Alþýðublaðið - 06.07.1976, Side 6

6
Þriðjudagur 6. júlí 1976
Islenskubættir Albyðublaðsins
eftir Guðna Kolbeinsson
Undanfariö hefur i fjölmiölum
verið allmikið talað um Axar
fjörð eða öxarfjörð og greinir
menn á um hvor orðmyndin sé
réttari. Hefur þessi ágreiningur
m.a. orðið tilefni blaðaskrifa: 1
Dagblaðinu var gerð tilraun til
að varpa ljósi á máliö og var þar
fremur mælt með notkun mynd-
arinnar öxarfjörður, þar sem
hún sé upphaflegri. — Anægju
legt er að sjá blaðamenn — sem
flestir gera sér far um að atyröa
fyrir málfar — sýna tungunni
slikan áhuga.
Tmsir hafa beðið mig að
fjalla um þessi heiti og er skylt
að verða við þeirri bón. Raunar
hefur áður verið talað um þetta
örnefni i þættinum, þvi að
Bjarni Einarsson gerði á sinum
tima itarlega grein fyrir þvi. Og
frá honum hef ég megnið af
minni visku i þessu efni.
Eignarfallsmyndin öxar- er
eldri og að fornu munu engin ör-
nefni hafa byrjað á Axar-. Sú
orðmynd er þó alls ekki ný af
nálinni.
I Jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vidalin, sem rituð er i
upphafi 18. aldar er alltaf talað
um Axarfjörð. Hins vegar er
heitið öxarfjörður einhaft á
uppdráttum af íslandi, a.m.k.
fram á siðari helming 18. aldar.
Er þá skrifað öxarfjörður á
uppdrættinum i Ferðabók Egg-
erts og Bjarna. En á uppdrætti
Björns Gunnlaugssonar, sem
geröur var nokkru fyrir miðja
19. öld, stendur Axarfjörður.
Ekki hafa þó allir sætt sig viö
nafniö Axarfjörður, þvi að Þor-
leifur Jónsson, sem varð prest-
ur á Skinnastað 1881 og var
merkur fræðimaöur, mun hafa
gengist fyrir þvi að gerð var
sveitarsamþykkt um að halda
uppi nafninu öxarfjörður, og
það heitir hreppurinn nú á máli
yfirvalda.
Af framansögðu ætti að vera
ljóst aö báðar þessar nafn-
myndir mega teljast réttar.
Eðlilegast væri að nota þá sem
heimamenn telja rétta, en þrátt
fyrir téöa sveitarsamþykkt eru
þeir engan veginn á einu máli.
Get ég þvi ekki ráðlagt mönnum
annað en aö hver noti áfram þá
mynd sem hann er vanur. Nema
þá að heimamenn geri nýja
sveitarsamþykkt og löggildi
aðra hvora, geri aðra könnun á
þvi hvort Islenskt mál fer að
lögum.
Keldhverfingur sættir sig ekki
við það orðalag eins dagblaösins
að sprungur séu á vfö og dreif á
Kópaskeri. Segir hann aö fénað-
ur geti verið á við og dreif en
ekki sprungur.
Það er rétt að samkvæmt
uppruna þessa orðatiltækis mun
ekki hægt að nota þaö nema um
hluti eða verur sem fyrst voru i
einum hnapp en dreifðust siðan.
Hins vegar hefur hér orðið sú
merkingabreyting að I máli
flestra landsmanna merkir
orðatiltækiö á við og drcif sama
og viöa.Tel ég of seint að hamla
gegn þessari breytingu nú.
Hin illræmda þágufallssýki
kemur fram i þeim orðum sem
standa með ópersónulegum
sögnum. Nýlega var I Morgun-
blaðinu auglýsing sem hófst
með þessur orðum: „Ung-
mennafélaginu Einherjar
Vopnafirði vantar góðan þjálf-
ara....” Með sögninni vanta er
talið rétt að nota þolfall: Mig
vantar — ungmennafélagið
vantar.Hitt er meira matsatriði
hvort einkunnin, nafn ung-
mennafélagsins, á að beygjast
með aðalorðinu eða vera
óbeygt; en mér hefði fundist
fara best á þvi að segja: Ung-
mennafélagið Einherja Vopna-
firði vantar góðan þjálfara.
Katrin Stefania Klemensdóttir,
sem er nemandi I Gagnfræða-
skóla Selfoss, spyr hvort réttara
Öxar-
fjörðu
sé að segja: Tindinn ber við
himin eða tindurinn ber við
himin, þ.e.a.s. hvort sögnin sé
ópersónuleg eða ekki.
Þvi er til að svara að rétt er
talið að segja: Tindinn ber við
himin.
Þótt ég sé á engan hátt að
vanþakka það að fá bréf vil ég
benda Katrinu Stefaniu á að hún
hefði að öllum likindum getað
skorið úr þessu»aðstoð kennslu-
bóka sinna. A bls. 60 i Málfræði
Björns Guðfinnssonar er þess
getið aö fyrir komi að ópersónu-
legar sagnir séu notaðar sem
persónulegar væru. Og eitt af
dæmunum, sem tekin eru þar,
er: Esjan ber við himin. Er
skýrt fram tekið að þetta sé
röng málnotkun, rétt sé að
segja: Esjuna ber viö himin.Og
á bls. 96 i bók Gunnars Finn-
bogasonar Málið mitt, er þetta
dæmi: Reykinn ber við himin.
Katrin Stefania spyr einnig
hvort ekki sé alrangt að segja:
Hvað erum að ske.
Þeirri spurningu svara ég-
hiklaust játandi; þetta orðatil-
tæki er alger málleysa; i fyrsta
lagi er danska sögnin ske vafa-
söm islenska og i öðru lagi
merkirhún að gerast.Og enginn
islendingur ber sér i munn
spurninguna: Hvað er um að
gerast? Rétt er að segja: Hvað
er um að vera? Hvað er að ger-
ast? og jafnvel: Hvað er að ske?
En þessi sögn er óþörf i málinu
og fremur til lýta.
eða Axar-
r
Landsýn-Alþýðuorlof:
VIUA FRJÁLSARI
Aðalfundur Alþýðuorlofs var
haldinn 30. júni s.l. að Hótel
Sögu.
Fundarstjóri var Snorri
Jónsson, framkvæmdarstjóri
Alþýðusambands Island en
fundarritari Sigurjón Péturs-
son, borgarrfulltrúi.
A fundinum flutti formaður
Alþýðuorlofs, óskar Hallgrims-
son, skýrslu stjórnarinnar um
starfsemi samtakanna siðasta
starfstimabil árin 1974 og 1975.
í skýrslunni kom fram að
aðild aö Alþýðuorlofieiga nú um
85 félög innan A.S.I. og 3
landsambönd og er félags-
mannatala þeirra yfir 30 þús.
Þá eiga aðild að orlofs-
samtökunum aðilar utan A.S.í.
þ.e. Iðnemasamband Islands og
Bifreiðastjórafélagið Frami.
A aðalfundinum var sam-
þykkt að veita Verkstjóra-
sambandi Islands aðild aö sam-
tökunum. Ennfremur var sam-
þykkt að bjóða Bandalagi
starfsmanna rikis og bæja
(BSRB) aðild að Alþýðuorlofi.
Þá var I skýrslu stjórnarinnar
gerð itarleg grein fyrir rekstri
Ferðaskrifstofunnar Landsýn
h.f. en eins og kunnugt er á og
rekur Alþýðuorlof ferða-
skrifstofuna.
Endurskoðendur Álþýðuorlofs
REGLUR
lögðu fram reikninga samtak-
anna fyrir árin 1974 og 1975 og
gerði Magnús Geirsson grein
fyrir þeim.
Kjartan Helgason, fram-
kvæmdastjóri Landsýnar h.f.
gerði grein fyrir reikningum
fyrirtækisins fyrir árin 1974 og
1975.
Aöalfundurinn samþykkti
fyrir sitt leyti ákvörðun hlut-
hafafundar Landsýnar um að
auka hlutafé félagsins um 15
milljónir króna og hvatti öll að-
ildarsamtök Alþýðuorlofs til
þess að taka þátt I hlutafjár-
aukningunni.
Þá fagnaði fundurinn þeirri
yfirlýsingu félagsmálaráðherra
fyrir hönd rikisstjórnarinnar,
að verkalýðssamtökunum verði
fengið til orlofsstarfssemi
sinnar geymslufé það, sem eftir
stendur vegna gamla orlofs-
merkjakerfisins, og hvatti til
þess að fé þessu verði variö til
styrktar orlofsheimilabygginga
á vegum samtakanna.
Loks gerði aðalfundurinn
svohljóðandi ályktun um hóp-
ferðarfargjöld:
„Aðalfundur Alþýðuorlofs
skorar á rikisstjórnina og
fulltrúa Islands i Norðurlanda-
ráði að styðja framkomnar til-
lögur um frjálsar reglur um
leiguflug milli Norðurlanda.
Sérstaklega hvetur fundurinn
til þess að komið verði á
hóflegum fargjöldum i skipu-
legum orlofsferðum á vegum
ferða-og orlofssamtaka alþýöu
á Norðurlöndum.
Það er álit fundarins að með
frjálsari reglum en nú gilda i
þessum efnum verði lagður
raunhæfasti grundvöllurinn að
norrænu samstarfi”.
1 stjórn Alþýðuorlofs fyrir
næsta kjörtimabil voru kjörnir:
Formaður: Óskar
Hallgrimsson,
varaform.: Björn Jónsson,
ritari: Sigurjón Pétursson,
gjaldkeri: Guðriður
Eliasdóttir.
Meðstjórnendur: Einar
Ogmundssor^Lúther Jónsson,
Jón Björnsson,
Varastjórn: Snorri Jónsson,
Hallgrimur Pétursson, Karl St.
Guðnason.
Endurskoðendur: Magnús
Geirsson, Halldór Björnsson.
Alþýðuorlof er aðili að
Nordiske Folke-Reso og
Federation of popular travel
organisations.
okkar frá
4ÍÁ-&'s
NOTIÐ EINSTAKT T
KAUP, T.D
GLUGGATJALDA: