Alþýðublaðið - 16.10.1976, Blaðsíða 5

í!5&“' Laugardagur 16. október 1976
SJðNARMID 5
; 'n
Kjartan Jóhannsson:
VERÐBÓLGULAND
- Uglaunaund
V_________________J
Þaö er stundum sagt, aö ísland
sé láglaunasvæði. Laun eru mjög
lág á Islandi i samanburði við
laun i þeim löndum, sem næst
okkur standa bæði menningar-
lega og að þvi er hnattstöðuna
varðar. Þetta eru lika þau lönd og
þarbúa þær þjóöir sem við berum
okkur helzt saman við. Verka-
maðurinn og iðnaðarmaðurinn á
tslandi hefur liklega um það bil
helmingi lægri timakaupstaxta
en starfsbróðir hans á hinum
Norðurlöndunum. Svipað mun
reyndar upp á teningnum ef borið
er saman við önnur lönd i Norður
Evrópu.
Vinnuþrældómur?
Til þess að ná bærilegum tekj-
um vinna tslendingar hins vegar
mjög mikið. Útlendingar sem
hingað koma eru furðu slegnir yf-
ir þvi, hve Islendingar vinna yfir-
leitt langan vinnudag. Þegar
þessum erlendu gestum er hins
vegar sagt frá þvi, hvert tima-
kaupið sé, þá skilja þeir vel, að
ekki veiti af tekjunum af þessari
yfir- og næturvinnu til þess að
framfleyta sér og sinum. Engu að
siður undrast þeir það, að menn
skuli svo almennt leggja á sig svo
langan vinnudag og spurningar
þeirra hrannast upp: Verða ekki
afköstin léleg, þegar fólk vinnur
svona mikið? Hvernig stendur á
þvi að atvinnuvegirnir geta ekki
borgað hærra dagvinnukaup en
eru jafnframt reiðubúnir til þess
að greiða tvöfalt kaup i svo rik-
um mæli fyrir almenna nætur-
vinnu? Hvers konar lif er þetta,
eða er þetta annars nokkuð lif?
Nú eru Islendingar iðjusöm
þjóð og áreiðanlega reiðubúnir til
þess að vinna sig út úr hverri
þeirri kreppu, sem yfir riður. En
þegar menn þurfa að vinna svo
mikið sem raun ber vitni, til þess
að sjá fyrir sér, og vinnulaunin
eru helmingi lægri en i grann-
löndunum okkar, er rétt að
staldra við og leita skýringa.
Fjárfest í steinsteypu
en ekki í framleiðni
Auðvitað er það rétt, að afköst-
in minnka við langan vinnutima,
en sú staðreynd hrekkur skammt.
1 ýmsum skrifum hagfræðinga og
fleiri um efnahagsmál leynist oft
setning, sem er eitthvað á þá leið,
að verðbólgan leiði til
óarðbærrar fjárfestingar.
Spurning er hvort hér er ekki
m.a. að leita skýringa á hinum
lágu launum á Islandi og hvort
þessari afleiðingu verðbólgunnar
hafi ekki verið alltof litill gaumur
gefinn.
Það er hverjúm manni eðlilegt
hvort heldur hann er launþegi eða
atvinnurekandi að reyna að
bjargast eftir mætti. Helzta ráð
fólks til þess að tryggja sinn hag
hefur verið fjárfesting i fasteign-
um. Einstaklingar festa fé sitt i
sistækkandi ibúðum. Atvinnu-
reksturinn festir fé sitt i húsnæði,
oftlangtum stærra en hann þarf á
að halda. Ýmsar byggingar i
Reykjavik eru til marks um það,
sumar hálfkaraðar árum saman.
Þessar fjárfestingar skila litlum
raunverulegum arði i þjóðarbúið.
Þær auka litið afköst vinnandi
handa og veita þvi ekki mögu-
leika launahækkunum. Það
myndi hins vegar fjárfesting i
ýmsum tækjum, breyttum vinnu-
háttum, auknu verkskipulagi,
betri vinnuháttum eða verkkunn-
áttu gera. En fjárfesting i þess-
um hlutum er ekki verðbólgu-
tryggð. Grundvöllur atvinnu-
rekstrar er stopull. Fjár-
festing i þessum atriðum stenzt
ekki samanburð við gulltrygging-
una i fasteign á timum óðaverð-
bólgu. Þess vegna leitar fjár-
magnið ekki i fjárfestingar i
endurvæðingu atvinnugreinanna i
tækni, skipulagi og kunnáttu,
heldur i hina óarðbæru stein-
steypu fasteignanna. Þetta er
sjálfsvörn borgaranna gegn verð-
bólgunni.
Þegar verðbólgan er mikil og
kaupið lágt verða það eiginlega
sameiginlegir hagsmunir laun-
þega og atvinnurekenda að vera
ekkert að pukka upp á fjárfest-
ingu i tæknilegum endurbótum,
sem auka afköst hinna vinnandi
handa. Launþeginn verður að fá
langan vinnudag - yfirvinnu og
næturvinnu-til þess að geta lifað.
Atvinnurekandinn hefur hag af
þvi að setja fé sitt frekar i fjár-
festingu, sem skilar öruggum
verðbólgugróða.
Gaf verðbólgan
íbúðina?
Nú segja sumir, að það sé nú
ýmislegt gott um verðbólguna.
Hún hafi hjálpað þeim til þess
eignast þak yfir höfuðið. Mig
rámar meira að segja i, að einn
háttvirtur alþingismaður hafi
sagt eitthvað á þessa leið: „Guð
hjálpi mér, ef enginn hefði verið
verðbólgan. Þá hefði ég ekki get-
að eignast húsið mitt”. En i þessu
felst argasta blekking. Verðbólg-
an býr ekki til verðmæti á ein-
hverju skömmu æviskeiði, en
væri á öllum öðrum timum æv-
innar að taka þau af honum.
Hvort hann kemur út meö ein-
Kjartan Jóhannsson
hvern plús eða minus getum við
látið liggja á milli hluta, en i
plúsinum fælist stuldur verðmæta
frá öðrum og i minusinum að stol-
ið hefði verið af honum. Venjulegt
launafólk lendir yfirleitt i ein-
hverjum minus, stórbraskarar
geta náð i vænan plúss, en þá er i
rauninni illa fenginn. En aöalatr-
iðið er, að sem okkur sýnist verð-
bólgan vera aðfæra okkur, tekur
hún allt til baka og stundum bet-
ur.
Hitt er svo annað mál, að kerfið
allt varðandi húsbyggingar geng-
ur á verðbólgunni, en er jafn-
framt eins og það er vegna verð-
bólgunnar. Verðbólgan hefur
eyðilagt og eyðileggur alla fjár-
festingarsjóði. Þvi geta þeir ekki
veitt eðlileg lán og allir verða að
stóla á verðbólguna til þess að
eignast þak yfir höfuðið. Ef ekki
væri verðbólgan, ættu sjóöirnir
hins vegar að geta risið undir
eðlilegu hlutverki sinu og veitt
viðunandi lán. Þá þyrftu menn
ekki að byggja upp á verðbólg-
una. Þá þyrftu menn ekki eins og
nú er, að gera ráð fyrir að borga
ibúð sina upp að miklu leyti á fá-
einum árum.
Ofvöxtur skilar engu
Annars hefur verðbólgan ai-
mennt þau áhrif, að hleypa of-
vexti i fjárfestingu. Svo framar-
lega sem unnt er að afla fjár til
framkvæmdarinnar, er liklegt að
menn kaupi eða byggi stærra en
þeir þurfa á að halda. Þetta á
jafnt við einstaklinga og fyrir-
tæki. En i þvi felst lika að fjár-
festingin verður óarðbærari en
ella. Þaö er þá ekki nema hluti
fjárfestingarinnar, sem nýtist til
þess að mæta þörfunum eða til
þeirra framfara, sem að er stefnt,
en það verður að borga fjárfest-
inguna alla. Og þótt dæmið komi
þannig út af sjónarhóli þess, sem
féð festir, að hann sleppi billega
vegna verðbólgunnar, og þessi
umframfjárfesting sé skynsam-
leg, þá er það ekki svo fyrir þjóð-
arheildina og e.t.v. ekki heldur
fyrir hinn fjárfestandi aðila, þeg-
ar málið er skoðað i viðari sam-
hengi.
Þessi ofvaxtarveiki fjár-
festingarinnar hefur lika smitað
af sér inn i rikisgeirann. Það má
benda á ýmsar fjárfestingar rik-
isins sem eru með þvi marki
brenndar.
Verðbólgan gerir
fjárfestinguna að afætu
Við getum hir s vegar tæpast
álasað nokkurn mann fyrir að
hann hagi fjárfesúngu sinni eins
og að framan er lyst. Það er ekki
nema eðlilegt við rikjandi verð-
bólguaðstæður. En verðbolgan
hefur með þessu móti gert fjár-
festinguna að einskonar afætu i
stað þess, að hún á að vera
vaxtarbroddur til betri kjara. Hin
þjóðhagslega misvitra fjárfesting
vegna verðbólgunnar er að rýra
framfarirnar. Verðbólgan er
hægtog bitandi að vinna að þvi að
kjörin vérsni og hér sé ekki hægt
að borga eins há laun og i grann-
löndum okkar.
Orsakir þess, að Island er nú
láglaunasvæði, eru auðvitaðýms-
ar fleiri, en trú min er sú, að verð-
bólgan eigi hér drjúgan þátt og
langtum drýgri en margur hygg-
ur.
1 viðleitni okkar til þess að
halda hér uppi mannsæmandi lifi,
borga góð laun og viöurkenna rétt
manna tilþess aö slita sér ekki út,
væri rétt að hyggja betur en gert
hefur verið að þeirri rót vandans,
sem i verðbólgunni felst.
Hinu er ekki að leyna að kerfið
allt er nú miðað við verðbólgu og
þess vegna þarf mörgu að breyta
til þess að ná eðlilegu ástandi, en
mikilvægi átaksins er ekki minna
fyrir það.
Ef við ætlum að búa okkur góð
lifskjör verður hagkerfið að vera
sterkt. Nú stendur það á brauð-
fótum. Atvinnuvegirnir verða að
hafa traustar undirstöður og heil-
brigðar. Þannig er þvi ekki farið
núna. Verðbólgan á vissulega rik-
an þátt i þvi.
Grundvelli kippt
undan mannsæmandi
launum
Ég held, að þaö séu sameigin-
legir hagsmunir allra, lands-
manna og komizt verði út úr vita-
hring verðbólgunnar. Við sjáum
afleiðingarnar i atvinnulifinu. Við
sjáum hvernig verðbólgan leikur
gamla fólkið og sparif járeig-
endur. En mikilvægast er þó, að
verðbólgan á rikan þátt aö gera
vinnuna einskis virði, éta upp
kaup launþegans og girða fyrir
það, að unnt sé að greiöa mann-
sæmandi laun og hún er þátttak-
andi i þvi að gera launþegana aö
vinnuþrælum.