrof þora menn
ekki lengur að bera traust til hennar — og sam-
starf verður ekki grundvallað á öðru, en gagn-
kvæmu trausti.
Þeim stjórnarliðum fjölgar nú með hverjum
deginum, sem komast á þá skoðun, að núver-
andi stjórnarsamstarf sé bæði án takmarks og
tilgangs. Þau sjónarmið eru þegar farin að hafa
áhrif á forystumenn beggja stjórnarflokkanna.
Það er þvi efalaust rétt, sem almenningur hygg-
ur, að það sé aðeins timaspursmál, hvenær sú
rikisstjórn verður formlega úrskurðuð látin,
sem var i raun réttri andvana fædd.
Miðvikudagur 1. október 1975
Alþýðublaðið